242
Odatda, ishlab chiqarishning boshida
masshtab samarasining
oshishi, undan keyin oʻzgarmas va keyinchalik kamayishi koʻpgina
firmalarga xosdir. Shuning uchun ham uzoq muddatli oraliqda umumiy
oʻrtacha xarajatlar chizigʻi botiq koʻrinishga ega boʻladi (12.12-rasm).
Grafikda
*
Q
dan chap tomonda yotgan qismida masshtab samarasi
musbat (oʻsuvchi),
*
Q
dan oʻng tomonda yotgan qismida masshtab
samarasi
manfiy va nihoyat
*
Q
ning kichik atrofida u oʻzgarmasdir
(
2
1
Q
Q
oraliqda). Ishlab chiqarish hajmi
*
Q
firmaning uzoq muddatli
oraliqdagi samarali razmerini (quvvatini) ifodalaydi.
Uzoq muddatli oʻrtacha xarajatlar (
LAC
)
bilan qisqa muddatli
oʻrtacha xarajatlar (
SAC
) oʻrtasidagi munosabatni quyidagi 7.13-rasmdan
koʻrish mumkin.
12.13-rasm.
Masshtab samarasi oʻsganda va qisqarganda uzoq va
qisqa muddatli oraliqlardagi oʻrtacha xarajatlar grafigi.
Faraz qilaylik, firma razmerini (quvvatini) tanlash boʻyicha besh
xil variant mavjud. Har qaysi razmerdagi firma uchun qisqa muddatli
oʻrtacha
xarajatlar quyidagicha
1
SAC
,
2
SAC
,
3
SAC
,
4
SAC
,
5
SAC
(12.13-
rasm).
Uzoq muddatli oraliqda barcha resurslar oʻzgaruvchan boʻlgani
uchun, barcha xarajatlar ham oʻzgaruvchan boʻladi. Firma har qanday
berilgan ishlab chiqarish quvvatidan umumiy va oʻrtacha xarajatlarni
Харажатлар
SAC
1
SAC
5
SAC
2
SAC
3
SAC
4
LAC
Q
0
243
minimallashtiradi. Shuning uchun ham uzoq muddatli oʻrtacha xarajatlar
(
LAC
) grafigi qisqa muddatli oraliqdagi oʻrtacha
xarajatlar grafiklarini
bir-biriga tutashtirish orqali hosil qilinadi. 12.13-rasmda beshta qisqa
muddatli oraliqdagi oʻrtacha xarajatlar grafiklari orqali uzoq muddatli
oraliqdagi oʻrtacha xarajatlar grafigi keltirilgan (12.13-rasmda
qalin
chiziq bilan ifodalangan).
Agar biz firma quvvatlarini yanada kichik oʻzgarishlar orqali
oʻzgartirsak (qisqa muddatli oraliqlarni yanada kichiklashtirsak)
LAC
chizigʻi silliq botiq chiziqqa yaqinlashib boradi.
Uzoq muddatli oʻrtacha xarajatlar ishlab chiqarish hajmining
mumkin boʻlgan barcha qiymatlari uchun
cheksiz qisqa muddatli
oraliqdagi oʻratcha xarajatlar grafiklarini uzluksiz silliq birlashtiruvchi
chiziq orqali ifodalanadi. Agar ishlab chiqarish masshtabi samarasi
oʻzgarmas boʻlsa, uzoq muddatli oʻrtacha xarajat grafigi toʻgʻri
chiziqdan iborat boʻladi (12.14-rasm).
