Monopolistik raqobat va jamiyat farovonligi

270 
muammoni biz bozorga kirish bilan bogʻliq boʻlgan tashqi samara 
terminlarida koʻrib chiqamiz. Har doim yangi firma bozorga kirishini 
maqsadga muvofiqligini tahlil qilar ekan, u oladigan potensial daromadi 
darajasiga baho beradi. 
Ammo uning bozorga kirishida tashqi samaralar mavjud boʻladi: 

Mahsulot xilma – xilligini koʻpaytiruvchi tashqi samara. Bozorda 
yangi mahsulotning paydo boʻlishi bilan birga iste’molchilar 
ortiqchaligi vujudga keladi va u bozorga kirish bilan bogʻliq ijobiy 
tashqi samaraga ega boʻladi. 

Xaridorlarni ushlab qolish tashqi samarasi. Yangi raqobatchining 
paydo boʻlishi eskilarning bir qism iste’molchilarini yoʻqotishini va 
daromadni kamayishini bildiradi: bu yerda salbiy tashqi samaraning 
oʻrni bor. 
Shunday qilib, Monopolistik raqobat bozoriga kirishda yangi 
firmalarni ijobiy va salbiy tashqi samaralar mavjud. Monopolistik 
raqobat bozorida uning ahamiyatiga qarab juda koʻp yoki juda kam 
tovarlar turlari taklif qilinadi. 
Tashqi samaralar hajmi Monopolistik raqobat shartlariga bogʻliq. 
Mahsulot xilma – xilligini koʻpaytiruvchi tashqi samara yangi firmalar 
bozordagi mavjud tovarlardan farqli mahsulotni taklif qilganda vujudga 
keladi. Xaridorlarni ushlab qolish tashqi samarasi firmalar tomonidan 
belgilangan narx chegarali xarajatlardan baland boʻlganda, qoʻshimcha 
bir-birlik mahsulot sotishga intilganda vujudga keladi. Aksincha 
mukammal raqobatda firmalar bir xil tovar ishlab chiqaradi va narx 
chekli xarajatga teng boʻladi, mahsulot xilma – xilligini koʻpaytiruvchi 
tashqi samara va xaridorlarni ushlab qolish tashqi samarasi mavjud 
emas. 
Oxirida, biz mana raqobatdosh bozorlar oʻziga kerakli barcha 
mutloq raqobatdosh bozorlarning jarayon xususiyatlariga ega boʻlmaydi. 

271 
Yani, koʻrinmas qoʻl, ummiy chiqim monopolistik raqobat ostida 
maksimallashadi deb ishontira olmaydi. Chunki efektsizlik qiyin 
boʻlganligi uchun oʻlchash, murakkab yechish, umumiy siyosat uchun 
bozor daromadi rivojlantirishning oson yoʻli yoʻq.
13.5-rasm 

Monopolistik raqobatlashgan bozor uch xususiyati boʻyicha 
tafsiflanadi:
Firmalarning koʻpligi, turli xildagi mahsulotlar ishlab chiqaradi va 
bozorga erkin kiradi. 

Monopolistik raqobatlashgan bozordagi muvozanat mukammall 
raqobatlashgan bozornikidan ikki oʻzaro bogʻliq holatlari bilan ajralib 
turadi. Birinchidan, monopolistik raqobatlashgan bozorning har bir 
firmasida ortiqcha ishlab chiqarish imkoniyatlari mavjud. Bu esa 
oʻrtacha umumiy xarajat egri chizigʻini kamayayotgan qismida boʻladi. 
Ikkinchidan har bir firma narxni chekli xarajatdan baland qoʻyadi. 

Monopolistik 
raqobat 
mukammall 
raqobatning 
barcha 
xususiyatlariga ega emas.

272 

Monopoliyaning standart qaytarilmas yoʻqotishlari mavjud boʻlib, 
bunda narx chekli xarajatdan baland boʻlishiga sabab boʻladi. Bundan 
tashqari firmalar soni (va shu oʻrindagi mahsulotlarning xilma-xilligi) 
oʻta koʻp yoki oʻta kam boʻlishi mumkin.

Monopolistik raqobat bozoriga mahsulotlarning xilma-xilligi xos, 
reklama qilish va firma nomlaridan foydalanishga olib keladi. Tanqid 
qiluvchilar reklama va savdo markalarini firmalar iste’molchilar 
didlarini oʻzgartirish va raqobatni pasaytirish uchun ishlatishadi deb 
uqtiradilar. Reklamani va savdo belgilarini yoqlovchilar firmalar ularni 
iste’molchilarga ma’lumot berish, narx va sifat bilan raqobatlashish 
uchun foydalanishadi deyishadi. 

Download 7,53 Mb.