13.5. Oligopoliyaning bozor natijalariga taʼsiri

279 
13.5. Oligopoliyaning bozor natijalariga taʼsiri 
Faraz qiling, masalan, Shavkat va Davron toʻsatdan oʻzlarini 
boyliklarini suv quduqlarini ochishdi va Anvar va Bahromning suv 
oligopoliyasiga qoʻshildi. Ammo bugungi kunda koʻpchilik ishlab 
chiqaruvchilar bu talabni qondirish uchun layoqatlidir. Shahardagi 
suvning miqdori va narxi sotuvchilarni ikkitadan toʻrttaga koʻpayishiga 
qay darajada ta’sir qiladi?
Agarda suv sotuvchilar kartellardan foydalana olganda, ular 
monopoliya narxini oʻzgartirishi va monopoliya miqdorini ishlab 
chiqarish tomonidan umumiy foydani oshirishga yana bir bor harakat 
qilishgan boʻlardi. Qachonki, faqat 2 sotuvchi boʻlsa, kartel a’zolari 
shartnomani tatbiq qilish uchun ba’zi yoʻllarni topishar va har bir a’zo 
uchun ishlab chiqarish darajasiga kelishishga rozi boʻlishar edi. 
Kartelning kengayishida bu natija ehtimol kam samara beradi, chunki 
guruhlar rivojlanishining hajmiga oʻxshab natijaga erishish va hayotga 
tatbiq qilishda koʻp qiyinchiliklar vujudga kela boshladi. 
Agarda 
Oligopolistlar 
kartel 
shaklida 
boʻlmasa, 
ya’ni 
Monopoliyaga qarshi qonunlar buni taqiqlaydi, shuning uchun, 
qanchalik koʻp suv ishlab chiqarishlarini oʻzlari hal qilishlari shart. 
Sotuvchilar sonining ortib borishi natijaga qanchalik ta’sir qilishini 
koʻrishga, har bir sotuvchining qarama-qarshi qarorlarini e’tiborga 
olishga harakat qilish kerak. Ishlab chiqaruvchida doimo qoʻshimch 1 
bochka suv ishlab chiqarish imkoniyati bor. Qabul qilingan qarorlar 2 xil 
samara beradi: 

Ishlab chiqarish samarasi: narx chekli xarajatdan yuqori 
boʻlgani uchun 1bochka qoʻshimcha sotilgan suv daromadni oshiradi, bu 
yerda narx oʻzgarmas deb olamiz. 

280 

Narx samarasi: ishlab chiqarishning oshishi sotishning 
umumiy miqdorni koʻpaytiradi, va bu suvning narxini pasyishiga va 
boshqa bochkalarni sotishdan olinadigan foydani pasayishiga olib 
keladi. 
Agar ishlab chiqarish samarasi narx samarasiga qaraganda kattaroq 
boʻlsa, quduq egalari ishlab chiqarishni koʻpaytiradilar. Agarda narx 
samarasi ishlab chiqarish samarasiga nisbatan kattaroq boʻlganda, quduq 
egalari ishlab chiqarishni koʻpaytirmas edilar. (Anigʻi shundaki, bu 
misolda ishlab chiqarishni kamaytirish foydali boʻladi). Har bir 
Oligopolist ishlab chiqarishni oshrishni bu ikkala chekli samara teng 
boʻlgunicha, boshqa firmalar ishlab chiqarishni boshlagunga qadar 
davom ettiradi. 
Hozir sanoatda boʻlgan firmalarning soni qanchaligi har bir 
Oligopolistning 
chekli 
tahliliga 
ta’sirini 
koʻrib 
chiqaylik. 
Sotuvchilarning katta miqdori, kamida har bir sotuvchi bozor qiymatida 
oʻzining ta’siri haqida tashvishlanadi. Bu Oligopoliya bir oʻlchamda 
oʻsishiga qarab, narx ta’siri pasayishining ahamiyatga egaligidadir. 
Qachonki, Oligopoliya juda katta boʻlib rivojlansa, qiymat butunlay 
natija bermaydi. Bu shuningdek, bozor qiymati yakka firmaning uzoq 
ta’sir qilmasligining ishlab chiqarishdagi qaroridir. Eng soʻnggi 
sabablarda har bir firma bozor qiymatini qachonki ishlab chiqarishni 
qanchalik koʻp qabul qilsa, xuddi bergandek oladi.
Biz hozir raqobatga ega firmalarni bir guruhini aslini olganda bir 
katta Oligopoliyani koʻrishimiz mumkin. Qachonki, ishlab chiqarishga 
qanchalik koʻp qaror qabul qilishsa, bu raqobatbardosh firmalar faqat 
ishlab chiqarish natijasini e’tiborga olishadi: raqobatdosh firma narx 
oluvchi boʻlganligi sababli, narx natijasi boʻlmaydi. Shunday qilib, katta 
rivojlanishdagi 
Oligopoliya 
sotuvchilari 
miqdoriga 
oʻxshab, 
Oligopolistik bozor yanada raqobatbardosh bozorga oʻxshab bormoqda. 

281 
Bu narx chetdagi narxga yaqinlashadi, va ishlab chiqarilgan miqdor 
ijtimoiy jihatdan samarali darajaga erishadi. 
Oligopoliyaning tahlillari xalqaro savdoning natijasi ustidagi bir 
yangi nuqtayi nazarni taqdim qiladi. Faqat Yaponiyada yaratilgan 
avtomashinlarni, ya’ni Toyota va Honda, Germaniyada yaratilgan 
Volkswagen hamda BMW avtomashinalari, AQSH avtomobillaridan 
Ford va General Motors avtomashinalarini tasavvur qilib koʻring. 
Agarda davlat avtomashina xalqaro savdo sotigʻini taqiqlasa, faqat ikki 
a’zo oʻrtasida avtomashina Oligopoliyasi boʻlishi mumkin. Aslini 
olganda bozor eng oliy maqsadlarda yuqori pogʻonalarga koʻtarilar. 
Garchan xalqaro savdo bilan mashina bozori dunyo bozori boʻlmasada, 
namunadagi Oligopoliya 6 a’zoga ega boʻladi. 

Download 7,53 Mb.