Hamkorlik
iqtisodi.
Biz
koʻrganimizdek,
Oligopolistlar
Monopoliya xohlaydi, biroq davom ettirish va asos solish bu vaqtda
mushkul vazifa hisoblanganidek, vaziyat hamkorlik qilishga undaydi.
Ya’ni qachonki ishtirokchilar oʻrtasidagi hamkorlik ma’qul, ammo
mushkul
boʻlgandagi
vujudga
kelgan
muammolarni
koʻrdik.
Hamkorlikning iqtisodiyotdagi oʻrnini sinchiklab oʻrganishimiz uchun
ozgina oʻyinlar nazariyasi haqida oʻrganishga majburmiz.
Xususan, biz maxbuslarning dilemmasi deb ataladigan bir muhim
oʻyinlarda davom etamiz. Bu oʻyinlar nima uchun hamkorlik qiyin
boʻlishini ichki jihatdan tushuntirib beradi. Hayotda bir necha marta
odamlar hatto hamkorlik ularga yaxshi foyda olib kelgan boʻlsa ham,
biri boshqasi bilan hamkorlik qilishda muvafaqqiyatsizlikka uchragan.
Oligopoliya shunga misol boʻla oladi. Maxbuslarning dilemmasi qissasi
har qanday guruhda hamkorlikni uning a’zolari oʻrtasida saqlab qolishini
oʻz ichiga oluvchi umumiy bir darsdir.
Maxbuslarning dilemmasi
282
Maxbuslarning dilemmasi bu – Politsiya tomonidan hibsga olingan
ikki jinoyatchi haqidagi hikoyadir. Keling ularni Zokir va Ortiq deb
ataymiz. Politsiyada bu ikki jinoyatchi ya’ni Zokir va Ortiqni roʻyxatga
olinmagan qurolni, ya’ni miltiqni koʻtarib yurganining, ahamiyatsiz
gʻayri qonuniy xatti-harakatida hukm chiqarish uchun yetarlicha isbot va
dalillar bor. Politsiya bu ikki jinoyatchi birgalikda bir bankda oʻgʻirlik
sodir etganini tahmin qilmoqda, biroq Politsiya, ularni bu katta jinoyat
ustida hukm qilishga qiyinchilik bilan erishishdi. Politsiya Zokir va
Ortiqni alohida xonalarda soʻroq qilishdi va Politsiya ularning har
biridan quyidagi ma’lumotlarni olishdi:
“Togʻri hozir biz 1 yilga qamoqqa tushira olamiz. Agarda siz bankni
oʻgʻirlashga va sherigingizni ham jalb qilganingizga iqror boʻlsangiz,
biz sizni himoya qilishimiz va siz ozodlikka chiqishingiz mumkin.
Sizning sherigingiz qamoqda 20 yil boʻladi. Biroq agarda siz birga oʻz
jinoyatingizni amalga oshirganingizni tan olsangiz, biz sizga guvoh
boʻlishimiz shart emas va biz sud jarayoni qiymatini oldini olamiz,
shuningdek, har biringiz 8 yildan qoʻshimcha jazo olasiz.
Agarda Zokir va Ortiq, shavqatsiz bank oʻgʻrilari ya’ni ular oʻzlarini
hukmlarini oʻylashsa, siz ulardan nima qilishini kutasiz? 1-rasm,
ularning qarorlarini koʻrsatadi. Har bir maxbusda ikki strategiya bor: tan
olish yoki jim turish. Har bir maxbus uning jinoyatdagi sherigi
tomonidan tanlangan strategiya va u tanlaydigan strategiyaga bogʻliq
boʻlgan hukmni oladi.
Birinchi boʻlib, Zokir qarorini koʻrib chiqamiz. U quyidagicha
mulohaza qiladi: "Men Ortiqni nima qilmoqchi ekanligini bilmayman.
Agar u jim tursa, men oʻzimning eng yaxshi strategiyamni tan olsam,
keyinchalik men qamoqxonada 1 yil oʻtishiga nisbatan tezroq ozodlikka
chiqaman. Agarda u tan olsa, mening eng zoʻr strategiyam tan
olinganda, keyinchalik qamoqxonada 20 yil oʻtishiga qaraganda, 8 yil
283
oʻtishi tezroq. Shuning uchun, Ortiqning nima qilishidan qat’iy nazar,
men yaxshisi tan olaman” oʻyinlar nazariyasi tilida, bu strategiya ustun
|
