68
keladi. Boshqa tomondan esa pul topish maqsadida giyohvand odam
oʻgʻirlikka va boshqa jinoyatlarga qoʻl uradi. Noqonuniy moddalardan
foydalanishni cheklash maqsadida Qoʻshma
Shtatlar hukumati
mamlakatga givohvand moddalarning oqimini qisqartirish uchun har yili
milliard dollar mablagʻ ajratadi. Talab va taklif mexanizmlaridan
foydalangan holda bu narkotik moddalarni toʻxtatish siyosatini
tekshiramiz.
Tasavvur qiling hukumat giyohvand moddalarga qarshi urushda
qatnashadigan federal agentlar sonini oshirdi.
Noqonuniy dorilar
bozorida nima sodir boʻldi? Odatdagidek biz 3 qadamda savolga javob
beramiz. Birinchidan, biz talab yoki taklif egri chizigʻining oʻzgarganini
koʻrib chiqamiz. Ikkinchidan, oʻzgarishning qaysi tomonga boʻlganini
kuzatamiz. Uchunchidan, biz oʻzgarish muvozanat
narxi va miqdoriga
qanday ta’sir etganini koʻramiz.
Garchi narkotiklarni toʻxtatishning maqsadi ulardan foydalanishni
qisqartirishga qaratilgan boʻlsa ham, uning aniq ta’siri xaridorlarga emas
balki sotuvchilargadir. Hukumat mamlakatga bir necha narkotik
moddalarni kirishini toʻxtatgan va koʻplab kontrabandachilarni hibsga
olgan paytda, bunday moddalar narxi oshadi
va shu sababli ularning
miqdori kamayadi. Giyohvand moddaga boʻlgan talab, ya’ni istalgan
narxda sotib oladiganlar soni oʻzgarmaydi. 9-chizmada koʻrsatilganidek,
taqiq taklif egri chizigʻini chap tomonga S
1
dan S
2
ga surdi, talab esa
oʻzgarishsiz qoldi. Muvozanat narxi P
1
dan P
2
ga koʻtarildi,
muvozanat
miqdor esa Q
1
dan Q
2
ga pasaydi. Muvozanat miqdorining kamayishi
shuni koʻrsatadiki, narkotik moddalarning taqiqi ulardan foydalanishni
qisqartirdi.
Lekin giyohvand moddalarga doir jinoyatlarchi? Bu savolga javob
berish uchun, giyohvand moddalardan foydalanuvchilar toʻlagan
pullarining umumiy qiymatini hisoblaymiz. Chunki juda kam
69
giyohvandlar narxlar oshganda
odatlaridan voz kechadi, bu degani
bunday moddalarga boʻlgan talab elastik emas.
Agar talab elastik boʻlmasa, giyohvand moddalar bozoridagi
umumiy daromad koʻtariladi. Chunki giyohvand moddalardan
foydalanishga nisbatan narx ancha koʻtarilgan boʻladi.
Bu esa
giyohvandlar toʻlaydigan umumiy pul miqdorini oshiradi. Giyohvandlar
oʻzlarining ehtiyojini qondirish maqsadida oʻgʻirlik qilishga ham toʻgʻri
keladi, ularga avvalgidan ham koʻproq pul zarur boʻladi. Demak,
giyohvand moddalarni toʻxtatish siyosati unga doir jinoyatlar sonini
oshiradi.
Bu siyosatning salbiy ta’siri sababli bir necha mutaxassislar
muqobil yechimini topishga bahslashmoqdalar. Giyohvand moddalar
taklifini qisqartirgandan koʻra, siyosatchilari
giyohvand moddalar
haqida ta’lim berish orqali ularga boʻlgan talabni qisqartirishga harakat
