16
Talab va taklif modeli tadbirkorlar sektori bilan uy xoʻjaliklari
sektori oʻrtasidagi oʻzaro munosabatlarni tushuntirishga xizmat qiladi.
Agar bu ikki sektor tovarlar bozorida oldi-sotdi boʻyicha oʻzaro
munosabatda boʻlsa, talab va taklif modeli tovar narxini va sotiladigan
tovar hajmini aniqlaydi. Agar ular resurslar bozorida oldi-sotdi boʻyicha
oʻzaro munosabatda boʻlsalar model sotiladigan resurslar narxini va
miqdorini aniqlaydi.
Har bir bozor oʻzining ikkita qaror qabul qiluvchi subyektiga ega:
sotuvchilar va xaridorlar. Bozorda qabul qilinadigan qarorlarning
muvofiqligi har bir ne’matning muvozanat narxi va muvozanat miqdori
bilan ta’minlanadi. Narx talab va taklif munosabatlari
natijasi sifatida,
uy xoʻjaliklari va firmalar tomonidan qabul qilinadigan qarorlarni
muvofiqlashtirish uchun muhim axborot boʻlib hisoblanadi. Bunday
axborot bir vaqtning oʻzida jamiyatdagi noyob ne’matlarni taqsimlash
muammosini yechish uchun muhim ahamiyat kasb etadi. Masalan, non
narxining oshishi – xaridorlar uchun nonni iste’mol
qilishni cheklash
toʻgʻrisida signal boʻlsa, firmalar uchun nonni ishlab chiqarishni oshirish
va non bozoridagi muvozanatni tiklash toʻgʻrisida muhim axborot boʻlib
xizmat qiladi.
Narxlar noyob resurslarni ratsional taqsimlashni ta’minlaydi,
ne’matlarni ratsional iste’mol qilishga, xarajatlarni kamaytirishga
undaydi. Narx yer, kapital va resurslar egalarining daromadini aniqlaydi.
Bozor tizimida muvofiqlashtirish masalasini bozor hal qiladi.
Muvofiqlashtirish masalasi bilan bogʻliq xarajatlarga tranzaksion
xarajatlar deyiladi.
Bozor muvofiqlashtirishdan tashqari
ishlab chiqaruvchilar va
iste’molchilar qarorlarini vaqt boʻyicha tartiblashtiradi. Bu kelajakdagi
ne’matlar (fyuchers) bozorining vujudga kelishi bilan bogʻliqdir.
Kelajakdagi ne’matlarning oldi-sotdisi, ularning narxlari toʻgʻrisida
tasavvurga ega boʻlishga, ularning kelajakda nisbatan noyobligi
toʻgʻrisida axborot beradi. Iste’molchilar
va ishlab chiqaruvchilar
bunday narx axborotlariga koʻra, oʻzlarining joriy xoʻjalik rejalarini
qayta koʻrib chiqadilar va oʻzlarining iqtisodiy harakatlarini tartibga
soladilar.
