11
poʻlat va boshqa xomashyolar narxi ham hisobga olinishi kerak edi.
Ishlab chiqarishda tajriba koʻpaygan sari ishlab chiqarish xarajatlarining
pasayish miqdori va tezligini ham tahlil etishga toʻgʻri keldi. Bu
ma’lumotlar maksimal foydani qanday olish mumkin,
buning uchun
yiliga qanday miqdorda mashina chiqarishni rejalashtirish kerak, degan
savollarga javob topish talab qilinar edi. «Ford» narx shakllantirish
strategiyasini
ishlab
chiqishi
kerak
edi,
bundan
tashqari
raqobatchilarning bu strategiyaga qanday javob berishini ham chamalab
koʻrishiga toʻgʻri kelar edi. Masalan, mashinaning dastlabki
«yengillashtirilgan»
modeliga past narx, lekin uning gidravlik
boshqarish tizimi bor, havo konditsioneri mavjud individual modelga
esa yuqori narx qoʻyish kerakmi? Yoki mashinalarni «standart» qilib
ishlab chiqarish va ularning jamiga ancha yuqori narx
belgilash yanada
qulay boʻladimi? Bunga JM («Jeneral motors) va «Kraysler» kabi
raqobatchilar «Ford» qoʻygan narxdan qatʼiy nazar, qanday javob
qaytaradilar? JM va «Kraysler» oʻz mashinalari narxini tushirish orqali
«Ford» ham narxni tushirishga majbur etadimi? «Ford»ning ham narxni
pasaytirishga harakat qilishi xavfi JM va «Kraysler»ning narxlarni
pasaytirishdan tiyib tura oladimi? «Tauras» dasturi yangi ishlab
chiqarish uskunalariga katta kapital qoʻyishni talab qilgan,
kompaniya
esa bu bilan bogʻliq riskka va uning kutilayotgan oqibatlariga baho
berishi zarur edi. Riskning bir qismi benzinning boʻlgʻusi narxi aniq
boʻlmasligi bilan (benzinning yuqori narxi kam litrajli mashinalarga
talabni oshirib yuboradi), riskning boshqa qismi esa firma ishchilariga
beriladigan ish haqi miqdorining aniq boʻlmasligi bilan bogʻliq edi. Agar
neftning jahon bozoridagi narxi 2-3 marta oshsa yoki hukumat benzinga
yangi soliq joriy etsa nima boʻladi?
Kasaba uyushmalari ish haqi
toʻgʻrisidagi muzokaralarda naqadar kuchlilik qiladi va bu ish haqi
miqdoriga qanday ta’sir etadi?
Kapital qoʻyish haqida qarorga kelinganda bu savollarga
javoblarning noaniqligini qanday hisobga olish kerak? «Ford»
birlashgan firma boʻlib ma’lum tashkiliy muammolarni ham hal etishi
kerak edi, chunki uning bir boʻlinmasi mashina ayrim qismlarini ishlab
chiqaradi, boshqalari esa yigʻish bilan shugʻullanadi. Turli boʻlinmalar
12
menejerlariga mukofot puli ajratilishi ham kerak. Avtomobilni yigʻuvchi
boʻlinmalar boshqa boʻlinmalardan oladigan
dvigatellarga qanday narx
qoʻyishi lozim. Hamma detal va qismlarni oʻz zavodlaridan olish
kerakmi yoki ulardan ba’zilarini tashqaridan olish ma’qulmi? Nihoyat,
«Ford» oʻz faoliyatida hukumat va qonun chiqaruvchi idoralarning
talablarini hisobga olishi kerak. Masalan, avtomobilning yangi modeli
tashqi muhitga chiqaradigan gazlar federal me’yor, eng koʻp deganda,
yoʻl qoʻyilgan darajadagi konsentratsiya talabiga javob berishi zarur
boʻladi, mashinalarni uzluksiz yigʻib borish
esa xavfsizlik texnikasi va
mehnatni muhofaza qilish qonunlariga mos kelishi kerak edi. Mazkur
qoida va me’yorlar vaqt oʻtishi bilan oʻzgarishining eng koʻp ehtimoli
qanday? Bular kompaniyaning xarajatlari va daromadlariga qanday
ta’sir eta oladi?
3
