Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

121 
7.10-rasmda daromad ta’siri va oʻzgarish ta’sirida xaridorning 
qaroridagi oʻzgarishni qanday qismlarga ajratilishi batafsil koʻrsatiladi. 
Pepsining narxi tushsa, xaridor dastlabki eng mos variantdan A nuqta, 
yangi ma’qul variantga C nuqta siljiydi.
Biz bu oʻzgarishni ikki qadamda koʻrsatilish sifatida oʻrganamiz. 
Dastavval, xaridor dastlabki bir xil boʻlmagan chiziq boʻylab boradi, I 
nuqta, A nuqtadan B nuqtaga. Xaridor ikki nuqtalarda ham teng ravishda 
mamnun boʻladi. Keyingi xaridor chiziq I
2
da yuqoriroq bir xil 
boʻlmagan joyga oʻzgartiradi, ya’ni B nuqtadan C nuqtaga siljish orqali. 
Hattoki B nuqta va C nuqta bir xil farqi boʻlmagan chiziqdaligiga 
qaramasdan, ularda oʻzgarishning bir xil oz miqdordagi oʻrni boʻladi. B 
nuqtada I
2
bir xil boʻlmagan chiziqning qiyaligi C nuqtada I
2
bir xil 
boʻlmagan qiya chizigʻiga tenglashadi. 
Xaridor B nuqtani hech qachon tanlamaganiga qaramasdan, bir 
bashoratli nuqta xaridorning qarorini belgilab beradigan ikki ta’sirlarni 
aniqlab berish uchun foydalidir. Eslatma shuki, A nuqtadan B nuqtaga 
oʻzgarish xaridorning ijtimoiy yordamida hech qanday oʻzgarishlarsiz 
oʻzgarishning oz miqdordagi oʻrnida sof oʻzgarishni namoyish qilib 
beradi. Oʻxshashlik jihati, B nuqtadan C ga oʻzgarishi oʻzgarishning oz 
miqdordagi oʻrnida oʻzgarishsiz ijtimoiy yordamini sof oʻzgarishini 
namoyish qilib beradi. Shunday ekan, A dan B gacha siljish oʻzgarish 
ta’sirini koʻrsatadi va B dan C ga siljish esa daromad ta’sirini koʻrsatadi. 
Talab chizigʻini hosil qilish 
Hozirgina qanday xaridorning byudjetidagi sigʻimlarining tovar 
oʻzgarishining narxida oʻzgarishini koʻrib chiqdik, shuningdek, u sotib 
olish uchun tanlagan ikki tovarning miqdorini ham. Har qanday Tovar 
uchun talab chizigʻi iste’mol qarorlariga ta’sir koʻrsatadi. Ta’kidlash 
lozimki, talab chizigʻi har qanday berilgan narx uchun tovarning miqdori 
talab etilganini koʻrsatadi.

122 
Masalan, 7.11-shaklda pepsi uchun talabni koʻrib chiqamiz. Panel a 
pepsining litr narxi ikki dollardan bir dollarga tushganda, xaridorning 
byudjet sigʻimi tashqariga oʻzgarishini koʻrsatadi. Ikkala daromad va 
oʻzgarish ta’sirlari sababli, xaridorda pepsini 250 dan 750 litrga sotib 
olishi tomon oʻsadi. Panel esa xaridorning qarorlaridan natijalarni talab 
chizigʻidaligini koʻrsatadi. Bu yoʻl bilan, xaridor tanlovining nazariyasi 
xaridorning talab chizigʻi uchun nazariy asos boʻlib xizmat qiladi. 
Talab chizigʻi xaridor tanlov fikridan tabiiy ravishda oʻsadi, lekin bu 
jarayon oʻzi fikrini rivojlantirishni koʻrsatib bergani yoʻq. Bu yerda hech 
qanday qat’iy, tahliliy qolip yoʻqki, narxlarda odamlar oʻzgarishi uchun 
javobni yaratib bersa.  

Download 7,53 Mb.