137
Iste’molchi ehtiyoji birinchi navbatda
oziq-ovqat mahsulotlari
bilan toʻyinadi (
Q
1
- oziq-ovqat mahsulotlari), keyin standart sifatli
sanoat mahsulotlari
Q
2
bilan
va nihoyat,
oliy sifatli tovarlar va
xizmatlar
Q
3
bilan. Bulardan tashqari, oliy sifatli tovarlar va
xizmatlarga oʻtganda ham, standart sifatli sanoat mahsulotlariga
talabning yangi sakrash qonuniyati kuzatilgan.
8.3-rasm
. “Narx-iste’mol” (a) va talab chizigʻi (b).
“Narx-iste’mol” chizigʻi. Yuqorida “daromad-iste’mol” chizigʻi
qaralganda, ne’matlar narxi oʻzgarmaydi, deb qabul qilingan edi. Endi
daromadni oʻzgarmas, deb qaraymiz va ne’matlardan bittasini, masalan,
X
1
ne’matning narxini oʻzgaruvchan deb qaraymiz. Faraz qilaylik,
X
1
a)
б)
X
1
D
X
2
A
E
E
3
E
2
E
1
U
4
U
3
U
1
U
2
X
1
B
B
3
B
2
B
1
1
X
P
P
1
P
2
P
3
P
4
138
ne’matning narxi
P
ketma-ket kamayib bormoqda, ya’ni
P
P
P
P
1
2
3
va
hokazo.
Grafikda narxning bunday oʻzgarishi, byudjet chizigʻining
AB
holatdan
AB
1
,
AB
2
va
AB
3
holatlarga siljitadi (5.12-rasm).
Masalan,
X
1
tovar olma boʻlsin,
X
2
tovar apelsin boʻlsin. (a)
rasmda apelsin narxi oʻzgarmaydi, olma narxi pasayib bormoqda.
Natijada byudjet chizigʻining
X
2
oʻq
bilan kesishgan nuqtasi
oʻzgarmaydi,
X
1
oʻq bilan kesishgan nuqtasi oʻng tomonga siljib boradi.
Olma narxining tushishi, real daromadni oshiradi, natijada iste’molchi
olma narxi oshmasdan oldin ola olmagan apelsin va olma
majmualarini
endi olishi mumkin boʻladi. Ya’ni, berilgan daromadda endi koʻproq
olma va koʻproq apelsin olish mumkin boʻladi. Ikkinchidan, byudjet
chizigʻi narx pasayishiga mos ravishda yotiqroq boʻlib boradi.
Iste’molchi endi bir birlik qoʻshimcha
olma olish uchun,
oldingidan kamroq miqdordagi apelsindan voz kechadi. Masalan, bitta
apelsin narxi 10 soʻm va bitta olma narxi 5 soʻm boʻlsa, yarimta
apelsinga bitta olma toʻgʻri keladi, olma narxi 2,5 soʻmga tushsa,
qoʻshimcha bitta olma olish uchun 1/4 qism
apelsindan voz kechishi
kerak. Olma narxining pasayishi, ma’lum miqdordagi olmani apelsin
bilan almashtirish imkoniyatini yaratadi.
Natijada optimal majmua
(olma va apelsinlarning optimal miqdori)
E
nuqtadan yuqoriroq naflik
darajasiga ega boʻlgan befarqlik egri chiziqlarida joylashgan
E
1
,
E
2
va
E
3
nuqtalarga oʻtadi.
Agar biz optimal majmua nuqtalarini (befarqlik egri chiziqlari
bilan byudjet chiziqlari kesishgan nuqtalarni)
chiziq bilan birlashtirsak,
bu chiziq “Narx-iste’mol” chizigʻi boʻladi (a rasmdagi
V
chizigʻi).
“Narx-iste’mol” chizigʻiga koʻra, talab chizigʻini aniqlash mumkin (b)
rasm. Bu holda ordinata boʻyicha narx, abssissa oʻqi boʻyicha
X
1
ne’mat
miqdori belgilanadi.
