142
Faraz
qilaylik, oziq-ovqat bozorida (masalani soddalashtirish
uchun) uchta A, B va V iste’molchilar harakat qiladi deylik.
quyidagi jadvalda (8.1-jadval) har bir iste’molchining berilgan
narxlarda oziq-ovqatga boʻlgan talabi keltirilgan.
Oxirgi ustunda umumiy bozor
talabi keltirilgan va ular
iste’molchilarning individual talablarini qoʻshish orqali aniqlangan.
Masalan, oziq-ovqat narxi 1 soʻm boʻlganda, umumiy bozor talabi
quyidagicha hisoblanadi:
4 6 8 18
.
8.5-rasm.
Iste’molchilar talab chiziqlari va bozor talabi chizigʻi.
Quyidagi 8.5-rasmda ushbu iste’molchilarning talab chiziqlari va
bozor talab chizigʻi keltirilgan. Bozor talabi chizigʻi
har bir
iste’molchining berilgan narxlardagi talablarini qoʻshish orqali hosil
qilingan.
Bozor talabi chizigʻining har bir nuqtasi berilgan narxda uchta
iste’molchi uchun qancha oziq-ovqat birligi kerakligini koʻrsatadi.
Masalan, narx 3 soʻm boʻlganda, bozor talabi 12 birlik boʻlib, u A, B va
V iste’molchilarning narxi 3 soʻm boʻlgandagi talablari yigʻindisiga teng
2 4 6
12
.
Iste’molchilarning
individual
talablari
chiziqlari
toʻgʻri
chiziqlardan iborat boʻlgani bilan bozor talab chizigʻi ham toʻgʻri
chiziqdan iborat boʻlishi shart emas.
Nima uchun deganda, yuqori
Бозор талаби
5
4
3
D
В
D
А
1
2
D
Б
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
P,
сўм
Q Озиқ-овқат,
бирликда
143
narxlarda ba’zi bir iste’molchilar tovarni
sotib olmasligi ham mumkin
yoki ular har xil miqdorda sotib olishi mumkin.
Yana shuni ta’kidlash lozimki, iste’molchilar talablariga ta’sir
qiluvchi barcha omillar bozor talabiga ham ta’sir qiladi. Masalan,
iste’molchilar sonining oshib borishi bozor talab chizigʻini oʻngga,
tepaga siljitadi yoki boʻlmasa, iste’molchilar daromadlarini ortishi,
ularning oziq-ovqatga boʻlgan talabini oshiradi. Bu oʻz navbatida bozor
talab chizigʻini oʻngga-tepaga siljishiga olib keladi.
Umuman olganda, bozor talabini aniqlashda har xil demografik
guruhlarga qarashli iste’molchilar talablarini yigʻishga,
har xil
hududlarda yashovchi iste’molchilar talablarini yigʻishga toʻgʻri keladi.
Masalan, muzqaymoqqa boʻlgan bozor talabi oʻrganilganda yosh bolalar
talabi, oʻsmirlar talabi, ayollar talabi, nafaqaxoʻrlar talabi toʻgʻrisidagi
axborotlarni olishga va ularni jamlashga toʻgʻri keladi. Xuddi shu
masalani hududlar boʻyicha aniqlash ham mumkin.
Bozor talabi chizigʻini va shu bilan birga individual talab chizigʻini
ifodalashda tovarlarning narx boʻyicha elastiklik koeffitsiyentidan
foydalanish mumkin. Biz yuqorida koʻrgan edikki,
agar talab narx
boʻyicha elastik boʻlsa, narxning pasayishi iste’molchini tovardan
koʻproq sotib olishga undaydi. Natijada iste’molchining tovar sotib
olishga sarfi oʻsadi, narx oshganda iste’molchi sarfi kamayadi.
Agar talab elastik boʻlmasa, narx oshganda iste’molchi
sarfi ham
oshadi, narx pasayganda kamayadi. Bordi-yu talab birlik elastiklikka ega
boʻlsa, narx oshganda ham, oshmaganda ham iste’molchining tovar sotib
olishga sarfi oʻzgarmaydi.
