132
(b) qismda koʻrsatilgan holda dastlab gʻalati tuyulishi mumkin: Sem
jamgʻarmadan keladigan daromadning oshishi hisobiga kam jamgʻaradi.
Biroq, bu tuyulishi mumkin boʻlganidek oʻzgacha holat emas. Biz buni
yuqori foiz stavkasiga daromad va almashtirish ta’sirlari deb olgan holda
uni tushunishimiz mumkin.
Birinchi boʻlib almashtirish taʼsirini koʻrib chiqaylik. Foiz stavkasi
oshsa, yosh boʻlgandagi isteʼmolga nisbatan qarigandagi isteʼmol
arzonroq boʻladi.
Shuning uchun, almashtirish taʼsiri Semni yoshlikda
kamroq isteʼmol qilib, qariganda koʻproq iste’mol qilishga undaydi.
Boshqa soʻzlar
bilan aytganda, almashtirish taʼsiri Semni koʻproq
jamgʻarishga undaydi.
Endi daromad taʼsirini koʻramiz. Foiz stavkasi koʻtariladigan boʻlsa,
Sem yuqoriroq befarqlik egri chizigʻini tanlaydi. U oldingiga qaraganda
endi yaxshiroqdir. Modomiki har ikki davrda ham isteʼmol normal
tovarlardan iborat boʻlar ekan, uning farovonlikning bu ortishidan
foydalanish istagi ikki davrda yuqoriroq isteʼmoldan bahramand etadi.
RASM
Keksalikdagi
iste’mol
Keksalikdagi
iste’mol
Yoshlikdagi
iste’mol
Yoshlikdagi
iste’mol
1.
Yuqori foiz stavkasi
byudjet chizig’ini yuqoriga
aylantiradi
1. Yuqori foiz stavkasi
byudjet chizig’ini yuqoriga
aylantiradi
2… natijada yoshlikdagi
iste’molni kamaytirib,
koʻproq jamg’aradi
2… natijada yoshlikdagi
iste’molni oshirib,
kamroq jamgʻaradi
Ikkala cxizmada ham qiziqishning ortishi byudjet chizigʻini oldinga siljitadi. (a)
panelda iste’molchi iste’mol
yoshlikda kamayib, qariganda ortadi. Natijada
yoshlikdagiga qaraganda jamgʻarish ortadi. (b) panelda iste’mol ikkala davrda ham
oʻsadi. Natijada yoshlik payti jamgʻarma kamayadi.
133
Boshqa soʻzlar bilan aytganda, daromad taʼsiri kamroq jamgʻarishga
undaydi.
Natija daromad va almashtirish taʼsiriga bogʻliq.
Agar yuqori foiz
stavkasining almashtirish taʼsiri daromad taʼsiridan kattaroq boʻlsa, Sem
koʻproq jamgʻaradi. Agar daromad taʼsiri almashtirish taʼsiridan
kattaroq boʻlsa, Sem kam jamgʻaradi. Shunday qilib, isteʼmolchi tanlovi
nazariyasi foiz stavkasining oʻsishi jamgʻarmani ragʻbatlantiradi yoki
qaytaradi deydi.
Bu noaniq natija iqtisodiy nazariya nuqtayi nazaridan qiziqarli
boʻlsa-da, u iqtisodiy siyosat nuqtayi nazaridan hafa boʻladigan hol. Bu
soliq siyosatidagi muhim masala jamgʻarma
foiz stavkasiga javoban
qanday boʻlishidir. Baʼzi iqtisodchilar dividend va boshqa kapital
daromadga soliqlarni kamaytirishni qoʻllab-quvvatladilar,
bunday
siyosat oʻzgarishi soliqdan keyingi foiz stavkasini oshirishi va
jamgʻaruvchilarni jamgʻarmaga ragʻbatlantiradi degan fikrni ilgari surdi.
Boshqa iqtisodchilar daromad va almashtirish ta’sirini
siljitgani uchun,
bunday soliq oʻzgarish jamgʻarmani oshirmaydi va hatto uni kamaytiradi
deb daʻvo qildilar. Afsuski, ilmiy-tadqiqot foiz stavkalari jamgʻarmaga
qanday taʼsiri haqida bir toʻxtamga olib bormadi. Natijada,
soliq
siyosatida oʻzgarishlar, aslida, jamgʻarmani ragʻbatlantirish maqsadida
moʻljallangan edimi yoki yoʻqmi degan iqtisodchilar oʻrtasida
kelishmovchilikka olib bormoqda.
