O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta`lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

Download 2,88 Mb. Pdf ko'rish
bet	60/105
Sana	21.12.2023
Hajmi	2,88 Mb.
	#126082

1 ... 56 57 58 59 60 61 62 63 ... 105

Bog'liq
Ekonometrika Kaf 15.Iqtisodiy sistemologiya 10ta

Model so‟zi lotincha modulus so‟zidan olingan bo‟lib, o‟lchov, me‟yor degan ma‟noni anglatadi. Jamiyatdagi va iqtisodiyotdagi ob‟ektlarni matematik modellar yordamida

Keng ma‘noda model biror obyektni yoki obyektlar tizimini namunasidir.
Model tushunchasi biologiya meditsia, fizika va boshqa fanlarda ham qo„llaniladi.

Modelning hayotiyligi uning modellashtiriladigan obyektga qanchalik mos
kelishiga bog‗liq. Bitta modelda obyektni hamma tomonini aks еttirish qiyin
bo‗lganligidan unda obyektning еng xarakterli va muhim belgilarigina aks еttiriladi.
Shuni ham ta‘kidlab o‗tish kerakki, ortiqcha soddalashtirilgan model qo‗yilgan
talablarga yaxshi javob bera olmaydi. O‗ta murakkab model еsa masalani yechish
jarayonida qiyinchiliklar tug‗diradi.
Model so‟zi lotincha modulus so‟zidan olingan bo‟lib, o‟lchov, me‟yor degan
ma‟noni anglatadi.
Jamiyatdagi va iqtisodiyotdagi ob‟ektlarni matematik modellar yordamida
kuzatish mumkin. Bu tushuncha modellashtirish deyiladi.
Iqtisodiy model - iqtisodiy ob‟ektlarning soddalashtirilgan nusxasidir.

94
Ifodalangan model yordamida kuzatilayotgan obyektni bilish modellashtirish
deyiladi. Modellashtirish jarayonini sxemasi quyidagicha:
Bu sxemani asosiy bloki «maqsad» bloki hisoblanadi, chunki qo‗yilgan
maqsadga ko‗ra bitta obyekt uchun har xil modellar tuzilishi mumkin. Obyekt sifatida
biror bir korxonani olsak, agar kuzatuvchini maqsadi ushbu obyektni ishlab chiqarish
jarayonini o‗rganish bo‗lsa, bu holda modelni parametrlariga korxonani quvvati,
ishlab chiqarish omillar, xom ashyo, ishchilar soni, asosiy fondlar, ishlab chiqarish
dasturi va hokazolar kiradi va model ishlab chiqarish funksiyasi ko‗rinishida
ifodalanadi.
Modellashtirishning universal usul sifatida boshqa usullarga qaraganda
afzalliklari mavjud. Ushbu afzalliklar еsa quyidagilardan iborat:
1. Avvalo, modellashtirish katta va murakkab tizimni oddiy model yordamida
ifodalashga imkoniyat beradi. Masalan, korxona iqtisodiyoti bu o‗ta murakkab
tizimdir. Uni oddiy qora yashik sxemasi orqali ifodalash mumkin.
Yoki:


n
X
X
X
f
F
,...,
,
2
1

Bozor mexanizmini grafik usulda tasvirlash mumkin.
8.1-rasm. Talab va taklif muvozanati grafigi
Moddiy resurslar
Mehnat resurslari
Asosiy fondlar
Daromad
Mahsulot
hajmi
Xarajatlar
Ishlab chiqarish
S
P
P*
Q
D
Q*

95
Albatta, bu erda ko‗p muammolar tug‗iladi. Masalan, modelni qanchalik
darajada soddalashtirish mumkin. O‗ta soddalashgan model qo‗yilgan talablarga
javob bermasligi mumkin va uning yordamida qilingan hisob-kitoblar noto‗g‗ri
chiqishi mumkin. O‗ta murakkab model, masalani yechish jarayonida ko‗p
qiyinchiliklar tug‗diradi. Shuning uchun modelga faqat obyektni еng asosiy
xarakterli, muhim omillarini kiritish zarur.
II. Model tuzilishi bilan kuzatuvchiga tajribalar qilish uchun keng maydon
tug‗iladi. Modelning parametrlarini bir necha marta o‗zgartirib, obyektni faoliyatini
еng optimal holatini aniqlab, undan keyin hayotda qo‗llash mumkin. Real obyektlar
ustida tajriba qilish ko‗plab xatolarga va katta xarajatlarga olib kelishi mumkin.
III. Model, noshakl tizimni, matematik formulalar yordamida shakllantirishga
imkoniyat beradi va ЕHMlar yordamida tizimni boshqarishga yordam beradi.
IV.
Modellashtirish o‗rganish va bilish jarayonini kengaytiradi. Model hosil
qilish uchun obyekt har tomonlama o‗rganiladi, tahlil qilinadi. Model tuzilganidan
so‗ng, uning yordamida obyekt to‗g‗risida yangi ma‘lumotlar olish mumkin. Shunday
qilib, obyekt to‗g‗risidagi bilish jarayoni to‗xtovsiz jarayonga aylanadi.

Download 2,88 Mb.

1 ... 56 57 58 59 60 61 62 63 ... 105

Download 2,88 Mb.

Pdf ko'rish