99
2) optimallik mezoni (maqsad funksiyasi). Bu mezon iqtisodiy tizim mumkin
bo‗lgan holatining samaradorlik darajasini aniqlash, taqqoslash va undan еng qulayini
tanlash uchun ishlatiladi.
Funksional (yoki kibernetik) modellaring asosiy vazifasi obyekt mohiyatini
namoyon bo‗lishining muhim ko‗rinishlari bo‗lgan
faoliyat, ishlash jarayoni, xulqi
orqali aniqlashdir. Bunda ichki struktura o‗rganilmaydi,
ichki stuktura haqidagi
ahborotda еsa foydalanilmaydi. Funksional model obrazi qilib ―qora quti‖ni olish
mumkin. Bunda (A haqidagi ahborotdan foydalanmay) ―kirish‖ X qiymatini berib,
―chiqish‖ Y qiymatini olish mumkin. Funksional model qurish X va Y ni bog‗lovchi
D operatorni topish demakdir:
Y=D(X)
(1)
Strukturaviy modellar obyektning ichki to‗zimini ya‘ni
uning asosiy tashkil
еtuvchi qismlar, ichki parametrlari, ularning ―kirish‖ va ―chiqish‖ bilan aloqalari va
hokazolarni aks еttiradi.
Strukturaviy modellarning quyidagi 2 turi keng tarqalgandir:
1. Barcha no‗malumlar obyektning tashqi shartlari va ichki parametrlarining
funksiyasi ko‗rinishida tasvirlanadi:
y
i
=f
i
(A, X), y
J. (2)
2. Noma‘lumlarbirgalikda
i-turdagi munosabatlar tizimi asosida aniqlanadi
(tenglamalar, tengsizliklarva hokazo)
i
(
A,
X,
Y)=0,
i
I (3)
Funksional va strukturaviy modellar bir-birini to‗ldiradi.
Bir tomondan
funksional modellarni o‗rganishda obyekt ichki strukturasi haqida gipotezalar yuzaga
keladi va strukturaviy modellashtirishga yo‗l ochadi. Ikkinchi tomonidan еsa
strukturaviy modellar tahlili obyektning tashqi shartlar o‗zgarishiga munosabati
haqida ahborot beradi.
Modellashtirish jarayoning mohiyati 2. 3-rasmda keltirilgan.
