sohaviy va mahalliydan foydalaniladi.
Umumdavlat tasniflagichlari (UT) — butun O’zbekiston uchun yagonadir,
buxgalteriya hisobida cheklangan miqdorda foydalaniladi. Ularga quyidagilar kiradi:
korxona va tashkilotlarning umumdavlat tasniflagichi (KTUT), milliy iqtisodiyot
sohasining UT(MISUT), tashkiliy huquq shaklining kodi (THShK), davlat mulkini
boshqarish idoralarining kodi, o’lchov birligi kodi (UBK), boshqaruv hujjatlarining
UT. Qoidaga ko’ra bu kodlar yig’ma buxgalteriya hisobotlarining sarlavha qismiga
qo’yiladi va korxonadagi hisobning mahalliy uchastkalari buxgalteriya vazifalarini
echishda foydalanilmaydi. Ularga zaruriyat faqat yig’ma buxgalteriya hujjatlarini
kompyuterda ishlab chiqishda vujudga keladi.
Sohaviy tasniflagichlardan ushbu soha uchun xos bo’lgan axborotlarni
kodlashtirish uchun foydalaniladi. Buxgalteriya hisobi barcha sohalarda olib
borilishini hisobga olgan holda, ushbu guruhga korxona va tashkilotlarning sohaviy
qaramligidan qat’iy nazar, buxgalteriya hisobi uchun yagona bo’lgan tasniflagichlarni
kiritamiz.
Qoidaga ko’ra, bu tasniflagichlar barcha namunaviy loyihalarda bir turli bo’ladi,
shuning
uchun
korxonalar
va
firmalarda
buxgalteriya
vazifalarni
kompyuterlashtirishda ularni loyihalashtirish zaruriyati yo’q. Ularga buxgalteriya
hisobi sintetik hisob raqamlarning kodi, ish haqi bo’yicha to’lovlar turlari va ushlab
qolishlar turlari, moddiy mablag’lar hisob harakatlari operatsiyalari turlari,
amortazatsiya chegirishi me’yorlari, soliq to’lovchilar kategoriyalari, kassa
operatsiyalari kiradi. Mahalliy kodlar yakka tartibli, faqat aniq korxonalar uchun
17
xosdir, shuning uchun ularni loyihalashtirish aniq korxonada xatto namunaviy
loyihalarni xarid qilishda ham olib boriladi.
Korxonada kodlarni loyihalashtirish tizimli yondoshishga rioya qilishni talab
qiladi, ya’ni kodlar korxonalarning barcha bo’linmalaridagi turli vazifalarini echishda
qo’llana olinishi kerak. Misol uchun, bo’linmalarning kodlari hisob vazifalari,
xodimlar hisobi vazifalari, ishlab chiqarish hisobini ishlab chiqishda yagona bo’lishi
kerak.
Ayni vaqtda ba’zi bir kodlardan faqat buxgalteriya vazifalari uchun
foydalaniladi. Aytilganlardan kelib chiqqan holda mahalliy kodlarni ikki guruhga
bo’lish mumkin. Birinchi guruh — bu, korxona uchun yagona bo’lgan kodlar:
tarkibiy bo’linmalar, materiallar, tayyor mahsulotlar, detallar, qismlar va
birlashmalar; uskunalar, tabel tartib sonlari, etkazib beruvchilar va is-te’molchilar,
ixtisosliklar kodlari. Kodlarning ikkinchi guruhidan faqat buxgalteriya vazifalarini
echishda foydalaniladi, bular: subschyotlar, asosiy vositalar, moddiy javobgar
shaxslarning kodlari.
Buxgalteriya vazifalarining axborot ta’minlanishi shuningdek, mashina
manbalarida joylashgan ma’lumotlar majmuasini (o’zaro bog’langan fayllarni) ham
o’z ichiga oladi.
Iqtisodiy
vazifalarni
ishlab
chiqarishning
axborot-kommunikatsiya
texnologiyalari AIJ va hisoblash tarmog’i va yakka tartibdagi loyihalar har xil
konfiguratsiyasida: markazlashgan, taqsimlangan, mahalliy ma’lumotlar bazasini
tashkil qilishga mo’ljallangan.
Bunda korxona va tashkilotlar uchun umumiy bo’lgan bazali massivlar
(ishlovchilar, materiallar, ma’lumotnomaviy ma’lumotlar, bo’linmalar, lavozimlar)
hamda faqat buxgalteriya vazifalarini echishda foydalaniladigan mahalliy bazalar
(buxgalteriya hisobi raqamlari, namunaviy provodkalar, xo’jalik operatsiyalari qayd
daftari, shaxsiy hisob raqam, asosiy vositalarning yo’qlama varaqachalari, hisob
raqamlar varaqachalari) yaratiladi.
Ma’lumotlarning axborotli ko’p bosqichli taqsimlangan bazasi tarkibi korxona
KAT ishchi loyihasini tuzishning borishida aniqlanadi. Namunaviy loyihalardan
foydalanishda ma’lumotlar bazasini tashkil qilishning yana bir jihatini ta’qidlash
mumkin.
Namunaviy loyihalarda, qoidaga ko’ra, barcha korxonalar uchun yagona bo’lgan
ma’lumotlar bazasining tarkibi (buxgalteriya hisob raqamlari rejasi, ish xaqi bo’yicha
to’lovlar va ushlab qolishlarning turlari, materiallar harakati operatsiyami,
namunaviy, provodkalar va boshqalar) ko’zda tutiladi. Foydalanuvchi o’z istagiga
ko’ra bu massivlarga o’zgartirishlar kiritishi, tartibi aniq foydalanuvchi tomonidan
belgilanadigan va u tomonidan qo’lda to’ldiriladigan boshqa bazali massivlar
(bo’limlar, xodimlar, materiallar va boshqalar) yaratiladi.
Buxgalteriya hisobining dasturiy ta’minlanishiga to’liq asosda bir qator axborotli
ma’lumotli dasturlar; «Maslahatchi-hisobchi», «Maslaxatchi-plyus», «Kafolat»,
«O’zbekiston
soliqlari»,
«Yuridik
ma’lumotnoma»ni
kiritish
mumkin.
«Maslahatchihisobchi» mutaxassislarning turli huquqiy me’yorlarini qo’llash tartibi
haqidagi tushuntirishlarga ega. Axborotlarni to’ldirish huquqiy axborotlarni
tarqatishning umumdavlat tarmog’i bo’yicha bajariladi.
|
