|
O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi universiteti fakulteti
|
| bet | 4/11 | | Sana | 02.06.2023 | | Hajmi | 0.66 Mb. | | #68899 |
Bog'liq PZR TEXNOLOGIYA ZZZ Azizjon — копия, mb mustaqil ish Oygul, Ўралов Жавлонбек Кўчқорбой ўғли, 8 sinf kimyo fanidan taqvim rejalar 2022 2023 o\'quv yili, OarjhKqYURTNotk6cmQH1RWDK8u8cdRPqOguYugF, ARIZA voyaga yetmagan несовершеннолетн рус узб, 1683958228, genetik kod.ish1, Mustaqil talim genomika sheraliyev, noallel genlar I 3, TERMODINAMIK JARAYONLARNI TAVSIFLARI BILAN TANISHISH, Davomat, Termiz MTU ustavi, 3342204072 (2) PCR tahlil nima?
Polimeraza zanjirli reaktsiyasi (PCR) analizi, amplifikatsiya deb nomlanuvchi jarayon tomonidan namunadagi oz miqdorda DNKni aniqlash uchun mo'ljallangan laboratoriya texnikasi. PCR kuchaytirilganda, DNKni tahlil qilish va aniqlash uchun etarlicha u mavjud bo'lmaguncha qayta-qayta ko'chiriladi. Masalan, PCR siydik namunasida mavjud bo'lgan gonoreya yoki xlamidiyaga olib keladigan organizmlardan oz miqdorda DNKni aniqlash uchun ishlatilishi mumkin.
PCR qanday ishlaydi?
PCRdagi dastlabki qadam misolni qizdirishdir, shuning uchun er-xotin zanjirli DNK ikkita bir qatorga aylanadi - bu denaturatsiya deyiladi. Keyinchalik primerler , DNKning qiziqish oralig'i oxiriga qadar mos keladigan DNKning qisqa namunalari, namuna DNK bilan birlashtirilgan. Shundan so'ng, primer joyda DNKning replikatsiyasini boshlash uchun DNK polimeraz ishlatiladi. Va nihoyat, DNK birin-ketin bir-biridan ajratish uchun isitiladi va butun PCR jarayoni yana boshlanadi.
DNKni denatatsiya qilish, primerlarni qo'llash va DNKni uzaytirish - turli haroratlarda yuzaga keladigan polimeraza zanjiri reaktsiyasining barcha bosqichlari, shuning uchun dastlabki aralashmani qo'shib qo'ygandan so'ng, bu bosqichlar termosikling deb nomlanadigan jarayon orqali nazorat qilinishi mumkin, unda har bir qadam uchun etarli darajada uzoq vaqt davomida harorat zarur darajalarda saqlanadi.
Shunday qilib, PCR inson aralashuviga kam ehtiyoj sezadigan yagona test naychasidan maqsad DNKning miqdorini kuchaytirishning samarali usuli hisoblanadi.
Polimeraza zanjirli reaktsiyasi biologik texnika sohasida 1980-yillarning boshlarida ishlab chiqilgan inqilobni namoyon etdi va PCR-ning yaratuvchisi Kary Mullis 1993 yilda o'z faoliyati uchun Kimyo bo'yicha Nobel mukofoti oldi.
Nima uchun PCR STD viktorina bilan bog'liq?
Polimeraza zanjiri reaktsiyasi va ligaz zanjiri reaktsiyasi kabi texnikalar STD sinovlari uchun ahamiyatga ega. Buning sababi, bu metodlar bevosita namunadagi viruslarning kichik miqdorini aniqlashi mumkin. Patogen genetik kodini aniqlash patogenni tirik bo'lishi shart emas - bakterial madaniyat yoki virusli madaniyat . Bundan tashqari, odamlar infektsiyani etarlicha antikor reaktsiyasini (masalan, Elishay tomonidan aniqlangan) ishlab chiqishi uchun etarlicha vaqtni talab qilmaydi. Bu shuni anglatadiki, PCR texnikasi ba'zida boshqa sinovlarga qaraganda kasalliklarni oldindan aniqlashi mumkin va namunani tiriklayin saqlash yoki aniq vaqtida sinov o'tkazishdan tashvishlanish kerak
Bugunki kunda bakteriyala, viruslar va kasallik qo’zg’atuvchilarni aniqlash va ularga ertaroq tashxis qo’yishda keng foydalaniladi. Uning asosiy mohiyati olingan biomaterial tarkibidagi DNK(RNK) qismini ajratib olib uning nusxalarini ko’p martalab ko’paytirib( amplifikatsiya) olingan gen miqdorini uni qaysi bir qo’zg’atuvchiga ega ekanligini bilishdan iborat. Polimeraza zanjiri reaktsiyasi (PCR) - bu molekulyar biologiyaning eksperimental usuli, biologik materialdagi (namuna) nuklein kislota (DNK) ning ba'zi qismlarining kichik kontsentratsiyasini sezilarli darajada oshirish usuli. DNK nusxalari sonini shunchaki ko'paytirishdan tashqari (bu jarayonni kuchaytirish deb ataladi), PCR genetik material bilan boshqa ko'plab manipulyatsiyalarga (mutatsiyalarni kiritish, DNK parchalarini qo'shib qo'yish) imkon beradi va biologik va tibbiy amaliyotda keng qo'llaniladi, masalan, kasalliklarni aniqlash (irsiy, yuqumli) , otalikni o'rnatish, genlarni klonlash, mutatsiyalarni joriy etish, yangi genlarni ajratish uchun.PCR usuli sun'iy sharoitda (in vitro) fermentlar yordamida ma'lum bir DNK mintaqasini ikki baravar ko'payishiga asoslangan. Natijada, DNK miqdori vizual aniqlash uchun etarli darajada to'planadi. Bunday holda, faqat belgilangan shartlarga javob beradigan bo'lim ko'chiriladi va agar u o'rganilayotgan namunada bo'lsa.
PCR bosqichlari;
Biomateriallarni tayyorlash.
NK amplifikatsiyasi( qaytar transkripsiya)
Natijani o’qish.
PCR-amplifikatsiyasi metodining asosiy tushunchalari Polimeraza zanjir reaksiyasi (PCR) - in vitro amplifikatsiya metodi bo‘lib, uning yordamida qisqa vaqt mobaynida muayyan sondagi DNK ketma-ketligini odatdagidan 1000 marotaba ko‘proq tanlash yoki ko‘paytirish mumkin (mullis, faloona, 1987). Metod mohiyati - probirkada muayyan DNK qismlarini qaytalanuvchi temperatura sikllarida ko‘p marotabali ko‘chirish (amplifikatsiya). Amplifikatsiyaning har bir siklida yuqorida sintezlangan fragmentlar yana DNK-polimeraza fermenti yordamida ko‘chiriladi va DNK fragmentlari o‘ziga xos ko‘p marotaba kattalashadi (Boldireva, 2005). Pzr qo‘llanalish sohasi: genom ketma-ketligini yuqori darajali klonlash (scharf et al., 1986), mitoxondriya va genom dnk larini to‘g‘ri sekvenerlash (wong et al.,1987), nukleotid ketma-ketligi o‘zgaruvchanligini tahlillash va kasallik qo‘zg‘atuvchilarni aniqlash Uslubiy qo‘llanma 109 Polimeraza zanjir reaksiyasini o‘tkazish uchun reaksion aralashmada turli xil tarkiblar bo‘lishi zarur (saiki i dr., 1990): Ikta praymer – sun’iy yo‘l bilan sintezlangan. Praymerning nukleotidlar ketma-ketligiga bo‘lgan talablar: Ichki ikkilamchi tuzilishning bo‘lmasligi; Nukleotidlar tarkibining muvozanatlangan bo‘lishi g/s, a/t va hamma ketma-ketlik bo‘yicha to‘g‘ri taqsimlanganligi; Dimer praymerlar bo‘lmasligi uchun, 3'chi oxiri orasida komplementarlikni bo‘lmasligi. Praymerlarning optimal konsentratsiyasi 0,1-0,5 mkm. Praymerlarning yuqori konsetratsiyasi o‘ziga xos bo‘lmagan qizdirishga yoki o‘zigi xos bo‘lmagan pzr-amplifikatsiya mahsulotlari yig‘ilishiga olib kelishi mumkin. DNK-polimeraza termostabilligi (taq-polimeraza). DNKpolimerazaning umumiy xususiyati shundaki, 5'x3' yo‘nalishida nuklein kislotalarning matritsiyalangan sintezini olib borishi. Ko‘pchilik DNKpolimerazalar xatolik orqali qo‘shilgan nukteotidlarni olib tashlash uchun mo‘ljallangan 3'x5' ekzonukleazali faollikga ega bo‘ladi. Odatda reaksiya o‘tkazish uchun 0.5-.0.25 birlikda termostabil polimerazaning thermus aquaticus o‘zi kifoya. 2'-dezoksinukleozid-5'-trifosfat aralashmasi (dngf - datf, dgtf, dstf i dttf) - taq-polimeraza yordamida ikkinchi DNK zanjiri sintezi uchun foydalaniladi. Nostabillangan dotf aralashma DNK polimeraza ishi aniqligini kamaytiradi. Dngf baland konsentratsiyasi mg2+, ionlari konsentratsiyasini kamaytiradi va DNK polimeraza faolligini pasaytiradi. Bufer - ma’lum konsentratsiyadagi kation va anionlar aralashmasi bo‘lib, reaksiya uchun optimal sharoit yaratadi: stabil rn va eritmaning ion kuchi. Tahlil qilinayotgan namuna - reaksiya aralashmasiga kiritish uchun tayyorlangan preparat bo‘lib, PCR-amplifikatsiyasi uchun nishon hisoblangan DNKni o‘zida saqlaydi. Mg2+ ioni - taq-polimeraza ishi uchun kerakli. Ishchi konsentratsiyalar diapazoni: 0,5-5,0 mm (10 mm - dnk-polimerazani 40- 50% ga susaytiradi mg2+ konsentratsiyasining oshishi polimera zanjir reaksiyasining o‘ziga xosligiga va samaradorligiga kuchli ta’sir ko‘rsatadi: PCR-mahsulotlar chiqishini ko‘paytiradi, lekin praymerlar gibridlanishi xosligi susayadi. Mg2+ optimal konsentratsiyasi DNK-matritsasi va praymerlari nukleotid ketma-ketligiga bog‘liq. Mg2+ dntf bilan kompleks Uslubiy qo‘llanma B I O K I M Y O 110 hosil qiladi, aynan shu koplekslar taq- polimeraza uchun substrat hisoblanadi. Mg2+ konsentratsiyasi ko‘tarilishi DNK erish temperaturasini ko‘tarilishiga va praymerlar gibridlanishi aniqligini pasayishiga olib keladi. Siklik temperatura rejimi - PCR- amplifikatsiyasida tahlil qilinayotgan dnkdagi qator hodisalar bo‘lib muayyan temperatura parametrlari taminlanadi. Har bir amplifikatsiya sikli 3ta bosqichdan iborat (ribchin, 2002): Denaturatsiya. Reaksion aralashmani 95° C gacha qizdiriladi, buning natijasida ikki zanjirli dnk molekulasi yechilib ketadi (ajralib) va ikkita bir zanjirli molekula hosil qiladi. Yumshatish (praymerlarning qo‘shilishi, gibridlanishi). Praymerlar bir zanjirli dnkga qo‘shiladi. Ko‘zlangan spetsifik soha chegarasidagi qarama-qarshi dnk zanjirlariga mos keladigan ketma-ketlikka to‘g‘ri va qarama-qarshi praymerlar komplementar bo‘lib qo‘shiladi. Har bir juft praymer uchun o‘zining yumshatish temperaturasi mavjud bo‘lib, u 50- 65°C oraliqda bo‘ladi. Yumshatish vaqti 20-60 sek. Elongatsiya (dnk sintezi). DNK zanjirining qarama-qarshi yo‘nalishda 5’chi oxirdan 3’chi oxirga komplementar qurib bitirilishi. DNKning yangi zanjirlari sintezi uchun 2'- dezoksinukleozid-5'-trifosfat eritmasi material bo‘lib xizmat qiladi. Bu bosqichda reaksion aralashmadagi temperaturani optimum darajasiga olib chiqiladi (72° C). Elogatsiya davom etish vaqti apmlifikatsiya qilinayotgan dnk fragmentining uchunligi yoki dnk-polimeraza fermentining ishlash tezligi bilan belgilanadi. Elongatsiya vaqti odatda quyidagi formula yordamida aniqlanadi: t (elongatsiya) = 1 daqiqa x n (m.j.n. DNK). Apmlifikatsiyaning temperatura sikli ko‘p marotaba qaytariladi (25 va undan ko‘p). Har bir siklda sintezlanayotgan dnk fragmentlari ikki marotaba ko‘payadi. Siklik jarayon natijasi dnk fragmentlarining o‘ziga xos eksponensial ko‘payishidir. Tugallanayotgan qurilish. Odatda PCR-amplifikatsiyasi oxirgi siklidan so‘ng qisman sintezlangan PCR mahsulotlarini tugallash uchun reaksion aralashmani qo‘shimcha ravishda 5-15 daqiqa mobaynida 72° C da inkubatsiya qilinadi (saiki i dr., 1990).
II.BOB.PZR TEXNOLOGIYASI ISHLASH MEXANIZMLARI
2.1.PZR olib borish jarayonlari
|
| |
