|
XX asrda AQSh tashqi savdosi strukturasidagi o’zgarishlarBog'liq jahon iqtisodiyoti va xalqaro munosabatlarXX asrda AQSh tashqi savdosi strukturasidagi o’zgarishlar.
Joriy asr boshlarida Amerika eksportining 80% Evropaga to’g’ri kelar edi,20-yillarga
kelib bu miqdor 50 % ga, 90-yillarda esa 30% ga tushib qoldi.
Yangi eksport zonasi sifatida Osiyo yuzaga chiqdi.Bu davlatlarga eksport 1% dan hozirgi
kunda 30% ga chiqdi. Eng yirik importyor esa hozirgi kunda Kanada hisoblanadi. Joriy asrda
Evropa va Lotin Amerikasi Amerika Qo’shma Shtatlari importida o’z hissalarini tushirdilar. Asr
boshida Amerika importining yarmidan ko’progi Evropaga to’g’ri kelgan bo’lsa, hozirgi kunda
20-30 foizga tushib qoldi. Lotin Amerikasi esa 60-yillargacha 30 % ni tashkil etgan bo’lsa,
hozirgi vaqtda 15 % ni tashkil etadi. Import hissasining o’sishi asosan Yaponiya va Kanadaga
to’g’ri keladi.
Xulosa. XX asr boshidan Amerika eksportining hissasi:
1) Osiyo va Kanadaga o’sgan
2) Evropa va Lotin Amerikasiga nisbatan kamaygan.
AQSh valyuta tizimi.
AQSh Federal Qonuniga ko’ra, faqat AQSh xazinasi va Federal rezerv Tizimi AQSh
pulini zarb etishi mumkin. AQSh milliy pul birligi dollar bo’lib, 1,2,5,10,20,50,100 dollar
qiymatdagi banknotlar, 1,5,10,25,50 tsentlik va 1 $ lik qiymatdagi tanga pullar zarb etiladi.
AQSh da pul ta`minoti chek hisobidagi depozitlar orqali ham amalga oshiriladi va
barcha to’lov turlarining 3/4 qismi chek orqali bajariladi.
AQSh qishloq xo`jaligining axvoli
AQSh tashkil topgandan buyon fermerlik davlat iqtisodida muhim o’rin egallab
kelmoqda va qishloq xo`jaligi tobora rivojlanib borayotgan "agrobiznes" dan iborat. Bu soha
ferma
kooperativlari,
qishloq
xo’jalik banklari, ferma mahsulotlarini tashib
beruvchilar,mahsulot savdosini amalga oshirishda ishtirok etuvchi dillerlar,fermalar uchun
asbob-uskunalar ishlab chiqaruvchi firmalar va boshqalarni o’z ichiga oladi.
90-yillar o’rtalarida AQSh ish kuchining 3 % i fermalarda mehnat qilgan. Har biri
o’rtacha 185 gektar erga egalik qiladigan 2,1 mln ferma mavjud bo’lib, fermalarda
ishlovchilar 2,9 mln kishini tashkil etdi.
AQSh Agrosanoat Kompleksining tarkibiy qismi 3 sohani o’z ichiga oladi va ularning
ASK umumiy hajmidagi nisbati quyidagicha taqsimotga ega:
1) qishloq xo`jaligi uchun ishlab chiqarish vositalari ishlab chiqaruvchi sanoat- 30 %
2) qishloq xo’jalik mahsulotlar ishlab chiqrishining o’zi- 10 %
3) qishloq xo`jaligi xom ashyosi va oziq-ovqatni tashish,qayta ishlash va tayyor mahsulotni
tashish bilan shug’ullandigan soha- 60 % .
Chorvachilik mahsulotlari ishlab chiqarish qishloq xo`jaligida 52 foizni tashkil etadi.
Qishloq xo’jalik mahsulotlarini tashqi bozorda sotish hissasi 30% ni tashkil
etadi.Bug’doy hosildorligi gektariga 50 t sentner.
AQSh da harbiy sanoat kompleksi axvoli.
Rivojlangan mamlakatlar harbiy-sanoat kompleksida birinchi galda AQSh iqtisodiyoti
muhim o’rinni egallaydi.
Iqtisodiyotni harbiylashtiirsh sharoitida harbiy sanoat kompleksi AQSh davlatida katta
masshtabga ega bo’ldi, u kengayib, yuzlab mashinasozlik, metallurgiya, ximiya va boshqa
sohalarni qamrab oldi.
41
Shimoliy Amerika Harbiy Uyushmasi ( NATO ) ga a`zo mamlakatlar yildan-yilga o’z
xarajatlarini oshirmoqdalar. Bu sohada AQSh etaqchilik qilib, uning hissasi NATO
xarajatining 2/3 qismini tashkil etadi.
AQSh da harbiy sohaga 30 ming yirik kompaniya jalb qilingan, Pentagonning 2/3
qismga yaqin buyurtmasi 100 ga yaqin AQSh idoralariga tegishli. Undan 10 tasiga barcha
buyurtmalarning 1/3 qismi to’g’ri keladi.
Harbiy ishlab chiqarishdan sanoat, transport, neft’ korporatsiyalari ham katta foyda
olmoqdalar. Harbiy sanoat faoliyati bilan bog’liq ishlarni asosan "Benk of Amerika" bajaradi.
Amerika Qo’shma Shtatlari a`zo bo’lgan yirik tashkilotlar quyidagilar:
NAFTA, YO’NKTAD, KOKOM, FAO, ESKATO, GATT, Xalqaro valyuta fondi, Xalqaro
rekonstruktsiya va rivojlanish banki, Iqtisodiy hamkorlik va rivojlanish banki va boshqalar.
AQSh iqtisodiy va ijtimoiy ko’rsatkichlari. 5 -jadval
Ko’rsatkichlar
Birlik
1975
1985
1997
1998
Demografiya
Aholii
Mln.
220,2
241,9
271,8
274
Aholi zichligi
Kishi/km2
24,0
26,4
29,7
29,9
Yillik o’sish
%
0,9
1,0
0,8
Tug’ilish darajasi
1,8
2,0
2,0
Ijtimoiy
madaniy
ko’rsatkichlar
Tibbiy xodimlar soni
% /aholi
1,58
2,13
2,50
Televizor bilan ta`minot
% /aholi
486,1
648,5
847,0
Kitob chop etish
Titr
85287
68175
Iqtisodiy ko’rsatkichlar
Yalpi milliy mahsulot
Mlrd.$
1732,0
3879,9
7765,2
8018,.6
Yillik o’sish
%
2,8
2,6
3,9
3,9
Jon boshiga YAMM
$
8020
16310
29010
29710
Izlanishlarning o’sishi
%YAMM
2,40
2,90
2,71
2,79
Inflyatsiya darajasi
%
8,6
3,3
2,7
1,6
Iqtisodiy aktiv aholii
Ming kishi
93,78
115,46
136,30
137,70
Jumladan,
qishloq xo`jaligida
%
4,1
3,1
2,7
2,7
Sanoatda
%
30,6
28,0
23,9
23,6
Xizmat ko’rsatishda
%
63,3
68,8
73,4
73,7
Ishsizlik darajasi
%
8,3
7,1
4,9
4,3
Energiya (aholi iste`moli)
7,69
7,49
8,05
Maorif uchun xarajatlar
% YAMM
7,4
4,9
5,4
Harbiy xarajatlar
% YAMM
5,8
6,1
3,4
Administrativ ta`minot
% YAMM
-3,3
0,0
0,9
Administrativ qarz
% YAMM
49,4
59,1
56,7
Tashqi oborot
Xizmatlar importi
Mlrd $
21,66
79,84
166,19
176,92
Mahsulot importi
Mlrd $
103,82
368,75
877,28
919,04
Qishloq
xo’jalik
mahsulotlari
%
14,7
9,2
4,8
5,0
Energetika mahsulot
%
25,1
10,4
9,0
6,3
Manufaktura mahsulotlari
42
%
46,4
72,6
78,3
81,3
Xizmatlar eksporti
Mlrd $
20,77
85,.50
256,16
258,27
Mahsulot eksporti
Mlrd $
98,31
224,11
681,27
673,02
Qishloq
xo’jalik
mahsulotlari
%
26,2
16,9
9,0
7,3
Don mahsulotlari
%
10,6
3,6
2,0
2,1
Manufaktura mahsulotlari
%
61,2
71,5
80,5
82,6
Sof tashqi oboroti
Mlrd $
273,7
136,4
1322,4
|
| |
