43
tovarlarga cheklashlar belgilash yo’li bilan Evropalik ishchilarni himoya qilish hukumatning
vazifalari doirasiga kiradi.
Ayrim muammolarni hal etish jarayonida barqaror iqtisodiy mavqeiga erishishda yordam
berish maqsadida qator tashkilotlar vujudga keltirilgan. Ana shunday tashkilotlardan biri jahon
bankidir. Jahon banki yoki xalqaro tiklanish va taraqqiyot banki
rivojlanayotgan Evropaning
iqtisodiy yuksalishini rag’batlantirish uchun ular juda katta yordam bermoqda. Xalqaro Valyuta
fondi yaqin yillar ichida O’zbekiston Respublikasi bilan hamkorlikda ish olib borish
maqsadida, xalqaro taraqqiyot va tiklanish bankiga 187 mln dollar ajratdi va shundan hozirgi
kungacha 74 mln dollar O’zbekiston Respublikasida "taraqqiyot va tiklanish" bankiga kelib
tushgan.
Evropa mamlakatining rivojlangan zamonaviy davlatga aylanish jarayoni, odatda,
quyidagi chora-tadbirlar guruxini yoki himoyasini yoki bir qismini o’z ichiga oladi:
1.Qishloq xo`jaligi tarmog’ini modernizatsiyalash,
2.Ishlab chiqarish infrastrukturasini rivojlantirish.
3.Mahsulot ishlab chiqarishni va tashqi savdo hajmini ko’paytirish.
4.Ta`limni va kadrlar tayyorlashni yaxshilash.
5.Tug’ilish darajasini pasaytirish.
Yuqoridagi jarayonlarga izox:
1. Xo’jalikning eng yirik tarmog’i. Nisbatan samarasiz tarmog’i bo’ladi, shu sababli
ko’pgina iqtisodchilar zamonaviy texnologiyalar, uskunalar,
joriy etish asosida qishloq
xo`jaligida unumdorlikni oshirishni rivojlanayotgan mamlakatlardagi darajasini oshirishning
eng samarali usuli deb hisoblaydilar.
2. Ishlab chiqarish infrastrukturasi deganda-transport, aloqa vodoprovod va
kanalizatsiya va energiya ta’limoti singari asosiy xizmat turlar ko’rsatilishini taqozo etuvchi
inshoot tushuniladi.
Yo’llar, ko’priklar, elektr stantsiyalari va boshqa inshootlar birgalikda mamlakat ishlab
chiqarish infrastrukturasini tashkil etadi. Ma’lumki, milliy sanoatni rivojlantirish
mo’ljallanayotgan ekan, buning uchun zarur infrastruktura taxt qilib qo’shilishi kerak.
3. Mahsulot ishlab chiqarishning ko’payishi sharofati bilan turmush darajasini oshirish
uchun aholi kerakli tovarlar va xizmatlardan baxramand bo’ladi. Ishlab chiqarishning o’sishi
ya’ni ish joylarning va eksport qilinadigan tovarlarni vujudga keltiradi.
4. Rivojlanish jarayoni odamning o’zini ham loyiq qoldirmay o’ziga tortadiki, natijada
aholi zamonaviy fabrikalarda va qishloq xo’jalik korxonalarida tovarlar
va xizmatlarning eng
yangi turlarini ishlab chiqarishi uchun kerakli kasblarni egallab oladilar.
5.Turmush darajasini oshirish uchun mamlakatning iqtisodiy yuksalish aholining
ko’payishiga nisbatan ildamrok sur`atlar bilan borish kerak.
Evropa hamdo’stligi mamlakatlari iqtisodi bugungi kunda jahondagi eng ulkan
hamdo’stlik doirasiga kiradi.
Jahon iqtisodiyoti integratsiya, ya`ni yaqinlashuv yo’lidan bormoqda. Agar garbiy
Evropadagi integratsion jarayonlarni ko’zdan kechiradigan bo’lsak, u holda uning rivojlanishini
bir qancha bosqichlarga bo’lish va ulardan ayrim elementlarini har bir bosqichda oyoqqa
turganligini anglab olamiz:
1) Umumiy bozor va yagona savdo siyosati;
2) Yagona agrar siyosat;
3) Evropa valyuta tizimi:
4) Ilmiy-texnikaviy integratsiya;
5) Siyosiy integratsiyaning elementlari.
Evropa iqtisodiy hamjamiyati asosida "Umumiy bozor" yaratildi. Yagona xo’jalik
mollarining kirishi uchun tarif zonasi, kapital, ish kuchi va xizmat ko’rsatish sohalari erkinligini
paydo qildi.
Evropada agrar sohada yagona qishloq xo’jalik baholarini qo’llab-quvvatlash, qishloq
xo’jalik tizimini qayta qurish uchun xalqaro davlat monopolistik mexanizmi barpo etildi.Agrar
siyosat quyidagi asosiy qoidalarga tayanadi:
44
1) Yagona Evropa bozori va agrar sohada protektsionizm siyosati
2) Yagona agrar narxlar
3) Yagona
tashkilot - Agrar fond tuzilib, u milliy xo’jaliklardan iborat sotish va uni
moliyaviy ta`min etish bilan shug’ullandi.
Bundan tashqari, agrar sohada yagona soliq, savdo, transport siyosati yagona tartibda
amalga oshiriladi. 70-yillarda Evropa valyuta tizimi va uning asosiy bo’g’inlari yaratildi.
Evropa hisob-kitob birligi EKYU va evropa vaklyuta zaxirasida hamkorlik qilish tarkib
topdi. Evropa Ittifoqiga 15 davlat a`zo. Bular: Bel’giya, Italiya, Lyuksemburg, Niderlandiya,
Frantsiya, Germaniya, Buyuk Britaniya, Daniya, Irlandiya, Gretsiya, Ispaniya va Portugaliya.
1999 yil 1 yanvardan boshlab Evropa Hamjamiyati mamlakatlarida yagona valyuta -
"evro" muomalaga kiritildi va 11 davlat milliy valyutasining eKYU ga nisbatan ayirboshlash
qiymati belgilandi. EKYUning "evro" ga nisbatan ayirboshlash qiymati 1:1 qilib belgilandi.
Shu
vaqtdan boshlab, Evrohudud davlatlari milliy valyutalarining boshqa valyutalarga
ayirboshlashi faqat "evro" orqali amalga oshiriladi.
2002 yilning 1 yanvaridan esa xaqiqiy pul kupyuralari va tangalar muomalada paydo
bo’ladi. 2002 yilning 1 iyulidan boshlab esa milliy valyutalar to’la yo’qotiladi.
7 xil qiymatga ega bo’lgan 5 evrodan 500 evrogacha pul ko’pyuralari chiqariladi va 8 xil
- 1 tsentdan 2 evrogacha tangalar zarb etiladi va muomalaga chiqariladi.
