|
Aromatik uglevodorodlar izomerlanish va dealkillash reaksiyalari bilan olish
|
| bet | 11/24 | | Sana | 19.02.2024 | | Hajmi | 0,56 Mb. | | #159055 |
Bog'liq OMKT (Amaliy mashg\'ulot)5. Aromatik uglevodorodlar izomerlanish va dealkillash reaksiyalari bilan olish.
a) Aromatik uglevodorodlarni izomerlanishi. Toshko`mir yoki neftni ishlash natijasida olingan maxsulotlardan ajratilgan ksilol fraksiyalari tarkibida o va n-ksilollar mikdori ancha kam bo`ladi.
Shuning uchun bu uglevodorodlarni kushimcha olish uchun sanoatda benzol gomologlarini izomerlash usulidan foydalaniladi. Benzol gomologlarini izomerlash kaytar jarayon bo`lib, ksilollar uchun muvozanat barcha uchta izomerlari orasida karor topadi:
Muvozanatli aralashma tarkibini ( 25-750C) 60% meta, 24% para va 16% orta- izomerlar, 400-500 0C da esa 52 % meta-, 23% para va 25% orto – izomerlar tashkil qiladi. M-ksilollar mikdori ancha kup, chunki ular termodinamik jixatdan yuqori barkarordirlar.
Izomerlanish reaksiyasi kislota turidagi katalizatorlar ishtirokida sodir bo`ladi. Ular orasida alyuminiy xlorid eng faol xisoblanadi, u 500Sda suyuq fazada reaksiyani olib borish kobiliyatiga ega. Geterogen alyumosilikat katalizatori ishtirokida ancha yuqori temperatura (400-5000C) talab kilinadi va jarayon gaz fazasida olib boriladi. Xozirgi vaktda tseolitli katalizatorlar qo`llanilmokda. Kanday katalizator qo`llashdan kat`iy nazar izomerlanish reaksiyasining birinchi boskichida aromatik birikma va kislota protonini uzaro birikishi natijasida oralik - kompleks xosil bo`ladi. Keyingi boskichda P – kompleks xosil bo`ladi va CH3 guruxi protonni uzatadi va kushni uglerod atomi tomonga siljiydi:
Ksilollarni kayta ishlash natijasida 3% quyi gomologlar (benzol va toluol) va 2-3% polimetilbenzollar xosil bo`ladi.
b) Benzol va naftalin gomologlarini dealkillash. Xozirgi vaktda dealkillash reaksiyalari bilan benzol va naftalin olinmokda. Dealkillash reaksiyalari natijasida aromatik uglevodorodlarni destruktiv gidrogenizasiya jarayoni sodir bo`ladi. Bu jarayonda aromatik yadro va alkil guruxi orasidagi C-C- bog’larni parchalanish sodir bo`ladi. Dealkillash reaksiyalarini 2 xil yul bilan olib borish mumkin:1) termik dealkillash 2) katalitik dealkillash (geterogen fazada):
Toluolni termik dealkillash reaksiyasi 700-7600S da 4-5 MPa bosim ostida olib boriladi, bunda vodorod toluolga nisbatan 4:1 olinadi.
Katalitik dealkillashda katalizator sifatida molibden, kobal’t, xrom osidlari ishlatiladi. Ular orasida, xrom oksidi ishlab chikarishda uz aksini topdi. Katalitik dealkillash jarayonida bosim 3-10 MPa, temperatura 580-6200C ga teng. Toluoldan benzol olish 95% tashkil qiladi.
|
| |
