RS-turdagi trigger, ikkita barqaror xolatga ega bo‘lgan mantiqiy qurilma bo‘lib, ikkita informatsion R va S kirishga ega, ular, S=1 va R=0 bo‘lganda trigger birlik holatga o‘tadi (Q=1), S=0, R=1 bo‘lganda esa, nollik holatga o‘tadi (Q=0). Kirishlar, S birlik, R esa, nollik deb nomlanadilar.
tn tn+1
Rn Sn Qn+1
0 0 Qn
0 1 1
1 0 0
1 1 X
a)
|
berish mumkin (7-jadval), bund holati.
Asinxron RS-triggerning 69,a- rasmda keltirilgan.
b)
|
a Qn-triggerning das shartli belgil
v)
|
RS-triggerning ishlash prinsipini o‘tish 7-jadvali orqali
tlabki anishi
69-rasm. Asinxron RS-triggerning shartli belgilanishi71
Oddiy kirishli RS-triggerlar ikkita «ILI-NE» elementlari asosida tuzilishi mumkin (69,b-rasm), inversli kirishlar bilan RS-triggerlar ikkita «I-NE» elementlari asosida tuzilishi mumkin (69,v- rasm).
Raqamli ishlov berish qurilmalarida sinxron RS-triggerlar qo‘llaniladi. Bu triggerlar, o‘rnatish R va S kirishlaridan tashqari, yozishga ruxsat beruvchi S kirishga ega. Sinxron trigger kirishida faol signal mavjud bo‘lgandagina ishga tushadi. Sinxron RS-triggerning ishlashi o‘tish 7-jadvali orqali beriladi.
8-Jadvaldan ko‘rinib turibdiki, toki Cn signal mantiqiy nol qiymatina ega ekan, trigger o‘z holatini o‘zgartirmasdan saqlab qoladi. Qachonki Cn mantiqiy
birga teng bo‘lsa, sinxron triggerning ishlashiga ruxsat etiladi, va uning holati asinxron triggerning holatiga mos bo‘ladi. Sinxron RS-triggerning shartli belgilanishi 70, a rasmda, uning «I» va «ILI-NE» elementlardagi struktur sxemasi 70,b- rasmda ko‘rsatilgan. 8-Jadval
tn
|
tn+1
|
Cn
|
Rn
|
Sn
|
Qn+1
| |
0
|
0
|
0
|
Qn
| |
0
|
0
|
1
|
Qn
| |
0
|
1
|
0
|
Qn
| |
0
|
1
|
1
|
Qn
| |
1
|
0
|
0
|
Qn
| |
1
|
0
|
1
|
1
| |
1
|
1
|
0
|
0
| |
1
|
1
|
1
|
X
|
70-rasm. Sinxron RS-triggerning shartli belgilanishi72
Ba’zida, sinxron triggerlarning har qanday turi, kirishlarni 0 yoki 1 ga majburish o‘rnatadigan qo‘shimcha kirishlarga ega bo‘ladi.
D-triggerlar, bir kirishli triggerlarga kiradi. Asinxron D-trigger bitta D kirish va to‘g‘ri va inversli Q va Q chiqishlarga ega. Asinxron D-triggerning ishlashi o‘tish 9- jadvali bilan beriladi.73
9-Jadval
D-triggerning, tn+1 vaqt paytida, tn vaqt paytidagi D-kirishdagi signalga muvofiq bo‘ladi, ya’ni D-trigger yordamida kirish signalini ushlab qolish amalga oshiradi. Shuning uchun D- triggerning ikkinchi nomi - ushlab qolish triggeri deb nomlanadi. Asinxron D-trigger amalda qo‘llanilmaydi, chunki uning
funksiyasini ikkita ketma-ket ulangan invertorlar sxemasi bajarishi mumkin. Sinxron D-trigger ko‘proq qiziqish tug‘diradi, uning ishlashi o‘tish 10- jadvalida beriladi.
10-Jadval
tn
|
tn+1
|
Cn
|
Dn
|
Qn+1
| |
0
|
0
|
Qn
| |
0
|
1
|
Qn
| |
1
|
0
|
0
| |
1
|
1
|
1
|
yozishni amalga
oshiradi.
Jadvaldan ko‘rinib turibdiki, taktlovchi signal (S=1) mavjud bo‘lganda, trigger Qn+1=Dn holatiga o‘tadi, taktlovchi signal (S=0) mavjud bo‘lmaganda, trigger oldingi Qn+1=Qn holatini saqlab qoladi. Boshqa so‘z bilan aytganda, sinxron D-trigger, S signalini faol darajasi bo‘yicha, uni saqlab qolish bilan, informatsion razryadga Shu sababli sinxron D-trigger- trigger-zasshelka
(trigger-lo‘kidon) deb, boshqa nom olgan. Sinxron D-triggerning shartli belgilanishi 71,a- rasmda, uning struktur sxemasi 71,b- rasmda keltirilgan.
71-rasm. D-triggerning shartli belgilanishi va struktur sxemasi
Sinxron D-triggerning «I-NE» element bazasidagi struktur sxemasi, ikkita 1 va 2 kaskadlar majmuasini tasvirlaydi. Birinchi kaskad S va R signallarni tuzish funksiyasini, ikkinchi kaskad esa, asinxron RS-trigger funksiyasini bajaradi.
T-turdagi trigger, bir kirishli ikkita barqaror holatga ega bo‘lgan qurilma
hisoblanadi, uning T kirishiga har gal qarama-qarshi boshqaruv signallarini berilganda o‘zining holatini o‘zgartiradi. T-turdagi triggerning ishi o‘tish 11- jadvalidan beriladi.
tn
|
tn+1
|
Tn
|
Qn+1
| |
0
|
Qn
| |
1
|
Qn
|
11- Jadval T-turdagi triggerning o‘ziga xos xususiyati, uning chiqishidagi potensialning o‘zgarish chastotasi T kirishdagi signalning chastotasidan, ikki barobar kamligi hisoblanadi
(72-rasm).
72-rasm. T-turdagi triggerning chiqishidagi potensialning o‘zgarish chastotasi
Bu xususiyati ikkilik hisoblagichlarni tuzishda qo‘llaniladi. Shu sababli T-turdagi triggerning ikkinchi nomi-hisoblovchi trigger deyiladi. T-turdagi triggerning shartli belgilanishi 73,a- rasmda keltirilgan.
73-rasm. T-turdagi triggerning shartli belgilanishi74
T-turdagi triggerni ikkita D-trigger bazasida bajarilgan misoli 73,b- rasmda keltirilgan. Rasmdan ko‘rinib turibdiki, ikki pog‘onali strukturada birinchi triggerning sinxronlovchi kirishida, taktlovchi signal T nol darajada ishlaganda, u
o‘zining Q1 i Q1
holatini saqlab qoladi. Shu vaqtda ikkinchi triggerning
sinxronlovchi kirishiga inverslangan signal T keladi, ya’ni, mantiqiy 1ga ega bo‘lgan. Natijada ikkinchi trigger birinchi triggerning holatini qabul qiladi, ya’ni,
Q1=Q2 i
Q1 Q2 . Bunda, birinchi triggerga yozish man etiladi. Taktlovchi signal T
mantiqiy 1 darajasini olganda, ikkinchi triggerdan birinchiga ma’lumot yoziladi. Natijada birinchi triggerning holati qarama-qarshisiga o‘zgaradi. Bunday holatda ikkinchi triggerga yozib bo‘lmaydi, chunki uning kirishida yozishga ruxsat etishning nolli darajasi ishlab turadi. Har bir taktlovchi signalni kelishi bilan jarayon qaytariladi, bu esa qurilmani barqaror ishlashini ta’minlaydi.
JK-trigger, ikki kirishli qurilmalarga tegishli bo‘ladi va RS-triggerning ishlash qoidalariga o‘xshash qoidalar bo‘yicha ishlaydi. Farqi shundaki, JK-triggerda barcha holatlar aniqlangan hisoblanadi. JK- va RS-triggerlarining kirishlarining o‘xshashligini keltirish mumkin: JK-triggerning K kirishi RS-triggerning R kirish
funksiyasini, JK-triggerning J kirishi esa, RS-triggerning S kirish funksiyasini bajaradi. Bunda, agar RS-triggerda R va S kirishlarning birlik qiymatli kombinatsiyalari man etilgan hisoblansa, unda, J- va K- kirishlarda o‘xshash kombinatsiyalar bo‘lgan hollarda, JK-triggeri o‘zining holatini qarama-qarshisiga almashtiradi. Asinxron JK-triggerning ishlash qoidasini quidagi o‘tish 12-jadvali orqali ta’riflamoq mumkin.
Jadval
tn
|
tn+1
|
Kn
|
Jn
|
Qn+1
| |
0
|
0
|
Qn
| |
0
|
1
|
1
| |
1
|
0
|
0
| |
1
|
1
|
Qn
|
Boshqa triggerlar turlari kabi, JK-trigger asinxron (boshqarilmaydigan) va sinxron (taktlanuvchi) bo‘lishi mumkin. Sinxron JK-triggerning shartli belgilanishi 74,a- rasmda keltirilgan.
b) v) g) 74-rasm. JK-triggerning shartli belgilanishi75
JK turdagi triggerlar universallar guruhiga kiradi, chunki uning asosida RS-, D- va T-triggerlar funksiyasini bajaradigan sxemalarni olish mumkin.
RS-trigger funksiyasini bajarish uchun, hech qanday qo‘shimcha aloqa va tugunlarni kiritmasdan, JK-triggerni qo‘llash mumkin. Buning uchun, S signalni J kirishga, R signalni - K kirishga beriladi (74, b-rasm).
JK-triggeridan D-triggerni olish uchun, signalni J kirishga berish kerak bo‘ladi, u D-kirishi funksiyasini bajaradi, K kirishiga D signalini invertor orqali beriladi (74,v- rasm).
T-triggerni olish uchun, J va K kirishlarini birlashtirish yetarli bo‘ladi (74,g-rasm). Triggerlar hisoblagichlarni, registrlarni, xotira elementlarini, impulsli generatorlarni va boshqa avtomatika va hisoblash texnikasi qurilmalarini tuzish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi.
|
