Q1, Q2 va Q3 chiqishlarning, hisoblovchi impulsning S raqamiga bog‘liqlikdagi holati 13-jadvalda keltirilgan. Jadvaldan ko‘rinib turibdiki, chiqish hisoblagichining mantiqiy holati bilan beriluvchi ikkilik kodi, S kirish impulsini tartib raqamiga mos. Oxirgi sakkizinchi impuls berilganda hisoblagich dastlabki holatiga qaytadi va jarayon qaytariladi. hisoblash moduli Khis=23=8 ga teng bo‘ladi.
13-jadval
|
S
|
Datlabki
xolat
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
| |
Q1
|
0
|
1
|
0
|
1
|
0
|
1
|
0
|
1
|
0
| |
Q2
|
0
|
0
|
1
|
1
|
0
|
0
|
1
|
1
|
0
| |
Q3
|
0
|
0
|
0
|
0
|
1
|
1
|
1
|
1
|
0
| |
o‘nlik kod
|
0
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
0
|
Ayiruvchi ikkilik hisoblagichlarni bajarish uchun, triggerlar chiqishidagi elektrik aloqalarni teskari mantiqiy darajali chiqishlarga o‘zgartirish kerak. Agar, ayiruvchi hisoblagich to‘g‘ri kirishli T-triggerlar bazasida amalga oshirilsa, unda, keyingi triggerlarning kirishlariga signalni, avvalgi triggerlarning to‘g‘ri kirishlaridan berish kerak bo‘ladi, 77-rasmda ko‘rsatilgan kabi.
rasm. Triggerlarning kirishlariga to‘g‘ri ulahish sxemasi
Bunday strukturali ayiruvchi hisoblagichlar ishlashining vaqtli diagrammasi 78-rasmda keltirilgan.
rasm. Ayiruvchi hisoblagichlar vaqt diagrammasi 79
Vaqtli diagrammadan ko‘rinib turibdiki, har bir keyingi hisob impulsidan chiqish kodi birga kamayadi (dekrementatsiya bo‘ladi). Oxirgi sakkizinchi impulsdan hisoblagich dastlabki holatga qaytadi.
Shunday qilib, chiqishlarni inverslidan noinversliga va qayta o‘tkazish yo‘li bilan, qo‘shuvchi, shuningdek ayiruvchi hisoblagichlarni olish mumkin, bu prinsip
reversiv hisoblagichlar asosiga qo‘yilgan. Ushbu maqsad uchun, mantiqiy elementlar bazasidagi chiqish kommutatorlari qo‘llaniladi.
Ko‘rib chiqilgan hisoblagichlarda triggerlarni ishga tushishi bir-birining ketidan bo‘ladi. Bunday hisoblagichlar asinxron deb nomlanadi. Ularning kamchiligi, triggerlar soni oshishi bilan, ularni umumiy o‘rnatish vaqti to’rn ham oshib ketadi. Bu kamchilikni bartaraf etish uchun, triggerlari bir vaqtda ishga tushadigan hisoblagichlardan foydalaniladi, bunday hisoblagichlar sinxron deb nomlanadi.
Sinxron hisoblagichning sxemasi 79-rasmda keltirilgan. Barcha triggerlarni ishga tushishi bir vaqtda, S umumiy sinxronlash signali bo‘yicha bo‘ladi, bunda u hamma hisoblagich uchun hisoblovchi impuls hisoblanadi.
rasm. Sinxron hisoblagichning sxemasi80
Buning uchun, birlik kirish signali trigger kirishiga shunday hollarda berilishi kerakki, bunda triggerlar barcha avvalgi razryadlarda birlik holatida bo‘lsinlar. Har bir keyingi trigger uchun, kirish signalini tuzish masalasini mantiqiy elementlar
«I» (LE1, LE2) bajaradi, ularning kirishlariga barcha avvalgi triggerlar chiqishlaridan signallar beriladi. Dastlabki holatda barcha triggerlarning chiqishlarida mantiqiy 0 mavjud. Har bir hisoblovchi impulsni kelishi bilan, chiqish kodlari birga oshadi (inkrementlanadi), bunday sxemada ushlanib qolish,
bitta triggerni ishlab ketish vaqtiga teng. Bunday turdagi hisoblagichlar parallel o‘tkazgichli hisoblagichlar deb nomlanadi, chunki barcha «I» elementlariga birlik o‘tkazishni tuzuvchi signallar, triggerlarning chiqishlaridan bir vaqtda parallel ko‘rinishda beriladi.
Noikkilikli hisoblagichlar ichida eng ko‘p qiziqishga ega bo‘lganlar, Khis=10 bilan ikkilik-o‘nlik hisoblagichlar hisoblanadi. Ular to‘rtta hisoblash triggerlari asosida tuziladi. Bu sinfdagi hisoblagichlarning muhimligi, ularning yordamida hisoblagichdagi ma’lumotlarni osonlik bilan o‘nlik kodda chiqarish mumkinligida. Shartli grafikli belgilashda ikkilik hisoblagichning funksiyasi «ST» simvoli bilan aniqlanadi. Agar hisoblagich ikkilik bo‘lmasa, unda ushbu simvollar bilan birgalikda, hisoblash moduliga mos, raqamlar ko‘rsatiladi.
Summatorlar, kombinatsion raqamli qurilmalar sinfi bo‘lib, ikkita ikkilik n- razryadli sonlarni arifmetik qo‘shish operatsiyasini bajaradi. Summatorlar to‘la va to‘la bo‘lmagan bo‘ladi. To‘la bo‘lmagan summatorlar yoki yarim summatorlar, ikkita kirish va ikkita chiqishga ega bo‘lgan kombinatsion qurilmalar bo‘lib, haqiqiylik 14-jadvaliga mos ravishda ikkita bir razryadli sonlarni qo‘shish operatsiyasini bajaradi, bunda, A va V- chiqishdagi bir razryadli sonlar, Sp/sm. – chiqishdagi yig‘indi, Pp/sm –katta razryadga o‘tkazishdagi chiqish.
Yarim summatorning shartli grafikli belgilanishi 80-rasmda keltirilgan.
rasm. Summatorning shartli belgisi
14-Jadval
|
kirishlar
|
chiqishlar
|
A
|
V
|
Sp/sm.
|
Pp/sm.
| |
0
|
0
|
0
|
0
| |
0
|
1
|
1
|
0
| |
1
|
0
|
1
|
0
| |
1
|
1
|
0
|
1
|
Bir razryadli summator, ikkita bir razryadli A va B sonlarni, R-1 kichik razryaddan
o‘tkazishni hisobga olgan holda, arifmetik qo‘shish operatsiyasini bajaradi. U
uchta kirish va ikkita chiqishga ega. To‘la bir razryadli summatorning ishi haqiqiylik 15-jadvalida beriladi.
To‘la summator, ikkita yarim summatorlar va bitta «ILI» elementi asosida amalga oshirilishi mumkin. Bir razryadli to‘la summatorning struktur sxemasi 81,a-rasmda, uning sxemadagi shartli belgilanishi 81,b- rasmda keltirilgan.
Bir razryadli to‘la summatorning haqiqiylik jadvalidan ko‘rinib turibdiki, summatorining S chiqishida 1 tuziladi, o‘tkazishning R chiqishida esa, A, B yoki R-1 chiqishlarning birida 1 mavjud bo‘lgandagina sodir bo‘ladi.
15-jadval
|
kirishlar
|
chiqishlar
|
A
|
B
|
R-1
|
S
|
P
| |
0
|
0
|
0
|
0
|
0
| |
0
|
0
|
1
|
1
|
0
| |
0
|
1
|
0
|
1
|
0
| |
0
|
1
|
1
|
0
|
1
| |
1
|
0
|
0
|
1
|
0
| |
1
|
0
|
1
|
0
|
1
| |
1
|
1
|
0
|
0
|
1
| |
1
|
1
|
1
|
1
|
1
|
81-rasm. Summatorning struktura sxemasi
To‘la summatorning uch kirishidan har qanday ikkita kirishida 1 mavjud bo‘lganda, S chiqishda 0 bo‘ladi, P chiqishda esa 1 bo‘ladi. Barcha uchta kirishlarda mantiqiy 1 mavjud bo‘lganda, summatorning ikkala chiqishlarida 1 mavjud bo‘ladi. Barcha uchta kirishlarda 0 mavjud bo‘lganda, chiqishlar ham 0 holatni oladi.
Bir razryadli summatorlar yordamida, ko‘p razryadli ikkilik sonlarni jamlanganda, ularni ketma-ketli strukturaga birlashtiriladi. Kichik razryadli mikrosxemalarning R o‘tkazish chiqishlari, katta razryadli mikrosxemalarining R-1 o‘tkazish kirishlariga ulanadi. Qo‘shiluvchilarning alohida razryadlari mikrosxemaning mos ravishda A va V kirishlariga ulanadi, ularning S chiqishlaridan razryadlarning jamlangan natijasi olinadi. Eng katta razryadli mikrosxemaning R o‘tish chiqishi, barcha n-razryadli sonlarning o‘tish chiqishidagi jamlanish natijasi hisoblanadi.
Ikkita to‘rt razryadli sonlarning summatorini, to‘rtta to‘la bir razryadlik summator asosida amalga oshirish misoli 82-rasmda keltirilgan.
82-rasm. To‘rtta to‘la bir razryadlik summatorlar sxemasi81 Summatorlarning tezligini oshirish uchun, o‘tish signallari razryadini paralelli
va zanjirli to‘ldirishdan foydalaniladi. Kompyuter texnikasida summatorlarning asosiy vazifasi-arifmetik operatsiyalarni amalga oshirish.
81 Laund –Ternd Wand, Yao-Wen Chang. Elektronic Design Avtomation Sunthesis, Verification, and Test. Morgan Kaufman Publishers is an imprint of Ilsevier USA, 2009
|
