29
Bir xil joydagi yo’lda (cho’l, o’rmon) haydovchiga keladigan axborotlar midori uning
faolligini saqlab turish uchun yetarli bo’lmaydi. Bu hol o’ziga xos uyqusirash holatiga olib
keladi, bunda haydovchilarning e’tibori susayadi, ularning reaktsiyalarining davomiyligi ortadi
va ba’zan harakat yo’nalishining to’satdan ozgina murakkablashuvi ham yo’l
transport
hodisalariga sabab bolishi mumkin. Trassa elementlari tez-tez va keskin o’zgarishi
haydovchining hayajonlanishini orttiradi. Shuning uchun trassalashda yo’l elementlarining
o’zaro va lanshaft elementlari bilan shunday bog’lash lozimki, haydovchilar optimal
hayajonlanishi ta’minlansin.
Haydovchilarning e’tibori susayadigan sabablardan biri yo’lning uzun uchastkalaridir,
bu uzunlik ochiq tekislik joylarda 1.5 - 4 km dan oshmasligi zarur. Harakat qulay va xavfsiz
bo’lishi uchun qo’shnimucha uchastkalardagi geometrik elementlar ta’sirida
tezlikning
o’zgarishi uncha katta bo’lmasligi kerak.Yo’l-transport hodisalariga oid statistik ma’lumotlar
tahlilining ko’rsatishicha, harakatlanish sharoitlarining ob’ektiv tavsifi xavfsizlik koeffitsientlari
K
xavf
ning grafigidir, ular yo’lning biror uchastkasidan (plandagi egri chiziq, koprikdan) qulay va
xavfsiz o’tish tezligi V
ruh
ning oldingi uchastkadan kirishdagi mumkin bo’lgan eng katta tezlik
V
kir
ga bo’lgan nisbatidan iborat.
Agar K
xavf
> 0.8 bo’lsa, yo’l muvaffaqiyatli loyihalangan deb hisoblash mumkin
K
xavf
= 0.6 – 0.8 bo’lganida nisbatan xavfli
K
xavf
< 0.4 bo’lgan uchastkalar harakat uchun juda xavfli hisoblanadi.
Trassani o’tkazishda atrof-muhitni muhofaza qilish talablarini hisobga olish kerak. Yo’l
qurilishi u o’tgan xududning ekologiyasi va xo’jaligiga ta’sir etadi. Yo’llarni qimatli hosildor
yerlardan o’tkazganda shamol bilan uchirilgan chang yo’l yaqinidagi
hosildor yerlarning
hosildorligini pasaytiradi. Qo’rg’oshin birikmalari esa, qishloq xo’jaligi mahsulotlari orqali
insonga zarar yetkazadi. Yo’l qatnov qismiga sepilgan gigroskopik tuzlar yo’l yonidagi
o’simliklarni quritadi.
Trassa qo’riqxonalar, tabiat va madaniyat yodigorliklariga taaluqli joylarni aylanib
o’tishi kerak. Tog’ yon bag’ir qiyaliklarining ochilib qolgan joylarini o’simliklar bilan to’ldirish
zarur.
Yo’l aholi yashaydigan punktlar yaqinidan o’tganida
avtomobil harakati havoning
dvigatellarning chiqindi gazlari bilan ifloslanish , shovqin va titrash manbalari bo’lib qoladi.
Ular aholining sog’lig’i va ishlash qobilyatiga ta’sir etadi. “QMQ” ning “Shovqindan muhofaza
qilish” bandida shovqin balandligi turar joy kvartallarida 50-60 dBA gacha, kurortlarda
40-50 dBA gacha qilib cheklangan. Shovqin harakatlanish tasmasi o’qidan 7.5 m masofa
uzoqlikda o’lchanadi.
13-rasm.
30
L = 50 + 8,8lg N
Bu yerda N – harakat intensivligi, avt/soat.
Shovqinni kamaytirish
uchun daraxtlar ekiladi, muhofaza uyumi quriladi, intensiv
harakatli avtomobil magistrallari o’ymalar va tunellarda o’tkazilib, yo’l bo’ylab g’ovak
materiallardan tayyorlanadigan shovqin yutish devorlari o’rnatiladi.
Yo’lda haydovchilar idroki uchun yo’l rovon fazoviy egri chiziq tarzida o’tkazilishi
lozim. Haydovchilarga qulay bo’lishi uchun uzun to’g’ri chiziqlar o’rtasida qisqa egri chiziq
bo’masligi lozim. U sekin burulishdek tuyuladi. Bu holatlar harakat rejimiga ta’sir etib,
tezlikning asossiz pasaytirilishiga olib keladi.
Trassa elementlari quyidagicha joylashtirilishi lozim:
1. Plandagi va profildagi sinishlar soni iloji boricha bir xil bo’lishi kerak.
2. Planda yo’lning to’g’ri va egri uchastkalarining uzunligi bir biriga mos kelishi kerak.
3. To’g’ri joylarning uzunligi cheklanishi kerak.
4. Bir tomonga yo’nalgan egrilar orasiga qisqa to’g’ri chiziqlar kiritilmasligi lozim.
5.Trassaning eng yaxshi ravonligiga erishish uchun vertikal va gorizontal egrilarni iloji boricha
ustma-ust tushadigan qilib o’tkazish zarur.
6. Yo’ldagi uzoq masofada ko’rinishni ta’minlash uchun bo’ylama profilda “o’pirilish” hosil
qiluvchi elementlarning qo’shilmasidan qochish zarur.
