AVTOMOBIL YO’LLARININING O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI

4 
Rim imperiyasi davridagi yo’l to’shamasi ko’ndalang kesimi quyidagi ko’rinishlarda 
bo’lgan: 
1-Rasm. Vavilondagi Marduk xudosining qasriga boradigan yo’l ko’ndalang kesimi.
2-rasm. Yo’l to’shamasi ko’ndalang kesimi. 
Yo’l qurilishida rivojlanish fransuz olimi Jeroma Trezage va shotland olimi Jon Mak-
Adam tavsiya qilgan konstruktsiyalardan boshlanadi. Ular tavsiya qilgan yo’l to’shamasi 
tuzilmasi yerda ma'lum bir chuqurlikda (koritoda) joylashtiriladi. Yomg’ir va qor suvlari qolib 
ketishi uchun yo’lga ko’ndalang qiyalik beriladi.
Fabrika va zavodlarning katta hajmdagi xom ashyoga bo’lgan talabi oshgan sari yo’llarga 
bo’lgan ehtiyoj ham ko’paya borgan. XVIII asrda ot-arava transportidan sekin-asta bug’da 
yuradigan ….. 
Lekin, transport yo’laklarini rivojlanishi transport masalasini hal qila olmadi. Chunki temir 
yo’llar orqali yaqin masofalarga yuk tashish qimmatga tushgan. 
Sekin-asta avtomobil yo’llariga bo’lgan ehtiyoj oshib bordi. Yengil, ichki yonuv 
dvigatelli avtomobillar ixtiro qilindi. Avtomobillar yuk va yo’lovchilarni tashuvchi vositaga 
aylandi.
Avtomobilning rivojlanishi o’z navbatida yo’llarga bo’lgan talabni kuchaytirdi. 
Avtomobil yo’li orqali tashiladigan yuklarning tannarxini kam yoki ko’p bo’lishi 
yo’llarning holatiga va sharoitiga bog’liq bo’ladi. Yomon yo’llarda ko’p yoqilg’i sarf qilinadi va 
avtomobil tezligi kamayadi.
Hozirgi vaqtda O’zbekiston Respublikasida avtomobil yo’llarining umumiy uzunligi 
146000 km ni tashkil qiladi, shundan 44000 km ga yaqini umum foydalanuvdagi avtomobil 
yo’llari hisoblanadi. Ulardan 51 % qattiq qoplamali avtomobil yo’llaridir. Sementbeton 
qoplamalarining uzunligi 330 km ga yetadi. 
Respublikamiz iqtisodiyotining rivojlanishi avtomobil yo’llari uzunligining ortishiga va 
ularning holatiga bog’liqdir. Yo’l tarmoqlarining ortishi va transportning rivojlanishi asosiy 
iqtisodiy omillardan sanalgan.
Bugungi kunda davlatimiz tomonidan transport yo’laklarini rivojlantirishga katta e'tibor 
qaratilmoqda. Bu borada YEVROPA HAMJAMIYATINING TASIS DASTURI asosida tuzilgan 
TRASEKA loyihasini O’zbekistonda qo’llab quvvatlanishi bunga misol bo’ladi. Keyingi yillarda 

5 
Buyuk Ipak Yo’lini tiklash masalasida Respublikamizda bir qator ulkan ishlar amalga 
oshirilmoqda, bunga misol qilib Qamchiq va Rezak davonlarining qurilishini va loyihasi olib 
borilayotgan 
"Andijon-Toshkent-Nukus-Qo’ng’irot" 
tezyurar 
avtomobil 
magistralini 
ko’rsatishimiz mumkin. 
Bugungi kunda mamlakatimizda 13 ta yo’nalishdagi avtomobil yo’llari bo’yicha xorijiy 
avtotransportlarni Respublika hududi orqali otqizilishi yo’lga qo’yilgan.
Mamlakatimizda keyingi yillarda xorijiy zamonaviy yo’l qurilish texnikalaridan keng 
foydalanilmoqda. Bu esa yo’l qurilishi va yo’llardan foydalanish ishlari samaradorligini
oshirmoqda. Bu borada "Vertgen" va "Fogel", "Dunapak" kampaniyalarining yo’l qurilish 
texnikalaridan keng foydalanilmoqda.
Hozirgi kunda O’zbekiston Respublikasida yangi qabul qilingan qonunga asosan 
avtomobil yo’llari quyidagicha tasniflanadi:
umumfoydalanuvdagi avtomobil yo’llari; 
shahar va boshqa aholi punktlari ko’chalari;
xo’jalik avtomobil yo’llari . 
Umumfoydalanuvdagi avtomobil yo’llari davlat mulki bo’lib, avtomobil yo’llaridan 
foydalanuvchilar uchun ochiqdir. Umumfoydalanishdagi avtomobil yo’llari aholi ehtiyojlarini , 
davlatni ijtimoiy – iqtisodiy va mudofaa ehtiyojlarini qanoatlantirish uchun shaharlar hamda 
boshqa 
aholi 
punktlari 
o’rtasida 
yuklar 
va 
yo’lovchilar 
tashishni 
ta’minlaydi. 
Umumfoydalanuvdagi avtomobil yo’llari quyidagilarga bo’linadi. 
1. Xalqaro ahamiyatdagi - I-a, I-b,II-a, III-a. 
2. Davlat ahamiyatidagi - I-a, I-b, II-a, II-b, III-a, III-b.
3.Maxalliy ahamiyatdagi -III-b, IV-a, IV-b, V. 
Avtomobil yo’llari ШНҚ 
2.05.02-07
"Автомобиль йўллари" ga texnik toifasiga ko’ra 
quyidagi tasnifga ega. U kelajakdagi harakat miqdoriga qarab quyidagi jadvalga asosan qabul 
qilingan.
Yo’lning iqtisodiy ahamiyati 
Yo’l toifasi 
Hisobiy harakat jadalligi, 
keltirilgan dona/sut 
Xalqaro va davlat 
ahamiyatiga molik yo’llar 
I
a
(avtomagistral) 
I
b
(Tezkor yo’l) 
II 
III 
14000 dan ortiq 
14000 dan ortiq 
6000-14000 
2000-6000 
Mahalliy ahamiyatga molik 
yo’llar 
IV 
V 
200-2000 
200gacha 
Harakat jadalligi yo’lning turli uchastkalarida bir xil emas, ko’pincha harakat jadalligi aholi 
yashaydigan joylarda va korxonalar atrofida katta qiymatlarga ega, kunning har xil vaqtida 
o’zgarib turadi. 
Yo’lning ishlash sharoitini baholashda harakat jadalligi asos qilib olinadi. Avtomobil 
yo’llaridan og’ir va yengil avtomobillar harakatlanganligi sababli, ularning tezliklari ham har xil 
bo’ladi. Og’ir va yengil avtomobillarni bir tizimga keltirish uchun keltirish koeffitsienti degan 
tushuncha kiritiladi. Keltirish koeffitsientlari orqali og’ir avtomobillar yengil avtomobillar 
soniga keltiriladi. 
Turli tarsnport vositalarining harakat miqdorini yengil avtomobilga keltirish 
koeffitsientlari quyidagicha. 
Yengil avtomobillar -1,0 
Mototsikl va mopedlar 0,5-0,75 
Yuk avtomobillari 
1,5 3,5 
Avtopoezdlar
3,5
-
6,0 

6 
Yo’lning haqiqiy harakat jadalligi yilning va kunning har xil vaqtida vizual o’lchash 
natijasida topiladi. Bu yo’llarga schyotchiklar qo’yish bilan ham avtomatik usulda aniqlash 
mumkin. 
Avtomobil harakat oqimining yana bir harakteristikasi deb, harakat tezligini ko’rsatish 
mumkin. Harakat jadalligi kam bo’lgan uchastkalarda avtomobillar o’zlarining dinamik
xususiyatlarini yaxshi amalga oshira oladilar. Harakat jadalligi oshishi bilan, avtomobillarning 
bir-biriga ta'siri sezila boshlaydi. Bu ta'sir natijasida avtomobillar oqimining o’rtacha tezligi 
paydo bo’ladi. Avtomobil yo’llarini geometrik o’lchamlarini belgilashda asosiy ko’rsatkich bu 
hisobiy tezlikdir. Hisobiy tezlik deb yakka avtomobilning (xavfsiz va ustivorlik sharti bo’yicha) 
ob-havoning ma'lum sharoitida, avtomobil shinasining yo’l qatnov qismi yuzasi bilan me'yoriy 
tishlashish holatida, yo’lning eng noqulay bo’laklarida mumkin bo’lgan eng katta tezlikdagi 
harakatiga aytiladi. Yo’l elementlarini loyihalash uchun hisobiy harakat tezligini yo’lning 
toifasidan kelib chiqib quyidagi jadvaldan olamiz: 
Yo’lning 
toifasi 
Hisobiy tezlik, km/soat 
Asosiylari 
Joyning murakkab qismi uchun: 
Past-baland 
Tog’li 
I а 
150 
120 
80 
I b 
120 
100 
60 
II 
120 
100 
60 
III 
100 
80 
50 
IV 
80 
60 
40 
V 
60 
40 
30 
Avtomobil yo’llarini transport-foydalanish sifatlarini 4 turkumga ajratishimiz mumkin: 
avtomobil harakatiga; yo’l sharoitiga; harakat xavfsizligiga; harakat iqtisodiyligiga bog’liq 
bo’lgan.
Avtomobil harakatiga bog’liq bo’lgan transport-foydalanish sifatlariga quyidagi 
ko’rsatkichlar misol bo’ladi: harakat jadalligi, tarkibi, hajmi, tezligi, vaqti, yo’lning 
o’tkazuvchanlik va tashuvchanlik qobiliyati, va h.k.
Yo’l sharoitiga bog’liq bo’lgan transport-foydalanish ko’rsatkichlariga quyidagilar misol 
bo’ladi: yo’l to’shamasi va yo’l poyi mustahkamligi, qoplamaning ravonligi va g’adir budurligi, 
qoplamani g`ildirak bilan tishlashishi, qoplama yemirilishga bardoshliligi, yo’l to’shamasi 
ishlash qobiliyati va h.k. 
Harakat 
xavfsizligiga 
bog’liq transport-foydalanish ko’rsatkichlariga yo’lning 
ishonchliligi, xizmat muddati,nisbiy avariyalik va xavfsizlik koeffitsientlari, ko’rinish masofasi 
misol bo’ladi. 
Harakatning iqtisodiyligiga bog’liq bo’lgan ko’rsatkichlar: yuk tashish tannarxi, 
yo’l-transport hodisasidan keladigan zarar va h.k.

Download 1,79 Mb.