31
Qoplama - yo’l to’shamasining suv o’tqazmaydigan eng yuqori qatlami bo’lib
qimmatbaho va mustahkam tosh materiallar qorishmasidan tashkil topgan bo’ladi. qoplama
tabiiy ta'sirlarga (quyosh, yomg’ir, qor) va avtomobil g’ildiragidan tushayotgan kuchga bardosh
bera oladigan bo’lishi kerak.
Qoplama yo’lning eng zarur foydalanuv sifatlarini, ravonligini, g’ildirakni qoplama bilan
tishlashish sifatlarini ta'minlaydi.
Asos – bu, yo’l qoplamasini ko’tarib turuvchi qismi bo’lib, tosh materiallardan yoki
bog’lovchi materiallar bilan mustahkamlangan tuproqdan iborat bo’ladi.
Asos avtomobil g’ildiraklaridan tushayotgan yuklamani qoplama
orqali qabul qiladi va
o’zidan pastki qatlamlarga taqsimlaydi. Asos avtomobil g’ildiragidan tushayotgan yuklamani
to’g’ridan-to’g’ri qabul qilmaganligi uchun asos materiallarining mustahkamligini qoplamasiga
nisbatan kichik qilib olinsa maqsadga muvofiq bo’ladi.
Asos bir qancha qatlamlardan tashkil topishi mumkin.
Asosning qo’shimcha qatlami - namlanishga chidamli bo’lgan materiallardan tashkil
topgan bo’lib, yo’l to’shamasiga yer osti suvlarining ta'sirini kamaytirib turadi,
shu bilan birga
to’shamaning muzlash chuqurliligini kamaytiradi, qisqacha qilib aytganda, tekislovchi qatlam
vazifasini o’taydi.
Hisobiy yuklamalar deb, quyidagilar qabul qilingan:
Transport
O’qqa
tushadigan
eng kam
statik
yuklamak
kN
G’ildirakdan tushadigan
me’yoriy yuklama
O’
rta
ch
a
bosi
m,MP
a
G’ildirakning hisobiy
diametri
Qo’zg’almas
holatda kN
Harakatdagi
holatda
Qo’zg’almas
holatda, sm
Harakatdagi
holatda, sm
Avtomobillar
A guruh
B guruh
100
60
50
30
65
39
0.6
0.5
33
28
37
32
Avtibuslar
A guruh
B guruh
110
70
55
35
72
46
0.6
0.5
34
30
39
34
Yo’l to’shamasini foydalanuv sifatlari - harakatning qulayligini va hisobiy tezlikni
ta'minlab bera oladigan qoplama bilan aniqlanadi. Yo’l qoplamasining quyidagi turlari mavjud:
14-rasm. Yo’l to’shamasi tuzilmasi.
32
Asfaltbeton qoplama - qoplamaning
eng takomillashgan turi, mustahkam asosga 1 va 2
qatlamli qilib quriladi. Asfaltbeton qorishmasi quyidagi materiallardan tashkil topadi.
Chaqiq tosh, qum, bitum, mineral kukuni.
Asfaltbeton, tarkibidagi chaqiq tosh fraksiyasiga qarab yirik donali (40-20 mm gacha),
mayda donali (20-15 mm gacha), qumli turlarga bo’linadi (5 mm gacha).
Sementbeton - katta monolit plitali va kuchlanishga yuqori qarshilikni o’zida hosil qiladi.
Ular alohida 3 x 4 va 6 x7 m o’lchamda 18 sm dan 24 sm gacha qalinlikdagi plitalardan quriladi.
Plitalar bir - birdan choklar bilan ajratiladi. Sementbeton qoplamalar yig’ma va monolit
holda quriladi. Ko’ndalang va bo’ylama choklardan iborat bo’ladi.
15-rasm. Beton qoplamalarda choklarni joylashish sxemasi.
Organik yopishqoq bog’lovchilar bilan ishlangan shag’al va chaqilgan toshli
qoplama - bitum va tosh bo’laklarini mustahkam bo’lish evaziga hosil qilinadi. Bu qoplamalar
avtomobil harakatidan kelayotgan ta'sirlarga yaxshi qarshilik ko’rsata oladi.
Ustki yuza ishlov berish -
yupqa ximoyalovchi qatlam, yo’l to’shamalari yuzasiga 2-2,5
l/m
2
bitum thkish yo’li bilan, so’ngra ustidan chaqilgan tosh zarrachalarini sepib, zichlash orqali
hosil qilinadi.
Chaqilgan toshli qoplama - yaxshi zichlangan va pardozlangan chaqilgan tosh
qatlamlaridan iborat.
Bundan tashqqari qoplamalar shag’alli, mustahkamlangan gruntlardan va gruntlardan
tashkil topgan bo’lishi mumkin.
Yo’l to’shamalari quyidagi turlargabo’linadi:
- takomillashgan kapital (asfaltbeton, sementbeton)
- yengillashtirilgan (asfaltbeton, organik materiallar bilan qorilgan);
- o’tuvchi (shag’alli, chaqiq toshli, yirik toshli);
- past turdagi (QSHQ,
tosh materiallar, mustahkamlangan grunt);
Yo’l to’shamalari avtomobil yo’llarining eng qimmat turuvchi qismi hisoblanadi. Unga
ketadigan sarf harajatlar butun yo’lga ketadigan mablag’ning 60% ni tashkil qiladi.
Yo’l to’shamasiga bevosita transport yuklari ta'sir qiladi. Yo’l to’shamalari eng
murakkab sharoitda ishlaydi. Shuning uchun yo’l to’shamasini tanlashda juda ahamiyatli bo’lish
kerak.
Yo’l to’shamasini loyihalash 2 ta ketma-ket bajariluvchi bosqichlardan tashkil topgan.
1.tuzilmani tanlash;
2.hisob ishlari.
Yuklamalar ta'sirida ishlashidan kelib chiqib, yo’l to’shamasini 2 ta guruhga ajratish
mumkin.
- qattiq yo’l to’shamalari - bikir;
- qattiq bo’lmagan yo’l to’shamalari- nobikit.
Qattiq yo’l to’shamalari - bu sementbeton qoplamalaridan iborat.
Qattiq bo’lmagan yo’l tushama - bu egilishga kam qarshilik qiluvchi tO’shamalar.
Bularga sementbeton qoplamalaridan boshqa hamma to’shama kiradi.
33
Yo’l to’shamasi qalinligini hisoblash natijalari nafaqat yo’l to’shamasiga ishlatiladigan
materiallar mustahkamlik ko’rsatkichlariga, balki yo’l poyi tuprog’i hisobiy ko’rsatkichlariga
ham bog’liq.
