37
19-rasm.Avtomagistral yo’lining ko’ndalang kesimi.
Bir yo’nalishda harakatlanuvchi avtomobillar tezliklariga
qarab bir necha harakat
tasmalari loyihalanadi Qoplamaning chetki qismlari 0.5-0.75 m da mustahkamlik tasmasi orqali
mustahkamlanadi.
Yo’l yoqalari-avtomogistrallarda albatta mustahkamlanadi. Avtomobillarni yo’l yoqasida
to’xtab turishlari faqat avtomobil nosozligi vaqtida ruhsat beriladi. Mustahkamlangan yo’l
yoqasining kengligi kamida 3 m deb qabul qilingan.
Tuproqli yo’l yoqalari – 0.7÷1 m kenglikda loyihalanadi, bu yerga asosan to’sinlar
o’rnatiladi.
Ajratuvchi tasma 5 m ÷ 6 m deb qabul qilingan. Bu eng minimal ko’rsatkich.
Aslida 13.5 m gacha bo’lishi mumkin.
Avtomagistral yo’llarida egrining radiusi R< 3000 bo’lgan joylarda viraj qurilishi shart.
Viraj qurilish quyidagicha bo’lishi mumkin:
1. Yo’l poyi bo’yicha yo’ning bir tomonini ko’tarish.
2. Alohida harakat tasmalarini ko’tarish.
Savollar
1. Avtomagistral deganda nimani tushunasiz?
2. Avtomagistral yo’llarida hisobiy harakat tezligi nimaga teng?
3. Avtomagistral yo’llariga qo’yilgan asosiy talablar nimalardan iborat?
4. Avtomagistral yo’lining ko’ndalang kesimini chizib ko’rsating.
5. Avtomagistral yo’llarida ajratuvchi tasma necha metr olinadi?
13- Ma'ruza
AVTOMOBIL YO’LLARINI QURISH
REJA:
1.Yo’l qurish ishlarining bosqichlari.
2.Yo’l qurilishini tashkil etish va mexanizatsiyalash.
Tayanch so’z va iboralari:
qurish, yo’l poyini qurish, yo’l to’shamasini qurish,
ish yurituvchi mexanizm,
tayyorgarlik ishlari, qurilish ishlari, pardozlash ishlari.
Avtomobil yo’llarini qurishdagi ishlarni sifatli va unumli bajarishni ta'minlash faqatgina
uni ilmiy asoslash uslubi bilangina amalga oshirish mumkin. Ish bajarishni tashkil qilishning
asosiy masalasi mehnat unumini va mahsulot sifatini oshirish, hajmini ko’paytirish va tannarxini
kamaytirish, mehnat sharoitini yaxshilash hisoblanadi. Yo’l qurish ishlarini bajarishda o’ta ilg’or
yo’nalish uni industrlashtirish hisoblanadi. Bunda tayanch zavodlarda kerakli ayrim tayyor
mahsulotlar va konstruksiyalarni markazlashtirib tayyorlanadi va faqatgina yo’lning o’zida
tuproq ishlari bajariladi va konstruksiyalar yig’ishtiriladi. Avtomobil yo’llari
qurilishini
industrlashtirish yil davomida uzluksiz ish bajarishga imkon yaratadi. Bu esa o’z o’rnida ishlarni
avtomatlashtirish va kompleks mexanizatsiyalash bilan uzviy bog’liqdir.
38
Kompleks mexanizatsiya - bu ishlarni yuqori darajadagi mexanizatsiyalashganligi bo’lib,
ish bajarish jarayonidagi jamiki asosiy va yordamchi operatsiyalarda qo’l kuchi mashinalarga
yuklanganligi demakdir.
Kompleks mexanizatsiyada qurilishdagi ja'mi mashinalar bir xil unumda ish bajaradigan
to’da va zvenolarga bo’linadi.
Buning natijasida mashinalardan yaxshi foydalanishga va tannarxi bilan quvvat sarfining
tejalishiga erishiladi.
Kompleks mexanizatsiya ishlab chiqarishda inson bajaradigan jismoniy mehnatni
mashinada amalga oshiribgina qolmay, hattoki mashinalarni boshqarishni ham o’z
zimmasiga
oladi.
Avtomobil yo’llari qurishda ishni tashkil qilishni uzluksiz va navbatma-navbat turida
bajarilishi ancha mukammallashgan va ilmiy asoslangan uslub hisoblanadi.
Bunday
uslubda
ma'lum
sharoitlarga
va
ish
turiga
moslanib,
me'yoriy
mexanizatsiyalashgan ko’chma guruhlar uzluksiz va bir xilda ish bajarib vaqti-vaqti bilan
yo’lning tugallangan yoki tayyor qismini topshirib boradi. Bu uslubda ishni to’g’ri tashkil qilish
uchun hamma bajariladigan ishlarga qarab turib, ularni tayyorgarlik, yo’l poyini tiklash va yo’l
poyini pardozlash va mustahkamlash turlariga bo’linadi.
Tayyorgarlik ishlari qurish yoki boshqa tashkilotlarning ishlab chiqarish mahkamalarida
materiallarni, ayrim tayyor mahsulotlarni va bo’lak qismlarni tayyorlab olish va uni saqlab
turishni o’z ichiga oladi.
Tashkil qilish ishlari - qurilayotgan yo’llarga va uning yon bag’riga ja'mi
materiallar
tayyor mahsulotlar va bo’lak qismlarni tashib keltirishni o’z ichiga oladi.
Qurilish - tiklash ishlari. Yo’l poyini tiklash, jamiki sun'iy inshootlar, yo’l qoplamalari,
yo’lning jihozlash
inshootlari, kerakli belgi va to’siqlarni o’z ichiga oladi.
Avtomobil yo’llarini qurish, yo’l quriladigan maydonni tozalashdan boshlanadi.
Daraxtlar ildizi bilan qo’porib olib tashlanadi, hosildor tuproq 10-15 sm qalinlikda surib,
yo’lning 2 chetiga to’planadi. So’ngra yo’l poyi barpo qilinadi. Yo’l poyi ko’tarmada yoki
o’ymada o’tishi mumkin. Buni bo’ylama kesimdagi ishchi belgiga asosan bilib olish mumkin.
Yo’l poyini qurishda ishlatiladigan asosiy mexanizmlar bu - ekskavator,buldozer, skreper
va avtogreyderlardir.
Transport ishlari - avtomobillar orqali amalga oshiriladi.
Avtomobillar vaqtinchalik barpo qilingan tuproqli yo’llarda har xil ob-havo sharoitida
ishlaydi.
Kar'erlardan chiqaverishda avtomobillarga bir qancha qiyinchiliklar (ya'ni bo’ylama
qiyaliklar 200-300‰ gacha bo’lish hollari kuzatiladi) tug’iladi.
Buning natijasida avtomobil
g’ildiraklarining yedirishi ko’payadi va yoqilg’i sarfi oshadi. Shuning uchun vaqtinchalik barpo
qilingan yo’llarni mustahkamlash kerak bo’ladi.
Kunning issiq oylarida tuproq kar'erlaridan avtosamosvallar yordamida tuproq
tashilganda juda katta miqdorda chang ko’tariladi. Bunda chang hosil qilayotgan gruntlar
avtogreyder yordamida chetga surib chiqiladi, bu bilan yo’lni changlanishdan to’liq
tozalanmasada, qisman avtomobillar uchun qulaylik tug’dirgan bo’lamiz.
Avtomobil yo’llarini qurish ishlari ikki bosqichda amalga oshiriladi:
-yo’l poyini qurish
va pardozlash ishlari;
-yo’l toshamasini qurish va jihozlash ishlari.
Yo’l poyini qurish ishlari ketma ket bajariladigan 3 ta bosqichdan iborat:
-tayyorgarlik ishlari;
-yo’l poyini tiklash;
-yo’l poyini pardozlash ishlari.
Yo’l to’shamasini qurish ishlari tuzilmaga bog’liq ravishda quyidagi ishlardan iborat bo’ladi:
-
yo’ to’shamasi asosini qurish ishlari;
-
yo’l to’shamasi qoplamasini qurish ishlari.
39
Yo’l qurilishida bugungi kunda zamonaviy texnologiyalardan keng foydalanilmoqda.
Masalan mamlakatimiz yo’lsozlari “Virtgen”, “Fogen”, “Dunapak” kampaniyalarining
zamonaviy
asfalt yotqizgichlaridan, katoklaridan, avtogreyderlaridan keng ko’lamda
foydalanmoqda.
