O’zbekiston Respublikasi Oliy va O’rta Maxsus Ta'lim Vazirligi

41 
15 -16 - Ma'ruza 
AVTOMOBIL YO’LLARIDAN FOYDALANISH 
 
REJA: 
1.Avtomobil yo’llarini ta'mirlash va saqlash ishlari tasnifi.
2.Avtomobil yo’llarini ta'mirlash va saqlash ishlarini rejalashtirish va ularni tashkil qilish. 
3.Avtomobil yo’llarini ta'mirlash va saqlash xizmatining vazifalari. 
Tayanch so’z va iboralar:
avtomobil, yo’l, haydovchi, muhit, transport
oqimi, foydalanish.
Yo’llar kechayu-kunduz, yil davomida avtomobillarni tez va qulay va xavfsiz 
harakatlanishini ta'minlashi kerak. Yo’ldan foydalanishda unda turli xil deformatsiyalar va 
buzilishlar, yo’l qatnov qismini o’tkazuvchanligini o’zgartirib yuboradi. Shuning uchun yo’ldan 
foydalanish davrida yo’llarda deformatsiya va buzilishlarni oldini oladigan ishlar bajariladi. 
Yo’l qoplamasi va to’shamasining turli xil harakterdagi va o’lchamdagi deformatsiya va 
buzilishlari, turli xil murakkablikdagi ta'mirlash ishlarini o’tkazishni ko’zda tutadi.
Ta'mirlash va saqlash ishlari quyidagi turlarga bo’linadi: 
1. Saqlash;
2. Joriy ta'mirlash;
3. O’rtacha ta'mirlash;
4. Kapital ta'mirlash. 
Yo’lni qayta qurish - yo’lni va yo’l jihozlarini to’liq bo’lishi, uni geometrik o’lchamlarini 
yanada yuqoriroq toifaga o’tkazishda me'yoriy texnik hujjatlar talabiga javob berishi kerak. 
Rossiyada tasdiqlangan me'yoriy hujjatda yo’lni saqlash va ta'mirlash ishlarini 
vaqtinchalik turlari bo’yicha ishlar 2 ga ajratib qo’yilgan.
Yo’llarni saqlash va ta'mirlash o’z ichiga quyidagilarni oladi. O’rta va kapital ta'mirlash, 
saqlash esa joriy ta'mirlash, saqlash, qishgi saqlash va ko’kalamzorlashtirish ishlarini o’z ichiga 
oladi. 
Ta'mirlashning vazifasi avtomobil yo’lini va inshootlari geometrik o’lchamlarini 
me'yoriga keltirish, mustahkamlik va boshqa texnik sifatlarini talab qilgan darajaga moslashtirish 
va transportdan foydalanish sifatlarini oshirishdan iborat.
Avtomobil yo’llarida ta'mirlash ishlarini birgalikda olib boorish kerak, ya’ni bir vaqtning 
ozida yo’ldagi inshootlar va ta’mirlash talab etiladigan elementlar ta’mirlanadi. Yo’lni saqlash 
va ta'mirlashda loyiha-smeta xujjatlari tuziladi. Avtomobil yo’llarini ta'mirlash o’z ichiga 
quyidagilarni oladi: yemirilgan qoplamani tiklash, ravonlikni yaxshilash, g’adir-budirlikni 
oshirish, yo’l to’shamasini kuchaytirish, yo’l poyi va inshootlarni mustahkamrog’iga va 
iqtisodiy jixatdan arzon turiga almashtirish, shu bilan birga muxandislik jihozlari bilan yo’lni 
jihozlash. Yo’lni saqlash yil bo’yi olib boriladigan kompleks ishlar bo’lib, unda yo’l jihozlarini 
toza holatda saqlash, kichik deformatsiyalarni, yo’l element konstruksiyalarini va inshootlarini 
ta'mirlash, shu bilan birga harakatni tashkil qilishni yo’lga qo’yish kiradi. 
Ta'mirlash ishlari quyidagicha tayinlanadi: yo’llarni bahor paytida saqlash, suv qochirish 
tizimini saqlash, yo’l to’shamasini buzilishdan saqlash, yo’llarni qishki sharoitda saqlash. 
Avtomobil yo’llarini qishki sharoitda saqlash quyidagi, tadbirlarni o’z ichiga oladi:
Yo’llarni qor oqimidan saqlash, ularni qordan tozalash, qishki sirpanchilikka qarshi 
tadbirlar va qor ko’chkisidan yo’llarni muxafaza qilish. Avtomobil yo’llarini qishki saqlash 
darajasiga qarab yo’llar 3 guruhga bo’linadi. 
1.Qatnov qismi toza bo’lgan yo’llar; 
2.Qatnov qismi toza bo’lmagan yo’llar; 
3. Zichlangan qor qatlamidan tashkil topgan qatnov qismi. 
Har bir yo’lni qishki saqlash darajasi texnik-iqtisodiy hisoblar asosida, qishki saqlash 
uchun yo’l xizmati mashinalarini ta'minlanganligi talab qilinadi. 

42 
Qishki saqlash chora-tadbir kompleksiga quyidagilar kiradi: profilaktik chora-tadbirlar; 
undan maqsad - yo’llarda muz va qor yotqiziqlari paydo bo’lishini kamaytirish, yo’lda qor 
miqdorini kamaytirish, qoplamaga profilaktik ishlov berish, ya'ni muzlamaslikka qarshi 
kimyoviy moddalar sepish va boshqalar.
Muhofaza chora-tadbirlari: yo’lga kelayotgan qor va muz oqimini maxsus to’siqlar 
yordamida kamaytirish. 
Tozalash bo’yicha chora-tadbirlar: hamma yo’llarda qordan tozalanish qor yog’ayotgan 
vaqtdayoq boshlanadi. Tozalash ishlarini olib borayotganda, bir vaqtni o’zida ham qatnov 
qismidan, ham yo’l chetidan, qorni tozalash kerak, bunda yo’l chetida qor uyumlari to’dalanib 
qolmasligini hisobiga olish zarur. 
Tozalash usulini hosil bo’lgan qor qatlami balandligiga qarab, qordan tozalash tezligi 
tanlab olinadi. Bunda muvofiq ravishda qor tozalash mashinalari tanlanadi. 
Hamma qor tozalash mashinalari uzoq muddat ishlashi uchun mo’ljallangan bo’lishi 
kerak.
Buning uchun ularning kabinalari isitilishi va ko’rinish yaxshi bo’lishi uchun sharoit 
yaratib berish anjomlari o’rnatilishi lozim. 
Qish vaqtida yo’l qoplamalari sirpanchiq bo’lib qoladi, chunki ular muz qatlami yoki 
zichlanganroq qatlam bilan yopilgan bo’ladi. Shinaning muzlagan qoplama bilan tishlashish 
koeffitsienti 0,05-0,08 gacha kamayadi. 
Qishda qoplama sirpanchiqligi juda ko’p yo’l transport hodisalari sababchisi bo’ladi. 
Ko’p hollarda yo’l sharoiti tufayli katta moddiy zarar kelib chiqadi.
Harakat tezligi pasayadi, bu esa avtotransportdan foydalanish samaradorligini va ishlab 
chiqarishni kamaytiradi. 
Qoplama muzlashi t 0
0
C ga yaqin va havo namligi 90-95 % bo’lganda kuzatiladi. 
Qishki sirpanchilikka qarshi chora-tadbirlarni murakkab va qimmatligi uchun, ularni 
qo’llash cheklangan bo’lib, faqat yo’lning xavfli uchastkalarida, ya'ni, ko’tarilish, tushishi, 
kichik radiusli egrilarda, chorraxa va temir yo’ldan o’tish joylarida olib boriladi.
Sirpanchiqlikga qarshi kurashning bir qancha usullari mavjud: 
- fraksion, ximik, mexanik. 
Ko’pincha ishlatiladigan usullardan biri bu aralash, ya'ni, ximiyaviyfraksion usuldir. 
Unda fraksion materialni NCl, CaCl
2
ga aralashtirib sochiladi. Sirpanishga qarshi ishlatiladigan 
qattiq va suyuq xloridlar agressiv ximik ta'sirga egadir. Ular avtomobil metallini temir-beton 
ko’prik elementlarini yemiradi va o’simlik qatlamiga salbiy ta'sir ko’rsatadi. 
Shunday qilib, avtomobil yo’llarini saqlash va tuzatish xizmatining asosiy masalalari 
quyidagilar: 
- o’z vaqtida yo’ldagi deformatsiyalarni tuzatish; 
- yo’lning o’tkazuvchanligiga iqlim omilini ta'sirini oldini olish (qor, yomg’ir, shamol); 
- yo’ldagi yaxmalakka qarshi kurashish;
- harakat miqdorini va og’ir yuk avtomobillar harakatini chegaralash; 
- harakat xavfsizligini ta'minlash; 
- yo’lning ishlashini yil davomida hisobga olib borish; 
- yo’l transport hodisalarini hisobga olish va taxlil qilish; 
- harakat xavfsizligini ta'minlash bo’yicha tadbirlar loyihasini ishlash. 

Download 1,79 Mb.