O’zbekiston respublikasi o’rta maxsu va oliy ta’lim vazirligi

O’quv ishlari bo’yicha

prorektor, professor

Teshaev O.R.

«____»___________2012 yil
Kafedra: Travmatologiya-ortopediya, XDJ va neyroxirurgiya
Fan: Travmatologiya-ortopediya

4-kurs Tibbiy profilaktika fakulteti uchun

№ 4 MAVZUSI bo’yicha amaliy mashulot

Toshkent - 2012

Travmatologiya-ortopediya, XDJ va neyroxirurgiya

kafedrasi mudiri: t.f.d. Karimov M.Yu.

Ukuv ishlari buyicha mas’ul ass., t.f.n. Saloxiddinov F.B.

1.Kirish 1.1Mashulotni o’tkazish joyi va jihozlanishi:

• 
  Travmatologiya-ortopediya, XDJ va neyroxirurgiya auditoriyalari.
  
• 
  Amaliy mashulot o’tkazish uchun: rengent tasvirlar, skelet, Kramer shinasi, gips boglpamlar.
  Gips (yun. gypsos - boʻr, ohak) - 1)tabiiy G. - mineral; suvli kalsiy sulfat tuzi CaSO42H2O; tarkibida sof holda SaO (32,56%). SO3 (46,51%), N2O (20,93%) boʻladi. Monoklin sistemada kristallanadi. Kristallari plastinkasimon, ustunsimon, ninasimon va tolasimon koʻrinishda boʻladi.
  
  
• 
  Yangi axborot texnologiyasi vositalari, ko’rgazmali qurollar, videofilmlar.
  

1.2 Motivatsiya:

1.3. Fanlararo va fan ichidagi boliqlik:

2.Nazariy qism:

Ko’krak qafasining shikastlanishlari o’zining xar xil joylashuvi xamda oir-engillik darajasi bilan farqdanibturadi. Ko’krakning xar kanday shikastlanishida tashki nafasning buzilishi sodir bo’lib, uning chukurligi va ritmi o’zgaradi.

Tashki nafasning xar xil oirlikdagi o’zgarishida yurak-krn tomirlar faoliyatining buzilishi kuzatiladi, ba’zan oshr o’pka-yurak etishmovchilik sindromi rivojlanadi.

Ko’krak qafasi shikastlanishlarining oir, xayot uchun xavfli bo’lishi anatomik-fmziologik sabablar mavjudligadadir. Bularga kuyidagilar kiradi: plevra varaklarining engil jaroxatlanishi, plevra va o’pka ildizining yuqori resteptor sezgirliga plevra ichidagi manfiy bosimga, ko’krak qafasi va o’pkaning o’ta rivojlangan tomir tarmogiga ega ekanligi. Demak ko’krak shikastlanishlarida tashki nafasning patofiziologik buzilishlari, ko’krak qafasi devorlarida, plevra bo’shligida va o’pkada sodir bulayotgan o’zgarishlar bilan bog-lik bo’ladi. Ko’krak qafasining teri ostiga, mushaklariga kon ko’yshshshi bilan kechadigan engil shikastlanishi ham, nafas olish chukurligini va ritmining buzilishiga olib keladi.

Tinchlik davrida hamma shikastlangan bemorlarning 10% ni ko’krak qafasi shikastlanganlar tashkil etib, ular travmalar ichida 3 o’rinni egallaydi. Ko’krak qafasining yopiq shikastlanishlari ochyk shikastlanishlardan ancha (1:10)ko’puchraydi. Ko’krak shikastlanishlarini ochiqva yopiqturlarga ajratib tasniflash maqsadta muvofiqdir.

KO’KRAKNING YOPIQ SHIKASTLANISHLARI

Ko’krakning yopiq shikastlanishlari og’irlik darajasi bo’yicha uch guruhga bo’linadi: yengil, o’rtacha og’irlikda va og’ir. Nafas va yurak faoliyati buzilishi kuzatilmagan shikastlanishlar (nafas olish 1 minutda 25 tadan oshmaydi) engil shikastlanishlarga kiradi. Nafas va kon aylanishining funkstional buzilishiga olib kelgan (nafas olish 1 minutda 25-30) ko’krakning shikastlanishi o’rta oirlikdagi shikastlanishga kiradi. Nafas va kon aylanishining chukur buzilishi kuzatiladigan shikastlanishlar oir deb xisoblanadi (nafas olish 35 va undan ortik, o’ta taxikardiya).

Yumshoq ko’kimalarning lat yeyishi yengil shikastlanishlarga kiradi. Agar lat eyish keng kon kuyilishi (teri ko’chishi bilan kechadigan) bilan kuzatilganda uni o’rta, oir va xatto oshr shikastlanishlarga kiritish mumkin. Ko’krak qafasi yumshoqto’qimalarining lat eyishida ko’krak qafasi ichida shikastlanishlar yo’qdigiga ishonch xosil qilish kerak (o’pka ichi gematomasi, kust oraligi gematomasi). Masalan, o’pkaning lat eyishi qovuralar sinmay yumshokdo’kimalar lat eyishida xam kuzatiladi, bulat eyishlar, ko’pincha, aniqlanmay qoladi.

Ko’krakning yumshok to’qimalari lat egan soxada oriqdi shish paydo bo’ladi. Lat egan joy bosilganda, xarakat qilganda va chukur nafas olganda oriq. kuchayadi, bu qovuralararo mushaklarga kon kuyilishi natijasida bo’ladi.

Ko’krakning xamma yopiq shikastlanishlarining 67% da qovuralar sinishi kuzatiladi. 15 yoshgacha bolalarda qovuralar sinishi, ularning xarakatchanligi ta elastikligi tufayli kamdan-kam uchraydi. 40 yoshdan keyin qovuralar sinishi ko’p uchraydi, keksalarda ozgina shikast etganda ham krvurkalar sinishi mumkin. IV-VII qovurg’alar sinishi ko’p uchraydi. Yuqori kovurgalar kalin mushak kavati bilan va yelka kamari suyaklari bilan koplangan, pastkilari esa o’zining toay qisminint uzunligidan katta elastiklikxususiyatiga ega. Krbirgalar ko’pincha orka va o’rta qo’ltik osti chizigi bo’ylab sinadi.

Shikastlanishning to’fidan-to’ri mexanizmida mexaniq kuch ta’sir qilgan joyda bir yoki bir necha kovurga ichkariga, ko’krak bo’shligi tomonga bukiladi. Bunda ko’pincha kostal plevra yorilishi va o’pka shikastlanishi mumkin.

Krbirgalar shikastlanishining to’rridan-to’rri bo’lmagan mexaniz­mida ko’krak kafasi shakli buzilib, kovurgalar kuch ta’sir qilgan joyning ikkalla tomonidan sinadi. Bunday shikastlanish mexanizmi ko’krak kafasi ikkala tomondan ezilganda kuzatiladi (masalan, mashina borti bilan devor orasida, xoda bosib qolganda, avtomobil gildiragi bosganda). Bunday kuch ta’sir qilganda qovuralar sinishi sodir bo’ladi.

Krbirgalarning ikki eridan sinishi (darchali) o’ta okir kechadi, bunda bir tomonda bir qovura ikki eridan sinadi. X^arzkatchan «qovura klapani» \osil bo’ladi va uning paradoksal xarakati kuzatiladi. Nafas olganda ko’krak qafasi kengayganda, ko’krak qafasidan ajrab kolgan «kovurga klapani» soxasi ichkariga botadi. Chunki nafas olganda plevra bo’shliqida manfiy bosim bo’ladi. Nafas chikarilganda ko’krak kafasi kichrayib, plevra bo’shliqida musbat bosim xreil bo’ladi, «kovurra klapani» tashqariga bo’rtib chikadi (243-rasm). «Kobirga klapani»ning bu paradoksal xarakati o’pkaga x,am ta’sir

qilib, uning normal vazifasini buzadi. Darchani o’lchamlari kancha katta va serxarakat bo’lsa, x.avo almashuvi shunchalik buzilib, bemorning ax,voli oirrok bo’ladi. «Darcha»ning kaerda joylashganligining ahamiyati bor. Ko’krak qafasining orqa tomonida joylashganda engil kechadi, chunki mushak katlami kalinligi va bemor o’sha erni bosib yotishi «darcha» xarakatini tabiiy ravishda cheklaydi.

Ko’krak qafasining ikkala tomonida qovuralar sinishi — ikki tomonlama sinish deyiladi. Ular ko’plab qovuralar sinishi, ikki eridan sinishidan xam ko’prok ko’krak qafasining mustaxkamligini pasaytiradi. Bunda nafas olishning o’ta oir buzilishi kuzatilib, kislorod etishmovchiligi, ko’pincha plevral pulmonal shok rivojlanadi.

Krbirgalar singanda ko’pincha plevra, o’pkaning shikastlanishi, ko’krak qafasi devorlari va o’pka kon tomirlarining shikastlanishi kuzatiladi. Pnevmotoraks xosil bo’ladi.

Krbirgalari singan ko’krak bo’shliqida ichki a’zolar shikastlanishi mumkin: 1-2taqovura sinishi taxminan 12% bemorlarda, 3-4qovura sinishi 35% atrofida, 6-8 — 80% da, 10 va undan ortik qovura sinishi 100% bemorlarda uchraydi.

1xobirgalar singanda xhr xil darajadagi oriq, bo’ladi. Bemor tinch yotganda oriq. bir xil va past bo’ladi. Nafas olinganda oriq. o’ta kuchayadi. Ular chukur nafas olganda, yo’talganda va kuchanganda kuchayadi. Oriq. tufayli shikastlangan tomonda ko’krak kafasining ekskursiyasi cheklanadi. Singan joyda shish va gematoma bo’lishi mumkin. Singan joyni paypaslaganda kattik oriq.ni, ba’zan bo’rtib turganini aniqlash mumkin. Singan joyda plevra shikastlangan bo’lsa, yo’talganda Kon tuflashi, singan joyda yumshoqto’qimalar emfizemasi bo’lishi mumkin. Ko’krak qafasi ikki kaft bilan kisilganda shikastlangan joydan tarxayotgan oriq. boshqa joyda paydo bo’ladi. Krbirga bo’lak-lariningkisirlashini aniqlash tavsiya qilinmaydi. Plevra bo’shligida havoni (timpanit) va suyuklikni aniq.lash uchun solishtirma perkussiyasi hilinadi. Auskultastiya yordamida nafas olish kanday o’tkazilishi o’pkani nafas olish-olmasligi, xirillashlarning bor-yo’qligi, plevra ishkalanish shovkini aniqlanadi. Ko’krak qafasining lat eyishini qovuralar sinishini aniqlash unchalik qiyin emas. Pnevmotoraks, gematoraks, o’pka yoki yurakning lat eyishini aniqlash murakkab bo’ladi. Krbirgalar sinishini, o’pkaning shikastlanishini (pnevmotoraks, gemotoraks) aniqlashda rentgenologik tekshirishning ahamiyati katta, shuning uchun ko’krak shikastlanganda, albatta, rentgenologik tekshirish o’tkazish kerak

To’sh suyagini sinishi ko’p uchramaydi. To’sh soxasiga to’ridan-to’ri zarba berilganda yoki bosilganda sodir bo’ladi. Ko’prok sopi bilan tanasi birlashgan joyida sinish yuz beradi, odatda tana qismi orqaga siljiydi. To’sh singanda oldingi ko’ks oraligi kletchatkasiga kon kuyilishi kuzatiladi. Bunda nafas olganda va paypaslaganda kuchayadigan kagtik okrik, nafasshshg qiyinlashuvi, \avo etishmasliga, stianoz, ba’zan bo’tilish kuzatiladi. Singan joyda shish, shakl buzilishi va gematoma aniqlanadi. Yondan olingan rentgenogrammada bo’laklarning siljishi natijasida to’shning shakli buzilganligi aniqlanadi. Odatda, singan to’sh suyagi bo’laklari oldingi -orqaga siljiydi. Bunda distal bo’lagi esa oldinga va pastga siljigan bo’ladi. Bo’laklarning yonga siljishi juda kam uchraydi.

To’shning sinishi, qovuralarning sinishi, umurtkalarning shikastlanishi bilan birga bo’lishi mumkin. Shuningdek yurak shikastlanishi mumkin, shuning uchun ko’kragi oir shikastlangan bemorlarda elektrokardiogramma kshshnishi kerak Miokard lat eyishi klinikasi perikard etishmovchiligi yoki infarqtga o’xshab utishi xam mumkin. Perikard bo’shligiga krn kuyilganda yurak tonlarining buzilishi, chegaralarining kengayishi, rentgenogrammada yurak shakliningo’zgarishi aniqlanadi.

Ko’krakning yopiq shikastlanishlarida ba’zan yurakning lat eyishi kuzatiladi va yurakfaoliyatiningjiddiy buzilishi bilan bemorning oir axvolda bo’lishiga sabab bo’ladi. Yurak shikastlanganda morfologik o’zgarishlardan perikard va miokardga kon kuyilishi, ba’zan ularning yorilishi aniqlanadi.

Bunda klinik belgilari har xil bo’ladi. Shikastlanishdan keyingi birinchi soatlarda diagnostikasi qiyin, chunki ko’krak kafasi devorlarining plevra va o’pkani shikastlanish belgilari birinchi o’rinda turadi. Lekin taxikardiya, yurak faoliyatining ritmi va o’tkazuvchanligi buzilib, ekstrasistoliya, gipotoniya kuzatilishi vrachni diagnoz qo’yishda chukurrok fikrlashga yo’llaydi. Yuragi lat egan bemorlarning rangi okargan, ba’zan akrostionoz, x.ansirash bo’ladi. Yurak chegaralarining kengayishi va yurak tonlarining bo’gikdigi aniqlanishi mumkin. Elektrokardiografiya ma’lumot beruvchi diagnostik usul bo’lib, unda ritmi va o’tkazuvchanligi buzilishining xar xil turlari, R va T tishlari pasayishi, T tishining ikki fazaliligi va inversiyasi kuzatiladi.

Ko’kragi lat egan va bitta qovurasi singan bemorlarga birinchi vrachlik yordami berish analgetiklarni qilish bilan chegaralanadi. Ko’krak qafasining xarakatini cheklaydigan xech kanday bolamlar ko’yilmaydi. Yoshi 60 dan oshgan shaxslar shikastlanish xarakteri va okirlik darajasidan kat’iy nazar travmatologik bo’limlarga jo’natilishi shart.

Ko’krak shikastlanib nafas olishning oir buzilishi kuzatilganda uninGhsababini aniqlash, shuningdek yukori nafas yo’llari o’tkazuvchanligini aniqlash kerak Yuqori nafas yo’llarining o’tkazuvchanligi buzilganda ularni tozalab, xavo o’tkazuvchi nay qo’yish kerak Ba’zan birinchi vrachlik yordamini berishda traxeyani intubastiya qilish, nafas olishiga yordam berish va boshqariladigan nafas oldirish, kislorod berish kerak bo’lib koladi.

D a v o l a sh. Ko’krak qafasining yopiq shikastlanishlarida ko’pincha konservativ usullar qo’llaniladi. Ko’krak kyafasi lat eganda okrikni qoldiradigan dorilar (novokain blokadasi, analgin) tayinlash bilan kifoyalaniladi. Oriq. uzoq, vaktgacha yo’qrlmasa fizioterapiya qo’llaniladi. Teri ostida, mushaklar orasida gematomalar bo’lsa, ularni punkstiya qilinib olib tashlanadi. Ivib kalgan klonim katta bo’lmagan kesmalar orqali olinib, kesmalar qayta tikib ko’yiladi.

Krbirralar singanda xozir xech qanday bolam qo’llanilmaydi. Chunki ularning o’zi buzilgan ko’krak kafasi ekskursiyasini yanada cheklab ko’yadi. Kobirgalarning asoratsiz sinishida singan joylarni kayta (2-3 marta) novokain (1% - 10 ml) blokadasi qilish keng tarqalgan. Ular oriqni olib, ko’krak qafasining normal ekskursiyasi tiklanishiga imkon beradi. Nafas olish chukurlashib, o’pka ventilyastiyasi yaxshilanadi, bu esa shikastlangandan so’nggi pnevmoniya rivojlanishining oldini oladi. Krbirgalar singanda 4-5 kun turmay yotish tavsiya qilinadi. Balgam chikaruvchi dorilar va nafas gimnastikasi orkali davolash usullari belgilanadi. Siniq, 3-4 xaftada bitadi. Mexnat qilish kobiliyati 5 xaftadan so’ngtiklanadi.

Ko’p kovurgalar singanda singan joyni novokain blokadasi qilishdan tashqari, 0,5% novokain eritmasi bilan paravertebral blokadasi ham qilinadi, u singan qovuralarda yuqori va pastda joylashgan kovurgalarni ham o’z ichiga oladi. Nafas olishning oir buzilishi A.V.Vishnevskiy bo’yicha vagosimpatik blokadasi uchun ko’rsatma xisoblanadi (244-rasm).

qo’l tanaga yaqinlashtirilib, tos tomonga tortiladi, bunda elka usti pasayadi. Bosh iloji boricha karama-karshi tomonga buriladi. Tashki bo’yintirik venasi to’sh-o’mrov-so’rgichsimon mushagining orqa chekkasi bilan kesishgan joyda to’qimalarni vrach chap qo’li panjasi bilan bosadi. Bunda bo’yin a’zolarining ichkariga surilib, ularning tasodifan shikastlanishining oldini oladi. Bosib turgan II barmogidan ingichka igna bilan teri ichiga novokain yuborib, «limon krbigi» xosil qilinadi. Keyin igna uzunrok va yo’onroshga almash-tirilib, oriqsizlantirilgan teriga tikiladi. Asta-sekin 2-3 ml novokain eritmasini yuborib, ignani umurtkaning oldingi yuzasiga karab, chukurga va bir oz yuqoriga yo’naltiriladi. Krn tomirga tushib qolganini o’z vaktida aniqlash uchun bir necha marta shprist porsheni orqaga tortilishi kerak shpristda kon paydo bo’lishinp kuzatib turish kerak Ignani chukurga sachib, to’sh-o’mrov-so’rrichsimon mushagi KININING orka varagini teshib o’tgach 30-50 ml 0,25% li novokain eritmasi krn-tomir-nerv tutami sohasiga yuboriladi. Eritma bo’yinning krn-tomir-nerv tutamini yuvib, adashgan va simpatik nervlarni, ba’zan diafragmal nervni xam blokada kiladi.

Vagosimpatik blokadasi to’ri qilinganligining belgisi Gorner uchligining paydo bo’lishidir: korachikningtorayishi, yuqori kovokning osilib tushishi, ko’z sokdasini botishi (mioz, ptoz, enoftalm).

Krbirgalari singan bemorlar joyida yarim o’tirgan holatda bo’lishlari kerak Simptomatik davolashdantashqari, oksigenoterapiya, balgam chikaruvchilar, ingalyastiya qilish va boshqalar tavsiya qilinadi.

D a v o l a sh. To’sh suyagi singanda, odatda, konservativ usul bilan davolanadi. Singan joyiga 1% li 10-15 ml novokain eritmasi yuboriladi, to’sh orqasi blokadasi xam qilinadi. Suyak bo’laklari ancha siljib ketganda umurtka pogonasining bel va pastki ko’krak qismlarini orqaga bukib repozistiya qilinadi. Bunga bemorni shitli yotokxa yotkizilib, kuraklar orasiga bolishcha qo’yish bilan erishiladi. 1,5-2 \aftadan so’ng bo’laklar joyiga tushadi. Solishning iloji bo’lmaganda ochiq repozistiya kilinib, bo’laklar kesishgan 2 ta Kirshner kegayi, lavsan ipi bilan yoki Sokolov bo’yicha SRKCh-22 apparati yordamida metall choklar bilan mahkamlanishi mumkin.

O’pka va plevraning yirtilishi pnevmotoraks bilan asoratlanadi. Pnevmotoraksning ko’yidagi turlari farqlanadi: cheklangan — o’pka 1\3 xajmga ezilganda; o’rta - o’pka 1/2 xajmiga siqilganda va katta — o’pka to’liq siqilib qolganda. Bu xolda ko’ks oraligining siljishi kuzatiladi.

Pnevmotoraks klinik umumiy belgilariga karab diagnost i-k a qilinadi: nafas bo’gilishi, taxikardiya, yumshoq to’qimalar emfizemasi, shikastlangan tomon perkussiya qilinganda timpaniq tovush bo’lishi, auskultastiyada nafasning pasayishi yoki yo’qrlishi. Pnevmotoraks diagnozi rentgenologik tekshirishda tasdiklanadi. Rentgen tasvirida o’pkaning zhar xil darajadagi kollapsi, o’pka maydoni tinikligining oshishi, o’pka tasviri yo’qligi aniqlanadi.

Ko’krakning yopiq shikastlanishidagi pnevmotoraksning eng oir turi — bu ikki klapanli pnevmotoraksdir. Bunda o’z vaktida kerak bo’lgan vrach yordami ko’rsatilmasa, o’lim bilan tugashi mumkin (245-rasm). Klapanli pnevmotoraksda asta-sekin plevra bo’shligiga \avo so’ri.pib boradi. Nafas olish paytida yirtilgan o’pka to’qimasi orkali yoki shikastlangan bronx orqali x,avo plevra bo’shligiga o’tadi, nafas chikarilganda esa plevra bo’shligida bosim oshganligidan klapan beqilib, xavo kaytib chikmaydi. Xar gal nafas olish bilan birga plevra

Plevra bo’shligiga krn kuyilish manbai ko’krak qafasi devori xamda o’pka krn tomirlaridir. Plevra bo’shligiga kuyilgan krn oldin ivib qolib, bir necha soatdan so’ng ko’pincha «erib» plevra bo’shligida suyuklik xolatida bo’ladi. Bu defibrinlanish va qisman fibrinoliz bilan boliq. bo’ladi. Plevra kon to’planishiga ekssudastiya bilan javob berib, krnning suyuklanishiga olib keladi. Shuning uchun plevra bo’shligiga kuyilib, tez orada ivib dolgan kon yuqorida aytilgan sabablarga ko’ra suyulib ketadi. Ba’zan plevra bo’shligiga kuyilgan kon ivigan xrdda qoladi. Bunday gemotoraks ivigan deb ataladi. Plevra bo’shligiga kuyilgan kon mikdoriga karab kichik o’rta, katta gemotorakslar farqlanadi.

Plevra bo’shligiga kuyilgan krn mikdori 500 ml dan oshmaganda kichik gemotoraks deb xisoblanadi. Plevra bo’shlishdaga bu mikdordagi krn klinik belgilariga karab aniq/]anmaydi. Kichik asoratsiz gemotoraks 10-12 kunda o’z-o’zidan surilib ketishi mumkin.

O’rta gemotoraks — plevra bo’shligiga 500 dan 1000 ml gacha kon kuyiladi. Bunda perkussiya va auskultastiyada perkutor-tovushning kiskarishi va ko’krakning pastki burchagida nafas eshitilmasligi kuzatiladi.

Katta gemotoraks — plevra bo’shligiga 1000 ml va undan ko’p kon kuyiladi. Bu perkutor tovushning oldinda 2-3 qovuralar orasigacha, orqada butun o’pka maydonida to’mtoklashishi bilan xarakterlanadi.

Davolash taktikasi rejasini belgilashda plevra bo’shligiga kuyilgan kon mikdorini aniqlashdan tashqari, uning turini aniqlash ham muxim. Gemotoraksning kuyidagi turlari farqlanadi:

1. 
   oshib borayotgan gemotoraks plevra bo’shligiga krn kuyilishi
   davom etayotganda;
   
2. 
   barkarorlashgan gemotoraks — plevra bo’shligiga krn kuyilishi
   to’xtaganda;
   
3. 
   ivimagan gemotoraks — plevra bo’shligidagi krn suyukxolda;
   
4. 
   ivigan gemotoraks — plevra bo’shligada ivigan krn;
   
5. 
   infekstiya tushmagan (yiringlamagan) gemotoraks;
   

gemotoraks — gemopnevmotoraks bilan asoratlanishi mumkin. Plevra bo’shligada bir vaktning o’zida x.avoning kon bilan birga bo’lishi davolash natijasini yomonlashtiradi. Bunday lollarda yiringli yallilanish asoratlari gemotoraksdagaga nisbatan 10 barobar ko’p uchraydi. Ko’krakning yopiq shikastlanishida o’pkaning lat eyishi kam emas, unda o’pka ichi gematomasi xosil bo’lishi mumkin. O’pkaga kon kuyilishi xajmiga karab o’pka ichi gematomasi segmentnыy, bo’lagini yoki butun o’pkani (total gematoma) egallashi mumkin. Bunda o’pka butunlay ishdan chikadi. O’pka ichi gematomasi ko’pincha aniqdanmaydi. Lekin uning borligi ko’krak shikastlanishi natijasida katta ahamiyatli bo’ladi, chunki total gematoma bo’lishi bemor xayotiga xavf tugdirishi mumkin. O’pka ichi gematomasini shikastlanishdan keyingi birinchi soatlarda aniqlash juda qiyin bo’ladi. Uning borligiga ko’krak shikastlangandagi umumiy belgalaridan tashqari, yo’galgandan so’ng kon tuflash, perkutor tovush va auskultastiyada nafasning yo’qligi tasdiklaydi. Klinik belgalariga karab gemotoraksni o’pka ichi gematomasidan ajratish juda qiyin, chunki ularning umumiy va maxalliy belgilari bir xil bo’ladi. Rentgenologik tekshirish va plevra bo’shligining diagnostik punkstiyasiga asosan diagnozni aniqlash mumkin.

Ko’krakning oir yopik; shikastlanishlarini davolash

Ko’krak kafasining oir shikastlanishlarida, ayniqsa, plevropul-monal shok bilan bo’lganda, nafas olish va yurak-kon tomirlar faoliyatini tiklashga qaratilgan tezkor reanimastion muolajalar o’tkazish kerak Reanimastion muolajalar kompleksiga (yiindisiga) intubastiya qilish, apparat bilan nafas olishga o’tkazish, oksigenoterapiya, novokain bilan blokadalarning kerakli barcha turlarini qilish kiradi. Ko’rsatma bo’lganda plevra bo’shligi punkstiya qilinib, u erdan kon va xavo chikariladi. Yuqori nafas yo’llari so’rilib tozalanadi, kon va kon o’rnini bosuvchi suyukdiklar kuyiladi. Agar katta gemotoraks yoki taranglashgan klapanli pnevmotoraks kuzatilsa, tezkor torakotomiya qilinishi kerak

O’pka to’qimasi yirtilganda davolash taktikasi shikastlanish xarakteriga va darajasiga boliq. bo’ladi. Ko’krakning yopiq shikastla­nishlarida ularning asosiy belgilari teri osti emfizemasi, kon tuflash va oir shikastlanishlarda gemopnevmotoraks bo’lib xisoblanadi. Plevra bo’shligidagi xavo va kon to’la chikarilishi kerak Bu bilan o’pkaning yozilishiga erishiladi. Plevra bo’shligidan kon va ekssudatni chiqarish, aspirastiya qilish uchun uni punkstiya qilinadi. Punkstiyani odatda UP-USh kovurgalar orasidan, o’rta yoki orqa qo’ltikosti chizigi bo’ylab qilinadi (246-rasm). Plevra bo’shligidagi xavoni chiqarish uchun punkstiya P-Sh qovuralar orasidan o’rta o’mrov chizigi bo’ylab, bemorning o’tirgan x,olatida qilinadi. Bunda igna teshigi kerakli darajada katta bo’lishi va o’pkaga rezina naycha kiygizilib, kiskich bilan kisilgan bo’lishi lozim. Agar jo’mrakli naycha qo’llanilsa yana ham yaxshi bo’ladi.

Jane shpristi yoki elektr so’rgich yordamida aspirastiya qilinadi. Punkstiyadan oldin punkstiya kilinadigan joy mahalliy oriqsizlantiriladi. Katta bo’lmagan, barkarorlashgan gemopnevmo-torakslarda bir marta aspirastiya qilinib, plevra bo’shligini krn va havodan tozalash mumkin. Agar buning iloji bo’lmasa, kayta punkstiya qilinib, o’pka to’la yozilguncha plevra bo’shligi tozalanadi, natijasi rentgenologik tekshirilib boriladi.

Agar plevra bo’shlishga krn qayta to’plansa, bu krn kuyilishi davom etayotganini biddiradi. Krnningyangiligani aniqlashda Ruvilua-Greguar sinamasi qo’llaniladi. Buning uchun so’rib olingan krnni probirkaga ko’yiladi. Yangi krn tezda ivib qoladi. Plevra bo’shligida bir necha soat davomida qolgan krn ivimaydi, bu kon okishi to’xtaganini bildiradi. Qon okishining davom etayotganligini aniqlash uchun periferik krndaga va punktatdaga gemoglobin mikdori aniq,1anadi. Agar periferik krndagi va punktatdagi gemoglobin mikdorlari teng yoki bir oz farqi bo’lsa, kon okrshi davom etayotganligi x,akdsta dalolat beradi. Qon okhshi davom etib, tezda oshib borayotgan gemotoraks kuzatilganda tezkor torakotomiya qilish kerak Operastiya vaktida qon okish manbai aniqlanib, kon okishi to’xtatiladi.

Klapanli pnevmotoraksni doimiy aktiv aspirastiya qilish usuli bilan davolashda yaxshi natijalarga erishish uchun aseptika qoidalariga rioya qilish, sistemasining to’la germetikligini ta’minlash, asta-sekin to’la aspirastiya qilish va doimiy manfiy bosimni xosil qilib, uni ushlab turishdadir. Agar 3-5 kun ichida axvol yaxshilanmasa va plevra bo’shligiga xavo kirishi davom kilsa, kechikthustmay torakotomiya qilinib, ichki klapan bartaraf qilinishi kerak Drenaj naychasidan doimo bosim ostida xavo chikaversa, bu yirik bronx yoril-ganidan dalolat beradi. Uni berkitish

uchun faqat jarroxlik usuli talab kdli-nadi. Operastiya xajmi o’pka tekshirilgandan keyin aniqlanadi. Ko’pincha o’pka yoki bronx jaroxati tikiladi.

KO’KRAKNI TESHIB KIRGAN SHIKASTLANISHLAR

Beshta bemordan har bittasida ko’krakning teshib kirgan shikastlanishlari plevropulmonal shokning oshr formalari bilan kuzatiladi. O’tkir nafas etishmovchiligi, yurak kon tomirlar faoliyaganin buzilishi rivojlanib, terminal xolatga o’gish xavfi tugaladi. Ko’krakning teshib kirgan shikastlanishi bo’yicha o’lgan bemorlar soni 20% ni tashkhil kiladi. Bemor o’limiga o’tkir kon yo’qrtish (50% dan ko’prok) plevropulmonal shok (20%) va infekstion asoratlari (11%) sabab bo’ladi.

Ko’krakningorirshikastlanishlarigajaroxatlanib ochiq pnev­motoraks bo’lgan xollar kiradi. U ko’pincha plevropulmonal shok bilan asoratlanib, o’limga olib kelishi mumkin. Ochik pnevmotoraksga paradoksal nafas olish va ko’ks oraligi a’zolarining bilqillab turishi xarakterlidir (248-rasm).

Ochik pnevmotoraks belgilari dan biri ko’krak qafasidagi jaroxatning kdoralari ochilib, nafas jarayonida x.avoning kirib-chiqib gurishidir. Bunday jaroxatlar «so’ruvchi», chiyillovchi deyiladi. Ba’zan bunday shovkinlar fak;at chukur nafas olganda, yo’talganda paydo bo’ladi. Bemorning rangi okdrgan, bezovtalangan, bir oz ko’kargan bo’lib, ko’kragidagi oriqdan, yo’taldan shikoyat kiladi. Nafas olish tezlashgan, yuzaki. Tomir urishi tezlashgan, kon bosimi pasaygan. Ochiq pnevmotoraksda ko’rsatiladigan birinchi yordam jaroxatga okklyuzion bolam qo’yish, kislorod berish, yurak fao-liyatiga ta’sir kiladigan dorilar qilish va tezlik bilan davolash muassasalariga evakuastiya qilishdan iboratdir. Davolash muassasalarida

bunday bemorlar darxrl operastiya qilinishi shart. Operastiya vaktida jaroxat yaxshilab birlamchi jarroxlik ishlovidan o’gkazilishi, shu jaroxat orqali yoki kerak bo’lsa, ko’shimcha kesma qilinib, plevra bo’shligi keng ochilishi kerak Plevra bo’shligadan kuyilgan krn olib tashlanib, krn okishi to’xtatiladi va o’pka reviziya qilinadi. O’pka jaroxatining jarroxlik ishlovini o’ziga xosligi bo’ladi. o’pka jaroxati kesib kengaytirilmaydi va odatda chekkalari kesib olib tashlanmaydi. Undan kon laxtalari, yot jismlar olib tashlanadi. Shikastlangan mayda tomir va bronxlar bolanadi. Jaroxatga quruq antibiotiyuto qilinib. ipakchoklao kO’yilibtikiladi.

Agar ochiq pnevmotoraksda ko’krak devoridagi mushaklarning kemtigi bo’lib, jaroxatni ikki kator chok ko’yib tikishning iloji bo’lmasa, 1-2 kovurgani rezekstiya qilinadi yoki yonidagi mushaklardan oyoqchali transplantat olinib, plastika qilinadi (249-rasm).

Xozirgi davrda ko’krakning teshib kirgan shikastlanishlarini davolash kuyidagi tamoyillarga asoslangan:

plevra bo’shligida bo’lgan narsani aktiv aspirastiya qilish (x.avo, kon, ekssudat); o’pkaning erta yozilishiga erishish va shu xolda saqlab qolish;

odatdagi joydan (VII-VIII kovurgalar orasi) plevra bo’shlirini drenajlash;

- x.avo yo’llarini sanastiya qilish (traxeya va bronxlardan kon va

- aniq, ko’rsatmalar bo’yicha operastiyalar kdtosh.

bemorlarning 90% da plevra bo’shligi erta, aktiv aspirastiya qilish usuli qo’llaniladi. Plevra bo’shligini aktiv aspirastiya va drenajlash usuli ko’yidagi qoidalarga asoslanadi:

- erta qo’llash;

• 
  plevra bo’shligida to’plangan narsani asta-sekin to’la aspirastiya
  qilish;
  
• 
  aeeptikaga to’la rioya qilib, plevra bo’shligi yiringlab
  ketishining oldini olish (antibiotik va antiseptiklarni yuborish);
  
• 
  kat’iy germatizastiyaga erishish, punkstiya va drenaj qilishni
  o’tkazish;
  
• 
  plevra bo’shligida fiziologax darajada (2-4 mm suv. ust.) manfiy
  bosim yaratib, shu xolda ushlab turish.
  

Ko’krak qafasining kuyidagi ochik; teshib kirgan jaroxatlari tezkor operastiya qilishga ko’rsatma bo’ladi:

• 
  yurakningjaroxatlanishi;
  
• 
  ochiqpnevmotoraks;
  
• 
  plevra bo’shligiga davom etayotgan kon okishi;
  
• 
  aktiv aspirastiya qilish usuli yordam bermagan taranglashgan
  klapanli pnevmotoraks;
  
• 
  ivib qolgan gemotoraks;
  
• 
  o’pkani katta oir shikastlanishi.
  

Ko’krakning shikastlanishlarida plevra bo’shligidagi kon va havoni aktiv aspirastiya kdpish yordamida gemopnevmotoraksni erta yo’qrtish, o’pkaning to’la yozilishini ta’minlash, bronxlarni sanastiya qilib, o’pkada ventilyastiyani va gaz almashuvini yaxshilash, o’pka ko’shimcha ventilyastiya kilinib, keng ta’sir spektriga ega bo’lgan antibiotiklarni ko’llash, antibakterial terapiya o’tkazib, fizioterapevtik davolash omillarini (UFO, UVCh) kullash va immunitetni oshirib, posttravmatik asoratlar sonini kamaytirishga erishiladi.