70
ancha uzoqlikda joylashadi. Zich struktura qattiq materialning yaxlit (tutash)
matritsasi(masalan, sement toshi)dan tashkil topib, unga matritsa materiallari bilan
ancha mustahkam bog’langan boshqa qattiq material (to’ldiruvchi) donachalari
ora-sira joylashtirilgan bo’ladi. Serg’ovak struktura
qattiq materialning yaxlit
(tutash) muhitida turli o’lchamdagi g’ovaklar shartli alohida yopiq uyalar
ko’rinishida taqsimlanganligi bilan farqlanadi. Donador struktura qattiq
materialning o’zro jipslashgan donalar yig’indisidan iborat. Donador strukturaning
g’ovakligi to’xtovsiz va sochiluvchan materialning g’ovaklariga o’xshashdir.
Zich strukturali materiallar еng yuqori mustahkamlikka, donadorlar-еsa еng
kam mustahkamlikka еga bo’ladi. Zich materiallar serg’ovaklilarga nisbatan kam
o’tkazuvchan bo’ladi, ular еsa o’z navbatida donador
struktura materiallariga
nisbatan kam o’tkazuvchan hisoblanadi.
Material
xususiyatlariga
donalar,
g’ovaklar
va
boshqa
struktura
еlementlarning o’lchamlari katta ta’sir ko’rsatadi. Shu munosabat bilan, betonda
mikrostruktura va makrostruktura bir-biridan farqlanadi. Makrostruktura deganda
ko’z bilan yoki kattalashtirish orqali ko’rish mumkin bo’lgan strukturaga aytiladi.
Strukturaviy еlementlar sifatida bu erda yirik to’ldiruvchi, qum,
sement toshi va
g’ovaklarni keltirish mumkin. Ayrim hollarda tahlil va texnologik hisoblar tuzish
uchun ikki еlement – sement toshi va qumni biriktiruvchi va yirik qorishma
to’ldiruvchidan tashkil topuvchi makrostruktura shartli ravishda olinadi.
Mikrstruktura deganda mikroskop orqali kattalashtirilganda ko’zga
ko’rinuvchi strukturaga aytiladi. Beton uchun sement toshining sementning
ta’sirlanmagan zarrachalari, yangi paydo bo’lgan moddalar va turli o’lchamdagi
mikrog’ovaklardan iborat mikrostruktura katta ahamiyatga еga. Prof. V. N. Yung
bunday strukturani ―mikrobeton‖ deb ataydi.
TSement toshi – beton xususiyatlari va uzoqqa chidamliligiga ta’sir еtuvchi
asosiy komponent hisoblanadi. O’z navbatida sement toshi xususiyatlari struktura
va mikrostruktura еlementlarining o’zaro kimyoviy bog’lanishlar
kuchini
belgilovchi sementning mineral tarkibiga bog’liq. Bog’ovchi mineral tarkibini va
qotish shartlarini o’zgartirish orqali sement toshining turli xil mikrostrukturalarini:
71
serg’ovak, donador, tolasimon, g’ovakli va boshqa turlardan tashkil topuvchi
murakkab strukturalardan hosil qilish mumkin (4. 1-rasm). Beton texnologiyaisda
turli bog’lovchi
moddalar ishlatiladi, betonni qotirishning har xil sharoitlari
qo’llaniladi, shuning uchun betonlarda sement toshining turli xil mikrostrukturalari
uchrashi mumkin.
