Investitsiya aktivlarini ishonchli boshqaruvchi

205 
shartnomalar asosida faqat investitsiya vositachisi va investitsiya 
aktivlarini ishonchli boshqaruvchi tomonidan amalga oshirilishi 
mumkin. 
Fond birjasida savdolarni amalga oshirish, yuqorida aytib oʻtilgan 
fond birja, jumladan, qimmatli qogʻozlar ishtirokchilarining turli 
faoliyati bilan bogʻliq boʻladi. Fond birja savdolarida asosan broker, 
diler, market meyker bevosita qatnashadi. Aytib oʻtish joizki, fond 
birjasida emissiyaviy qimmatli qogʻozlarga doir bitimlar tuzilganda, 
sotuvchi Oʻzbekiston Respublikasi Davlat byudjetiga bitim summa-
sining 0,01 foizi miqdorida yigʻim toʻlaydi. Bunda sotuvchining, shu 
jumladan Oʻzbekiston Respublikasi norezidentining tuzilgan bitim 
boʻyicha daromadlariga yuridik shaxslardan olinadigan foyda soligʻi 
va jismoniy shaxslardan olinadigan daromad soligʻi solinmaydi. 
Qimmatli qogʻozlarga doir narxlarning, talab va taklifning 
darajasini saqlab turish uchun birja bitimlari tuzilganda market-meyker 
birjaga, Qimmatli qogʻozlar markaziy depozitariysiga, shuningdek 
Oʻzbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy faoliyat milliy bankiga 
yigʻimlar va boshqa toʻlovlar toʻlashdan ozod qilinadi. 
Oʻzbekiston Respublikasi “Qimmatli qogʻozlar bozori” toʻgʻrisida 
Qonunning 21-moddasida belgilanishicha, qimmatli qogʻozlar 
savdosining tashkilotchilari sifatida quyidagilar belgilangan: 
-
fond birjasi; 
-
fond boʻlimini tashkil etgan valyuta birjasi; 
-
qimmatli qogʻozlarning birjadan tashqari savdosi tashkilotchisi. 
Barcha qimmatli qogʻozlar savdosining tashkilotchilari oʻz fao-
liyatini amalga oshirish uchun tegishli litsenziyaga ega boʻlishlari 
lozim. 
Tashkil etilgan tovar savdolarida qatnashishga Oʻzbekiston 
Respublikasi qonun osti hujjatlarida belgilangan ravishda faoliyat 
yuritayotgan yuridik shaxslarga ruxsat beriladi. Bunda, savdoda 
qatnashayotgan ishtirokchi boshqa bir shaxs manfaatini koʻzlab, uning 
nomidan harakat qilsa, brokeryoki tegishli professional litsenziyaga 
ega boʻlgan qimmatli qogʻozlar bozori qatnashchisi hamda markaziy 
kontragent savdo tashkilotchisining savdoda qatnashish roʻyxatiga 
kiritilishi mumkin. Ushbu roʻyxatga savdo qatnashchilarini kiritish va 

206 
roʻyxatdan chiqarish tartibi va shartlari savdo tashkilotchisi tomonidan 
qatʼiy belgilanadi.
Fond birjasi yopiq birja turiga kiradi. Bu degani, faqat birja 
aʼzolari (yaʼni, professional ishtirokchilar) qimmatli qogʻozlar 
savdosini amalga oshirishi mumkin. Odatda, fond birja aʼzolari yuridik 
shaxslardir, lekin xalqaro amaliyotda fond birja aʼzolari kategoriyasiga 
ham yuridik, ham jismoniy shaxslar kirishi mumkin. Ayirim mam-
lakatlarda, masalan AQSHda jismoniy shaxslarga, boshqa davlatlarda, 
misol uchun, Yaponiya, Kanada – yuridik shaxslarga va boshqa 
koʻpgina davlatlarda jismoniy va yuridik shaxslar oʻrtasida farqlilik 
qilmaydi, fond birja aʼzosi boʻlish afzalligi beriladi. 
Fond birjaning barcha ishtirokchilari bir xil sharoit va vaziyatda 
boʻladi, yaʼni har xil kategoriyaga ega boʻlgan ishtirokchilar boʻlishi 
mumkin emas, misol uchun, tovar birjalaridagi ishtirokchilar singari.

Download 4,09 Mb.