22
Temperaturaning ko‘tarilishi bilan aromatik moddalarning uchuvchanligi oshadi. Biroq
temperatura juda yuqori bo‘lsa, yog‘larning polimerizatsiyasi va oksidlanishiga olib keladi.
Temperatura 250
0
C dan oshsa, yog‘lar termik parchalanadi.
SHuning uchun aromatik
moddalarni xaydashda temperaturani pasaytirish uchun xidsizlantirish jarayoni vakuum ostida
o‘tkir bug‘ ta’sirida olib boriladi.
Iste’mol qilishga mo‘ljallangan yog‘larni sifati dezodoratsiya jarayonining to‘liq va
kamchiliksiz olib borilishiga ham bog‘liqdir. Shuning uchun dezodoratsiya moylarni
tozalashdagi asosiy jarayonlardan biridir.
Yuqori sifatli dezodoratsiya qilingan moy olish uchun
umumiy talablardan tashqari
quyidagi talablarga rioya qilish kerak:
1.Dezodoratsiya vaqtida yuqori haroratda moyni iloji boricha uzoq vaqt ushlamaslik
kerak.
2.Moylarni dezodoratsiyalashdan oldin deaeratsiya ya’ni xavosiz-lantirilishi shart.
3.Moylarni dezodoratsiya va sovutish vaqtida nam havo bilan kontaktda bo‘lishdan
saqlash kerak.
4.Dezodoratsiya tamom bo‘lgandan keyin uskunalar tuxtatilsa ulardan yog‘ bushatilishi
va barcha qismlari yuvib tozalanishi kerak.
Yog‘larni dezodoratsiya qilish uchun turli dezodoratorlar ishlatiladi:
Davriy (uzlukli) dezodoratorlar, Uzluksiz ishlayditgan dezodoratorlar (De-Smet, Pinch-
Bamag, Ole).
Davriy xidsizlantirish jarayonida harorat 170-210
0
C bo‘lsa,
uzluksiz jarayonda esa
230
0
C gacha bo‘ladi. Apparatlardagi qoldiq bosim 5 mm. simob ustuniga teng bo‘ladi. Vakuum
hosil qilish uchun ko‘pbosqichli bug‘liejektorlar (bug‘ejektor vakuum nasoslar) ishlatiladi.
Dezodoratsiya qilishdan oldin yog‘lar va moylar yaxshilab rafinatsiya qilinishi kerak.
Dezodoratsiyaga berilayotgan yog‘ va moylar tarkibida sovun va oqlovchi tuproq qoldiqlari
umuman bo‘lmasligi kerak. Dezodoratsiyaga berilayotgan moyda agar sovun yoki oqlovchi
tuproq qoldiqlari bo‘lsa, ular qayta filtrlashga yuboriladi.
Dezodoratsiya qilingan moyni sifatini saqlab qolish
uchun unga dezodoratsiya
jarayonida limon kislotasi eritmasi (20%-li) 1t moyga 0,6l miqdorda qo‘shiladi.
Dezodoratsiya qilish uchun berilayotgan bug‘ tarkibida tuz, kislorod va boshqa gazlar,
bo‘lmasligi kerak va bug‘ quruq va neytral bo‘lishi kerak.
Davriy usulda dezodoratsiya qilish prinsipial sxemasining bayoni quyidagicha:
Rafinatsiyalangan moy bakdan vakuum yordamida dezodoratorga so‘rib olinadi va dezodorator
moy bilan yarmigacha tuldiriladi. Moy 100
0
S xaroratgacha qizdiriladi va dezodoratorga pastki
qismidagi barbatyordan ochiq bug‘ beriladi. Harorat 180
0
C ga etgach bug‘ miqdori oshiriladi.
Dezodoratordagi vakuum bug‘liejektorlar bloki yordamida hosil qilinadi. Apparatdagi qoldiq
bosim 5mm. sim. ustunidan oshib ketmasligi kerak. Dezodoratordan chiqayotgan bug‘-havo
aralashmasi tomchi ushlagichdan o‘tib vakuum sistemasiga so‘rib olinadi va tomchi ushlagichda
ushlanadi.
Dezodoratsiyaning harorati kokos yog‘i uchun 180
0
C, salomas va qolgan o‘simlik
moylari uchun 210-230
0
C atrofida bo‘ladi.
Dezodoratsiya vaqti 1,5-3soat atirofida bo‘ladi. Dezodoratsiya
qilingan moy sovitiladi
va qadoqlash bo‘limiga beriladi.
Takrorlash uchun savollar
1.
Oziq-ovqat sanoatida yog‘-moy sanoatining o‘rni va roli.
2.
O‘zbekistondagi yog‘-moy korxonalari haqida ma’lumot
3.
Yog‘larni qayta ishlash sanoatining xomashyosi
4.
Yog‘lardagi aralashmalar
5.
Moylarni gidratlash
6.
Gidratatsiya jarayonining moxiyati
7.
Gidratatsiya jarayonida gidratlovchi agent miqdori.
23
8.
Moylarni ishqoriy rafinatsiyalashning zarurligi.
9.
Ishqoriy rafinatsiyalashning prinsipial sxemasi.
10.
Rafinatsiya qilingan yog‘ga qo‘yiladigan talablar.
11.
Oqlashning zarurati.
12.
Oqlovchi tuproqning moy sig‘imi.
13.
Oqlash texnologiyasining prinsipial sxemasi.
14.
Dezodoratsiya jarayonining maqsadi.
15.
Dezodoratsiya «xidsizlantirish» jarayonining moxiyati
16.
Dezodoratsiya jarayonida vakuumni ahamiyati
17.
Dezodoratsiya jarayonining harorati va bosimi.
18.
Dezodoratsiya qilish texnologiyasiing prinsipial sxemasi
