Jihoz va ashyolar
1. Kerosin – 1 l, mel – 250 g
Ishni bajarish tartibi
Sinash kerosinni yuqori sizish xususiyatiga asoslangan.
1. Sinalayotgan payvand chokdagi g‘ovakga kerosinni sizib o‘tish vaqtini hisoblash (sizish koeffitsienti 40 ).
2. Eritib payvandlash bilan bajarilgan namunada bir qatlamli chok zichligini aniqlash. Sinashdan oldin chokning bir tomoni bo‘yalib quritiladi, ikkinchi tomoni kerosin bilan ho‘llanilib 20-30 daqiqa ushlab turiladi. Payvand choki nuqsonlari meldagi dog‘lar orqali aniqlanadi. Sinovlar namunalarni pastki va vertikal xolatida amalga oshirilsin.
Hisobot mazmuni
Xisobot o‘z ichiga tajriba tavsiri, o‘lchov natijalari va ish bo‘yicha xulosani oladi.
Nazorat savollari
1. Sizishni izlash nazorat turlari qanday sohalarda qo‘llaniladi?
2. Germetiklikni kerosin bilan sinash nazorat usuli mohiyati nimadan iborat?
4-LABORATORIYA ISHI.
NAZORATNING VAKUUM USULI. GERMETIKLIK NAZORAT USULI MOHIYATI.
Ishdan maqsad: Nazoratning vakuum usulini o`rganish. Germetiklik nazorat usuli mohiyati.
Ishning mazmuni Vakuum bo‘yicha sizishni izlash usuli nazorat qilinadigan buyumning tutash hajmida vakuumning pasayishini yoki ana shu hajmda paydo bo‘lgan sinov gazi molekulalarini qayd qilishga asoslangan. Vakuum bo‘yicha izlash usulining sezgirligiga buyum bo‘shlig‘ining kir, moylar va xoqazolardan tozalanganlik darajasi kuchli ta’sir qiladi. Nazorat qilishdan oldin buyumningg yuzasi erituvchilar bilan bir necha marta yuviladi va artiladi, ayrim xollarda esa yaltiraguncha silliqlanadi.
Buyumning tuzilishi va shakliga qarab nazoratning bir necha prinsipial sxemalari ko‘llaniladi (7.4-rasm). Geliyli kamera va vakuumli so‘rg‘ichlar bilan nazorat qilish eng keng tarqalgan.
6.4-rasm. Vakuum yordamida sizishni izlashning priitsipial sxemalari:
1 - sizishni izlagich, 2 - ko‘shimcha so‘rish tizimi, 3 - shchup, 4 - nazorat qilinayotgan buyum,
5 - sinov moddasi (gaz) solingan ballon, 6-8 – vakuum kamerali, so‘rg‘ichlar va ajraladigan kamera, 9 - geliyli kamera, 10 - puflash to‘pponchasi
1 “SHchup" usuli 2 Vakuumlash joyi 3 Vakuum kamerasi 4 Vakuum surg‘ichi
5 Ajraladigan vakuum kamerasi 6 Geliyli kamera 7 Geliy puflash
Birinchi holda nazorat qilinadigan buyum geliy bilan to‘ldirilgan kameraga joylanib, zarur bosimgacha vakuum hosil qilinadi va zichligi buzilgan buyum ichida geliy ionlari paydo bo‘lishi asbob bilan qayd qilinadi. Ikkinchi holda ma’lum ortiqcha bosim bilan geliy to‘ldirilgan buyumning tashqi yuzasiga vakuum kamerasi qo‘yilib, uning bo‘shlig‘ida vakuum hosil qilinadi (7.5-rasm). Kamerada geliy ionlari paydo bo‘lishi geliy bilan sizishni izlagich yordamida qayd qilinadi.
Nazorat usuli konstruktor aniqlaydigan buyumning zichlik sinfiga qarab tanlanadi. Masalan, atom energetikasida foydalanish sharoiti va ta’mirlash imkoniyatlariga qarab hamma uskunalar beshta zichlik sinfiga ajratiladi (7.1-jadval). Zichlik sinflarining har biriga sezgirlik darajasiga bog‘liq holda muayyan sinov usullari mos keladi. 1-sinfga ishlatilishi o‘ziga xos hususiyatlarga ega bo‘lgani bois ishonchlilik darajasi juda yuqori bo‘lishi zarur bo‘lgan muhim detallar kiritiladi.
Sizishni ishlash juda sermehnat va uzoq davom etadigan operatsiya bo‘lib, ishlab chiqarish madaniyati yuqori saviyada bo‘lishini talab qiladi. SHu sababli hozirgi vaqtda bunday sinovlarning butun siklini avtomatlashtirishga harakat qilinmoqda. Ayrim sanoat tarmoqlarida nazorat yuqori darajada unumdor va ishonchli bo‘lishini ta’minlovchi avtomatlashtirilgan stendlar yaratilib, amalda qo‘llanilayotir.
6.5-rasm. Zichlikni vakuum kamerasi yordamida nazorat qilish sxemasi:
1 - vakuummetr, 2 - uch yo‘lli jo‘mrak (ikki xollatda), 3 - organik shisha,
4 - metall ramka, 5 - g‘ovak-g‘ovak rezinka-zichlama, 6 - nazorat qilinayotgan, payvand birikma, 7 - ko‘pik hosil qiluvchi modda pardasi 1 Atmosferaga 2 Nasosga
Mamalakatimzda avtomatlashtirilgan qurilmalarning ikki turi mass-spektrometrik va manometrik qurilmalar keng ko‘lamda qo‘llanilanadi. Bunday qurilmalar o‘lchash majmui, shu jumladan sizishni izlagich, dastur bloki, yaroqsizga (brakka) chiqarish uzeli, yuklash qurilmasi va boshqalardan tashkil topadi. Masalan, avtomatlashtirilgan mass-spektrometrik UKGM-2 qurilmasining unumdorligi soatiga 3000 tagacha mayda detallarga etadi. Manometrik qurilmalar tuzilishiga ko‘ra oddiyroq hisoblanadi. Zavod sharoitida siqilgan havo magistrali mavjudligi, kamyob bo‘lmagan standart pnevmatik boshqarish apparatlaridan foydalanish mumkinligi ulardan foydalanishni osonlashtiradi. Mazkur qurilmalar oziq-ovqat, avtomobil, mashinasozlik sanoatida keng tarqalgan.
YUqori unumli avtomatlashtirilgan qurilmalar buyumlarning zichligini nazorat qilish uchun yangi usullar va asboblar yaratilishini talab qiladi.
Lazerli gazoanalitik usullar, golografik interferometriya, elektron ushlash detektorlari, yupqa plyonkali yarim o‘tkazgichli detektorlar va boshqalardan foydalanilmoqda.
|
