246
Moy
tarkibida,
mexanik
aralashmaning
miqdori
0,2
%
dan
osh-
masligi
kerak.
Shu
bilan
birga,
havodagi
kislorodning
ta’siri
bilan
moy
oksidlanib
qoladi va
karterga
tushib,
qizigan va
kirlangan
moy
bilan
aralashib
ketadi.
Kislotalar
oksidlovchi
modda
hisoblanib,
silindrlar
devorini,
porshen
halqasining
yemirilishida
va
zanglashga
uchrashida asosiy omil hisoblanadi. Shuningdek, bu modda
podshipniklarda ishqalanishga qarshilikko‘rsatuvchi muhit yaratadi. Smolalar
esa, porshenda va porshen halqasida loksimon qatlam hosil qiladi hamda ularni
qo‘zg‘aluvchanligini keskin kamaytiradi. Mayda kolloid holda va erigan yoki quyqa
ko‘rinishida karterga tushuvchi (qattiq aralashmalar, ya’ni karbon, karboid va kokslar)
moy kanallari va naychalaridan o‘tib (moy aylanib o‘tishini sustlashtirib)
ishqalanuvchi sirtga ta’sir etib, ularda qirilgan, chizilgan yuzali (abraziv) yeyilish
hosil qiladi.
Karburatorli dvigatellarni sovuq holatda yurgizish natijasida, silindrlar devori
orqali, karterga benzin o‘tib ketishi yoki reduksion; klapan plunjerining yeyilishi,
kirlanib qolishi va ochiq qolishi natijasida tizimdagi moy bosimi kamayib ketadi. Moy
nasosi reduksion klapanining plunjeri yeyilib yoki kirlanib qolsa (berkilib qolib),
tizimdagi moy bosimining oshib ketishiga sabab bo‘ladi. Tarkibida 4—6 % dan oshiq
yonilg‘i bo‘lgan moylar to‘kib tashlanib, yangisiga almashtiriladi. Dvigatel karterida
moy sathining kamayishiga zichlikning buzilishi,
moy ushlagich va boshqa
birikmalardan moyning sizib chiqishi va kuyishi sabab bo‘ladi. Porshen halqasining
yeyilishi tufayli, yonish kamerasiga o‘tib ketadigan moy, yonilg‘i bilan qo‘shilib,
kuyib yonadi. Bundan tashqari, dvigatelning ish jarayonida, mayin va dag‘al moy
filtrlari ifloslanib qolib, moyni tozalash xususiyati kamayadi, buning natijasida tirsakli
valning yelkalarini va podshipnik (vkladish)larini yeyilib ketishi jadallashadi.
Moylash tizimining nosozliklari quyidagilardan iboraf.
• karterdagi moy sathi moy o‘lchash shchupidagi «M1N» belgisidan kam;
• moyning bosimi tirsakli valning o‘rtacha aylanishlar sonida 0,1-0,15
MPa.dan kam;
• dvigatelni salt ishlashida (500 ayl/min) bosim 0,05 MPa.dan kam.
Bundan tashqari, moy tarkibiga yonilg‘ining qo‘shilib borishi moy
qovushqoqligini va moy bosimining kamayib ketishiga sabab bo‘ladi Moyning sifati
hamda qorayib ketganligi, bosma qog‘ozga tomizil: aniqlanadi. Bundan tashqari (jips
mahkamlangan joyni bo‘shal qolishidan), moy sizib oqsa hamda mayin va dag‘al
filtrlar tez-te kirlanib qolsa, bu ham moylash tizimi nosozligidan darak beradi.
Moylash tizimiga texnik xizmat ko‘rsatish. Bunda karterdagi mo sathi va sifati
tekshiriladi, zarur bo‘lsa, lining sathi me'yori§ yetkaziladi. Shuningdek, filtrlar
tozalanadi yoki almashtirilad
xizmat muddatini o‘tab bo‘lgan moy almashtiriladi. Dag‘al moy tozalash filtri,
ustidagi dastasining aylanishi tekshiriladi. Bundan tashqari (ma’lum davrdan keyin),
alohida moylash qurilmalari va mexanizmlarini moylab turish zarur. Shabadalatgich
parragining vali va suv nasosining podshipnigi (konsistent, plastik 1 — 13 yoki
YNZ—2 moyi bilan) hamda generator podshipnigi va elektr jihozlarining moylanish
joylari moylanadi. Bundan tashqari, yana havo filtrining sig‘imidagi moy
247
almashtiriladi. Dvigatel karteridagi moy sathi, avtomobil tekis maydonda turganda,
dvigatel ishlashdan to‘xtagandan keyin 3-5 daqiqa o‘tgandan so‘ng tekshiriladi.
Dvigateldagi moyni almashtirish ishlari (uni ishlash vaqtiga, "
detallarning
yeyilish darajasiga, moy sifatiga, yo‘l va iqlim toifasiga bog‘liq bo‘lib) avtomobil
1,5—10 ming km.gacha yurgandan so‘ng bajariladi. Hozirda xorijiy firmalar
(«KOSTROLL», «SHELL», «MOBIL», «TEKSAKO» va h.k.) tomonidan ishlab
chiqarilayotgan moylarning resurslari 10—50 ming km.ni tashkil etadi. Moyni
dvigatel qizigan vaqtda almashtirish tavsiya etiladi. Ishlatib bo‘lingan moy
dvigateldan to‘kib yuborilgandan so‘ng, moylash tizimi
kam qovushqoqligi vereten
moyi, dizel yonilg‘isi hamda dizel yonilg‘isi bor moy aralashmasi yoki 90 % uayt-
spirti hamda 10 % asetonli yuvish aralashmasi bilan yuviladi. Dvigatel karteriga
(moylash tizimining sig‘imiga bog‘liq holda) 2,5-3,5 1 yuvish suyuqligi quyiladi,
dvigatel yurgizilib, uni tirsakli valning minimal (600^ . 800 ayl/min) aylanishida salt
holatda 4 va 5 daqiqa ishlatilib, yuvish suyuqligi to‘kib yuboriladi va yangi moy
quyiladi.
«flM3-236», «flM3-238», «KaMA3-740», «Nexia», «Damas» va boshqa
turdagi dvigatellarning karterlariga 6 1 dizel moyi va 101 dizel yonilg‘isi
konsentratsiyasida aralashma tayyorlanib, bu aralashma kerakli miqdorda (karterga
quyiladigan 2/3 moy hajmida) quyilib, moylash tizimi yuviladi.
Zamonaviy
avtomobil-larning moylash tizimini yuvish uchun Rossiyada «VNIINP—M3/3»,
«FIAT» firmasi «Oliofiat L-20» va «Shell» firmasi «Shell Donaks» yuvish moylarini
tavsiya etadi.
l& Maxsus qurilma va yuvish moyi (20-industrial jnoy) yordamida
dvigatelning moylash tizimini yuvish yaxshi samara beradi. M—1147 turdagi
«PocaBTOcneuo6opyaoBaHMe» zavodi tomonidan ishlab chiqarilayotgan moylash
tizimini yuvadigan qurilma quyidagicha ishlashga asoslangan, ya’ni yuvish moyi,
shtutser orqali (karterning moy to‘kish teshigiga ulab qo‘yilib) vaqt-vaqti bilan
dvigatelning karteriga nasos yordamida berib turiladi va undan tizimni tozalab yuvib
chiqadi.
Moylash tizimi dvigatel salt ishlaganda yuviladi.
Bu qurilmada mayin
tozalash filtri mavjuddir. Yuvish moyi bir necha marfa (filtrdan o‘tkazib) tozalangan-
dan so‘ng, kelgusida foydalanish mumkin. Moylash tizimi 6—10 ming km masofani
bosgandan so‘ng (navbatdagi 2-TXK pay-tida) hamda mavsum alniashish paytida,
albatta, yuviladi. 1-TXK paytida, mayin moy filtridan quyqa to‘kib yuboriladi.
Karburatorli dvigatellarda, moy almashtirilganda, flltrlovchi elementlar ham
almashtiriladi. Moy almashtirishdan oldin, filtr korpusidan quyqani to‘kib yuborish
lozim. Filtrlovchi
element chiqarib olinib, korpusining ichki tamoni kerosin bilan
