234
a) kichik doira bo‘yicha
b) katta doira bo‘yicha
24-rasm.
Suyuqlik bilan sovitish tizimining sxemasi:
1-radiator; 2-sovutish suyuqligining quvuri; 3-ta’minlovchi bachok;
4-termostat; 5-suyuqlik nasosi; 6-silindrlar blokining suyuqlik
kuvurchalari; 7-silindrlar bloki kallagining suyuqlik kuvurchalari; 8-
isitish radiatori elektroventilatori bilan; 9-radiatorning isitish tizimi
jumragi; 10-silindrlar blokidagi suyuqlikni chiqaruvchi jumrak; 11-
sovutish suyuqligini radiatorning to‘kish jumragi; 12-ventilator.
oshiriladi. Suyuqlik nasosi 5 o‘zining shkivi orqali
dvigatel tirsakli valining
shkividan harakatga keltiriladi. Suyuqlik blok va kallagi sovitish g‘iloflarining
qizigan devorlari ta’sirida qiziydi va patrubok orqali radiatorning yuqorigi
bachogiga o‘tadi. Suyuqlik havo oqimi bilan shamollatilayotgan radiator
naychalarida sovitiladi va radiatorning pastki bachogiga oqib tushadi. Radiator
orqali o‘tadigan havo oqimining vujudga kelishi ventilatordan va avtomobilning
harakatida uning oldidan bo‘ladigan qarshi havo bosimining oqimidan paydo
bo‘ladi.
Shu tarzda, tizimda sovituvchi suyuqlik uzliksiz ravishda harakatlanadi. Silindrlar
bloki g‘ilofining pastki va yuqorigi qismida suyuqlikning o‘zaro
harakatlanishi
235
termosifon, ya’ni issiq va sovuq suyuqliklar zichligining farqi tufayli tabiiy
ravishda bo‘ladi. Tizimdagi suyuqlik haroratini bilish uchun silindrlar kallagiga
datchik o‘rnatilgan va unga termometr ulangan. Dvigatelning normal issiqlik
rejimida ishlashi uchun slindrlar kallagi g‘ilofidagi sovituvchi suyuqlikning
harorati 80...1000S bo‘lishi kerak. Dvigatelni tez qizdirish uchun,
ayniqsa uni
birinchi yurgazilganda, sovitish tizimiga termostat 2 o‘rnatiladi. Dvigatel
yurgazilganda g‘ilofdagi sovituvchi suyuqlikning harorati past bo‘lganligi sababli
termostat klapani yopiq bo‘lib, g‘ilofdagi suyuqlik o‘tkazuvchi kanal orqali
nasosga qaytadi.
Bunda suyuqlik kichik doira bo‘yicha aylanishi, ya’ni radiatorga
bormaganligi sababli u tez qiziydi, natijada dvigatelning qizishi ancha tezlashadi.
Suyuqlik harorati 80...850S dan ortganda termostat
klapani ochila boshlaydi,
shunda suyuqlikning ma’lum miqdori radiatorga, ma’lum miqdori esa suv
nasosiga o‘ta boshlaydi. Keyinchalik suyuqlikning harorati 85-950S larga
borganda termostat klapani to‘liq ochiladi, shunda suyuqlik asosan radiatorga
yuboriladi.
Shu tarzda, dvigatelning harorat rejimi ma’lum oralida avtomatik
rostlanib turadi. Dvigatelning optimal harorat rejimini saqlash, asosan radiatordan
o‘tayotgan havo oqimining jadalligini (intensivnost) o‘zgartirish bilan erishiladi.
Jalyuza yordamida radiatordan o‘tayotgan havo miqdorini, shu bilan birga
sovitishni jadallashtirilishini (intensivnost) rostlab turiladi. Havo oqimining
radiatordan o‘tish tezligini, ventilator 6 yana ham oshiradi.
Ba’zida ventilator, dvigatelning harorat rejimi me’yoridan ortgandagina
ishga tushadigan qilib ishlanadi. Ayrim dvigatellarda esa ventilatorning aylanishlar
chastotasi sovituvchi suyuqlikning haroratiga qarab avtomatik ravishda o‘zgarib
turadi.
Suyuqlik, sovitish tizimiga radiatorning yuqorigi bo‘g‘izidan quyiladi,
so‘ngra bo‘g‘iz qopqoq bilan zich berkitiladi Ba’zi avtomobil dvigatellarida
suyuqlik sovitish tizimiga kengayish bakchasi orqali quyiladi. Tizimni
suyuqlikdan bo‘shatish uchun radiatorning pastki bakchasiga jo‘mrak 5
o‘rnatilgan.
