- Bilim:  Kompetentlik sterotiplar, kompetentlik bilan bog‘liq bo‘lgan o‘rganishlar haqida tasavvurning  mavjudligi.  - Tajriba

“PEDAGOGIK MAHORAT” ilmiy-nazariy va metodik jurnal. 2022, № 3-4 
51 
amalga oshirish jarayonida ulardan foydalanish qobiliyatini ham anglatadi. Bunday holda, vaziyatga qarab, 
ushbu bilimlarni qo‘llashga tayyorlik muhim ahamiyatga ega [6].
NV Kuzmina “kompetentlik” tushunchasini o‘qituvchining o‘zi tashuvchisi bo‘lgan ixtisosligini 
o‘qitish va ta‘lim jarayoniga qo‘yilgan cheklovlar va ko‘rsatmalarni hisobga olgan holda o‘quvchi shaxsini 
shakllantirish vositasiga aylantirish qobiliyati sifatida belgilaydi. N.V. Kuzmina kompetensiyaning quyidagi 
turlarini ajratadi [7]: ‒ maxsus va kasbiy kompetensiya (o‘qitiladigan fan sohasida); ‒ uslubiy kompetensiya 
(talabalarda bilim, ko‘nikma va malakalarni shakllantirish yo‘llari sohasida); ‒ ijtimoiy-psixologik 
kompetensiya (muloqot jarayonlari sohasida); ‒ differensial psixologik kompetensiya (talabalarning 
motivlari, qobiliyatlari, yo‘nalishi bo‘yicha); ‒ avtopsixologik kompetensiya yoki pedagogik faoliyatning aks 
etishi (o‘z faoliyati va shaxsiyatining afzalliklari va kamchiliklari sohasida). Zamonaviy dunyoda o‘qituvchi 
kasbiy malakaga ega bo‘lishi uchun, bir tomondan, doimo o‘rganishi, o‘z-o‘zini tarbiyalash bilan 
shug‘ullanishi, ikkinchi tomondan, pedagogik faoliyatda o‘zini namoyon qilishi kerak. O‘z-o‘zini anglash 
jarayonida o‘qituvchi o‘zlashtirish – in’om qilish munosabatlariga kiradi. O‘zini-o‘zi amalga oshiradigan 
o‘qituvchi nafaqat jamiyatda ishlaydi, balki o‘z qadriyatlariga, o‘quvchi sifatida ham o‘zi sarmoya kiritadi. 
Ta‘lim tizimidagi o‘qituvchi - bu o‘z-o‘zini rivojlantiruvchi shaxs bo‘lib, u doimiy ravishda o‘z ustida 
ishlash orqali o‘zining kasbiy va shaxsiy fazilatlarini oshiradi. Kompetentlikni namoyish qilishga 
tayyorgarlik darajasini quyidagi masalalarda o‘z ifodasini topishi mumkin: shaxs birinchi navbatda o‘zini-
o‘zi hurmat qilishi, rivojlantirishi, o‘zini namoyon etish g‘oyasi, kasbiy yo‘l tanlashi, turmush qurish, 
farzandli bo‘lishga nisbatan qaror qabul qilishga tayyorgarlik, hayot yo‘lini mustaqil tanlash, o‘z hayotiga 
javobgarlik, kasb sohasida ko‘nikma, malakalarni hosil qilishga tayyorgarlik va boshqalarda namoyon 
bo‘ladi. Kompetentlikga asoslangan yondashuvning maqsadi zamonaviy ta’lim nuqtai nazardan kelib 
chiqqan holda, mutaxassisning nazariy bilimlari va uni amaliy qo‘llash o‘rtasidagi uzilishni yengishga 
intilishdir. Shuning uchun zamonaviy o‘quv jarayoni amaliyotda qo‘llanilishi qiyin bo‘lgan bilimlarni 
talabalarga berishdan iborat emas, aksincha shu bilimlarni dolzarb kasbiy muammolarni hal qilish uchun 
safarbar etish, shuningdek, o‘quv jarayonida bu kabi muammolarni talabalarning o‘zlari mustaqil ravishda 
hal qilishlari uchun sharoit yaratishdan iborat bo‘lishi kerak. Bo‘lajak mutaxassislarda kasbiy kompetentlikni 
shakllantirish uchun avvalo kuzatuvchanlik xususiyatining rivojlanishiga, ya’ni perseptiv, kognitiv, refleksiv, 
empativ, motivatsion va prognostik jihatlarining taraqqiy etishiga e’tibor qaratish lozim. Pedagogik faoliyat 
va muloqot jarayonida ijtimoiy-perseptiv kompetentlikka ega bo‘lib borish uchun mutaxassis o‘zida 
insonparvarlik, ijtimoiy-refleksiv, bilim hamda ko‘nikmalar, ijobiy kasbiy “Men”- siymosi, ba’zi shaxsga 
xos sifatlar (intellekt, iroda, empatiya, kuzatuvchanlik, mehribonlik, hissiy bag‘rikenglik va boshqalar)ni 
shakllantirishga oid mashg‘ulotlar bilan shug‘ullanishi maqsadga muvofiqdir. Pedagogik-psixologik trening-
seminar, ish o‘yini, mahorat darsi va turli amaliy mashg‘ulotlarga jalb qilish, malakaviy amaliyotning rolini 
oshirish, har bir talabaga o‘zining pedagogik faoliyatga xos imkoniyatlari va mahoratini namoyon etishi 
mumkin bo‘lgan qulay sharoitlarni yaratib berish orqali unda ijtimoiy-perseptiv
kompetentlikni shakllantirish mumkin. Buning uchun nafaqat shu sohaga oid bilim,
ko‘nikma va malakalarni o‘zlashtirishi, balki insonlar bilan muloqot o‘rnatish texnikasini egallash, 
motivatsion sohani rivojlantirish, psixologik bilimdonligini oshirib borish, kasbiy faoliyatga psixologik 
jihatdan tayyorgarlik ko‘rib borish lozim. 
Xulosa
qilib aytish lozimki, shaxsga ta’lim va tarbiya berishda nafaqat ta’lim oluvchiga ta’limning 
yo‘naltirilishi, balki o‘qituvchining pedagogik faoliyatga
psixologik tayyorligi muhimdir. Bunday hollarda o‘qituvchining kasbiy kompetentlik
darajasiga alohida e’tibor qaratishni talab etadi. Ta’lim tizimida kompetentli yondashuv ta’lim 
islohotlarining konseptual asoslari sifatida qabul qilinishi, ta’lim tizimiga kompetentli yondashuvning joriy 
etilishi ta’lim maqsadi, mazmuni, o‘qitish shakli, o‘qitish usullari, pedagogik va axborot texnologiyalari, 
nazorat usullarini hamda ta’lim beruvchi va ta’lim oluvchi rolida jiddiy o‘zgarishlarni amalga oshirishni 
talab etadi. O‘qituvchining kasbiy kompetentligini tarkib toptirish uchun pedagogik oliy ta’limda tub 
o‘zgarishlarni amalga oshirish kerak. Oliy ta’lim Davlat ta’lim standarti, o‘quv dasturi va darsliklarni 
takomillashtirish yo‘nalishida muayyan ishlar olib borilayotgan bir paytda, mavjud an’anaviy mazmundan 
voz kechish qiyin kechsa-da, ta’lim mazmunini yanada aniqlashtirish lozim bo‘ladi. shaxsning bilim olishida 
ta’lim- tarbiyaning o‘rni beqiyosdir. Ta’lim-tarbiya berishda nafaqat ta’lim oluvchiga, balki o‘qituvchining 
pedagogik faoliyatga psixologik tayyorgarligi ham muhim ahamiyat kasb etadi. Bunday hollarda 
o‘qituvchining kasbiy kompetensiya darajasiga alohida e’tibor qaratilishni lozim bo‘ladi. O‘qituvchining 
kasbiy kompetensiyasini tarkib toptirish uchun pedagogik oily ta’limda tubdan o‘zgarishlarni amalga 
oshirish kerak. Oliy ta’lim o‘quv dasturi va darsliklarni takomillashtirish yo‘nalishida muayyan ishlar olib 
borilayotgan bir paytda, mavjud an’anaviy tizimdan voz kechish qiyin kechsa-da, ta’lim mazmunini yanada 
aniqlashtirish lozim bo‘ladi.

“PEDAGOGIK MAHORAT” ilmiy-nazariy va metodik jurnal. 2022, № 3-4 
52 

Download 2,09 Mb.