texnologiya
nomini olib, butun dunyo ukituvchi va pedagoglariga dasturilamal bulib xizmat
kilmokda.
Pedagogik nazariyalar yirindisi
xisoblangan pedagogikada katta xajmda nazariy va amaliy
bilimlar tuplangan bulishiga karamay, XX asr ikkinchi yarmigacha mashxur pedagoglarning
birontasi kayta tiklanadigan, ya’ni izdoshlari tomonidan ular utgan yukori samarali darslarni
uzlariga uxshab utish imkonini beradigan pedagogik jarayon andozasini ishlab chikishmagan.
Buning boisi, mashxur pedagoglar uslubi tarkibida uzlarining shaxsiy
sifatlari etakchi urinni
egallaganligidadir. Ma’lumki, jamiyat tarkibida mashxurlikka da’vogar buyuk shaxslar juda
xam oz. Bizga esa, ular xar bir maktabda, xar bir litsey va kollejda, xar bir oliy ukuv yurtida,
xar bir sinf va dars xonalarida kerak. Bunga etishishning birdan-bir yuli — mashxur
pedagoglarning darsini pedagogik texnologiya shakliga solib, loyixasini tuzish va kupaytirshdir.
Texnologik yondashuv ishlab chikarishdan olingan bulib, unda minglab
texnologik jarayonlar
loyixalashtirilgan. Ular ishlab chikarishda kerakli natijalarga erishish garovi xisoblanadi; Bu
texnologiyalarni kullash vaktida xudud va ularning ijrochisi uzgarsa xam, kerakli maxsulot
chikaveradi. Ta’lim— tariya jarayonida xam shunga erishish uchun pedagogik texnologiya
ishlab chikildi.
Bu ish birinchi bor
AKSH
olimlari B.Blum, D-Kratvol
ь
, N.Granlund, Dj. Kerrolla, Dj. Blok,
L.Anderson va boshkalar xarakati natijasida amalga oshdi.
Xozirgi davirda yaratilgan texnologiyalar kuyidagi 3 darajada kullaniladi:
1.
Umumiy iedagogik daraja. Umumiy pedagogik (umumdidaktik, umumtarbiyaviy)
texnologiya ta’lim-garbiya jarayonining yaxlit tizimliligi, ma’lum bir region, ukuv
yurti tomonidan uzluksiz ta’lim tizimining ma’lum bir boskichidagi
texnologiyaning umumiy konuniyatlari, ilmiy-nazariy
asoslari, tamoyillari, amaliyotda kullashning umumiy xususiyatlari, shart-
sharoitlarini ifodalaydi. Shu urinda kayd etish kerakki, uzluksiz ta’lim
tizimining xar bir boskichining ta’lim mazmuni uziga mos tegishli maksad va
vazifalarni amalga oshirish kuzda tutilganligi sababli pedagogik texnologiya
xam uziga mos xususiyatga ega buladi. Bu darajada pedagogik texnologiya
pedagogik sistema tushunchasiga sinonim xisoblanadi. Uning tarkibiga ta’lim-tarbiya
jarayonining maksadi va vazifasi, mazmuni, vosita va
metodlari, tarbiya
jarayonining ob’ekti va sub’ekti
faoliyatining algoritmlari kiradi.
2.
Xususiy metodik darajada pedagogik texnologiyaning muayyan bir predmet,
kursni ukitish jarayonining maksad va vazifalarini amalga oshirish maksadida
foydalaniladigan ta’lim mazmuni, ukitish vositalari, metodlari,
shakllarining majmuasi tushuniladi.
3.
Lokal
ь
(modul
ь
) darajada ta’lim-garbiya jarayonining ma’lum bir kismining
xususiy didaktik va tarbiyaviy maksadini xal etishga karatilgan texnologiya
tushuniladi.
(Ukuvchilarning mustakil ishlarini tashkil etish, ukuvchilar bilimini nazorat kilish,
shaxsiy fazilatlarini shakllantiri
щ
va x.k)
Pedagogik texnologiyaniing yukrrida kayd etilgan 3 ta darajasi bir-birini tuldiradi va
takozo etadi.
Pedagogik texnologiyalar mazmuni, moxiyatiga kura kuyidagicha tasniflanadi:
1. Shaxs strukturasiga muljallanganligiga kura:
bilim, kunikma va malakalarii shak.llantirishga muljallangan
axborot texnologiyalari;
ak,liy faoliyat usullarini shakllantirishgp k,aratilgan ak.liy
faoliyat texnologiyalar;
II. Mazmuni va tuzilishiga kura:
-
ta’lim-tarbiya beruvchi texnologiyalar;
-
dunyoviy va diniy ta’limga muljallangan texnologiyalar;
-
umumta’lim va kasb ta’limi texnologiyalari;
-
insonparvarlik va texnokrat texnologiyalari;
-
xususiy predmet texnologiyalari;
-
monotexnologiya va kompleks (majmua) texnologiyalari bulinadi.
III. Ta’lim oluvchilarning bilish faoliyatyani tashkil etish va boshkarilishiga kura V. P.
Bespal
ь
ko
KUYI
dagi texnologiya turlarini tavsiya etadi:
-
klassik ma’ruza ta’limi;
-
UTV yordamida ta’lim berish;
«Maslaxatchi-konsul
ь
tant» tizimi;
-
mustakil ish;
«Kichik guruxdar» tizimi-guruxli differentsial ukitish usuli;
komp
ь
yuter ta’limi;
«Repetitor» tizimi - individual ta’lim;
-
dasturli ta’lim.
IV.
Ta’lim-tarbiya jarayonida ukuvchi shaxsining tutgan
urni muxim axamiyat kasb
etadi, shunga kura pedagogik texnologiyalar kuyidagi guruxlarga ajratiladi:
a) Avtoritar texnologiyalar
b| Didaktotsentrik texnologiyalar
v| Shaxsni rivojlantirishga karatilgan texnologiyalar
g)
Insonparvarlik va xamkorlik texnologiyalari
d)
Erkin tarbiya texnologiyalari
V.
Xozirgi zamon ta’lim tizimida xukmronlik kilayotgan an’anaviy ta’limni
mazmunan yangilash va ta’lim jaraenini tashkil etishni tubdan uzgartirishga karatilgan
texnologiyalarni kuyidagi guruxlarga ajratish mumkin:
1 . P e d a g o g i k m u n o s a b a t l a r n i i n s o n p a r v a r l a s h t i r i s h v a demokratizatsiyalash
asosidagi-pedagogik texnologiya;
2. Ukuvchilarning bilish faoliyatini faollashtirish va samaradorligini oshirishga karatilgan
pedagogyak texnologiya;
3.Ta’lim jaraenini tashkil etish va boshkarishning samaradorligini oshirishga karatilgan
pedagogik texnologiya;
Ukuv materialini didaktik jixatdan takomillashtirish va kayta ishlash asosidagi pedagogik
texnologiya;
Xalk, pedagogikasi metodlaridan foydalanish pedagogik texnologiyasi;
Al
ь
ternativ pedagogik texnologiya;
Majmuali (kompleks) politexnologiya;
Mazkur pedagogik texnologiyalardan eng asosiylaridan biri:
Pedagogik munosabatlarni insonparvarlashtirish va demokratizatsiyalash asosidagi
pedagogik texnologiyalar uzida falsafa, psixologiya va pedagogikaning insonparvarlik
goyalarini mujas samlashtiradi.
Us hbu pedagogik texnologiyalar dikdat mar kazida
U Z
imkoniyatlarini maksimal
darajada amaliyotta kullaydigan, ijodiy va ijtimoiy faol, turli xayotiy vaziyatlarni
anglab, taxlil kiladigan ongli ravishda mustakil muljalni tugri olaoladigan shaxsni
shakllantirish goyasi turadi.
Pedagogik texnologiyaning asosiy jixati xar bir shaxsda mavjud bulgan uning extiyoji,
kizikishi, imkoniyatlari asosida shaxsda ijobiy xislat va fazilatlarni shakllantirish,
rivojlantirish sanaladi.
B u e r d a t a ’ l i m m a z m u n i s h a x s n i n g s h a k l l a n i s h i v a rivojlanishi uchun muxim sanaladi.
Shu sababli ta’lim mazmuni insonnarvarlikka yunaltirilgan gumanistik goya va me
ь
yorlarini
uzida mujassamlashtirgan bulishi lozim.
Pedagogik munosabatlarni insonparvarlashtirish va demokratizaaiyalash asosidagi pedagogik
texnologiya - avtoritar texnologiyaga tubdan karama-karshi bulib, pedagogik jarayoida xamkorlik,
gamxurlik, ukuvchilar shaxsini xurmat
KILISH
,
e’zozlash orkali shaxsni rivojlantirish va
ijod kilishga kulay m uxit yaratiladi. An’anaviy ta’lim da ukituvchi ta’lim jarayonining
sub’ekti, ukuvchilar pedagogik jarayonining ob’ekti deb karalsa, xamkorlik pedagogikasida
yagona ta’lim jarayonining ikkita sub’ekti xamkorlikda ukuv tarbiyaviy vazifalarni xal
etadi.
Ushbu pedagogik texnologiyada ta’lim tizimining asosiy dikkat markazida barkamol shaxsni
shakllantirish va rivojlantirishga karatilgan insonparvarlik goyasi muxim urin tutadi. Bu goya
kay darajada amalga oshirilganligi ta’lim jarayonining asosiy natijasi, ukuv yurti
pedagogik jamoasi mexnatining sifataga berilgan baxo sanaladi.
