Bunday xolatl ar kup xollar da u
K I
t uvchi ning ukuvchiga nisbatan salbiy munosabatda
bulishiga olib keladi. Bu xol ukuvchining ortikcha xissiyotlarga berilishi, ukuv faoliyatiga
undovchi ragbatning pasayishi, ukishdan bezishi xamda ukuv predmeti va ukituvchiga nisbatan
salbiy munosabatda bulishiga sabab buladi. Ukituvchi va ukuvchi orasidagi munosabat
insonparvarlik mezonlari asosida tashkil etilib, noxush xissiyotlarni bartaraf etishga
yunaltirilishi lozim. Ukituvchi bilan ukuvchi orasidagi munosabat erishilgan yutuklardan
zavklanish, ukuv faoliyatiga nisbatan chankoklik bilan intilish xamda birgalikdagi ijodiy
mulokotga chorlashi kerak. Bu esa pedagogik ta’sirni tashkil etish uchun zarur bulgan uzaro
aloka vositasi, «kuprik» ni vujudga keltiradi. Ta’lim jarayonida ukuvchi shaxsiga nisbatan
xurmatsizlik bilan yondo
щ
ilganda kuzda
tutilgan talabchanlikka, ayniksa, ongli intizomni
urnatishga erishish mumkin emas.
Boshka bir tomondan olib karaganda, pedagogik munosabatning tarkibiy kismi bulgan
mulokot (kommunikativ faoliyat)ni kuyidagi shakllarda tashkil etish mumkin:
a)
pedagogik jarayonni andozalash;
b) ukuvchilar guruxi bilan mulokotga kirishish;
v) bevosita mulokot (kommunikativ xamkorlik)ni tashkil etish;
g) rivojlantiruvchi pedagogik jarayonda mulokot jarayonini boshkarishni tashkil etish;
d) kuzda tutilgan faoliyatni amalga oshirish jarayonida yuzaga keluvchi mulokot
tizimining andozasini yaratish.
Ta’lim —tarbiya ishini tashkil etishda ukituvchi va ukuvchi orasidagi uzaro munosabat va
mulokotning bir necha turlari (stillari) mavjud. Ukituvchining ukuvchilar jamoasiga nisbatan
munosabatini
sust — ijobiy,
barkaror — ijobiy xamda
bekaror munosabat tarzida guruxlarga
ajratish mumkin (5 —shakl).
Ukuv
omillarini
yaratishga
asoslangan
pedagogik
texnologiya
ukituvchilarning
ukuvchilarga mulokot asosida ta’sir etish yullarini xam uz ichiga oladi. Keng tarkalgan. metod
yoki mulokot ta’sirlari kuyidagilardan iborat: ishontirish, isbotli natijalarga asoslanish,
bevosita xamda bilvosita ta’sir, uz —uzini tarbiyalash va uzaro ta’sir metodlari.
Pedagogik texnologiyani ukuv jarayoniga faol tadbik etish xisobiga ta’lim
jarayonining
ragbati (motivatsiyasi) kuchaytirilishi mumkin. Ma’lumki, tayyor xolda olingan bilimlar,
odatda, ularni amaliyotda kullashni kiyinlashtiradi, bu ayniksa, anik masalalarni echishda
namoyon buladi. Shuning uchun bilim, kunikma va malakalarni uzlashtirishda ukuvchilarning
bevosita faoliyat kursatishlari talab etiladi. Bu. mu-ammoning echimi boshkaruvga asoslangan
pedagogik tex — nologiyaning kullanishi bilan boglikdir.
Ukituvchi va ukuvchilar jamoasi
urtasidagi munosabat turlari
Sust —
ijobiy
Barkaror —
ijobiy
Bekaror
Ukituvchilarning umumii
xissii —
ijobiy xolatdagi
vaziyatlarda ukuvchilar
jamoasi bilan ijobiy, ammo
faol bulmagan Munosabatni
tashkil
etishlari
bilan
tavsiflanadi
Ukituvchining ukuvchilarga nisbatan
barkaror - ijobiy munosabati, ularga
ramxurlik kursatishi, kiyinchiliklarni
engishga yordam berish, ular bilan
vazmin va teng oxangda mulokotda
bulishi bilan tavsiflanadi
Bekaror
xususiyatga
ega
munosabat
ukituvchilarning
umumii xissiy — ijobiy xolatdagi
vaziyat larda ukuvchilar nisbatan
bekdror munosabatda bulishlari
bilan tavsiflanadi
5 —shakl. Ukituvchi va ukuvchilar jamoasi urtasidagi munosabat turlari
Pedagogik texnologiya turlarini tanlash shakllanayotgan bilim, kunikma va malakalar, tashkil
etilayotgan darslar shakli va kullanilayotgan metodlar xamda metodik
usullarning xususiyatiga
borlik. Masalan, ukuvchilarda ijodiy tafakkurni rivojlantirish, ukuv ma t er i al l ar i ga t a n ki d i y
yo n d os hi sh ku ni kma s i n i shakllantirish xamda maxsuldor faoliyat turlarini tashkil etish
bilan bir katorda ularni rivojlantirish uchun darsning an’anaviy shakllari
(uyrunlashtirilgan darslar) bilan birgalikda konferentsiya darsi, ishchanlik uyinlari,
integrallashtirilgan (ikki komponentli) darslardan foydalanish lozim. Mazkur vaziyatda
ta’lim metodlari ta’lim maksadi bilan mutanosib (adekvat) bulishi kerak.
Chunonchi,
bilimlarni turli vaziyatlarda kullashga yunaltirilgan topshiriklar, yangi sharoitda faoliyat
kursatishga undovchi topshiriklarni bajarish, uzlashtirilgan bilimlar asosida sxemalar
tuzish, ularni tasniflash, kiyoslash, izchil tizimga solish, umumlashtirish va boshkalar.
Etarli daraj adagi ragbat (motivatsiya) xamda ukuvchilar faoliyatini tashkil etish bilan
xam kuzl a n g a n n a t i j a l a r g a e r i s h i s h k a f o l a t l a n m a y d i . Ta’lim —tarbiya jarayonining
didaktik nuktai nazardan takomillashuvi fakatgina, ushbu jarayonni tashkil etish va boshkarish
yullarini turri tanlash bilan ta’ minlanadi . Pedagogi k texnologi yani
boshkarish uzida
kuyidagi ikki yunalishni mujassamlashtiradi:
1)
faoliyatni boshkarish;
2)
ukuvchilar jamoasini boshkarish.
Muayyan pedagogik texnologiyani tanlash uzgaruvchan dars xolatining uzgarishga imkon
beradi xamda faoliyat maksadiga karab amalga oshiriladi. Shuningdek, variantli tarzda dars
xolatini uzgartirish choralarini kurishni takozo kiladi. Bu esa, uz navbatida, bilish jarayonini
boshkarishga kuyilayotgan talab, shuningdek, uzlashtirish,
mulokot kilish, faoliyat kursatish
boskichlarining xususiyati bilan boglikdir.
Yukorida ta’kidlaganidek, pedagogik texnologiya shaxsini rivojlantirishga imkon
beradi.
