4-ma’ruza
Pedagogik texnologiyalarning tarkibiy tuzilishi
Reja
1.
Pedagogik texnologiyalarning tarkibiy tuzilishi. kontseptual
ь
asosi, mazmunli yaxlit, protsessual
ь
šismi – texnologik jarayon.
2.
Pedagogik texnologiyalarga š
ў
uyladigan talablar (texnologik kursatkichlari); tizimliylik,
boshšaruchanlik, samaralilik, kayta takrorlash.
3.
Pedagogik texnologiyalarning ilmiy asoslari; materialistik va idealistik, dialektik va metodik,
ilmiy va diniy, insonparvarlik va insonparvarlikka šarshi progmatik va ekstensiyalistik, erkin
tarbiyalash va majburlash nazariasi va boshkalar.
Tayanch iboralar: Pedagogik texnologiyalarning tarkibiy tuzilishi; kontseptual
ь
asosi, mazmunli yaxlit,
protsessual
ь
šismi – texnologik jarayon. Pedagogik texnologiyalarga š
ў
uyladigan talablar (texnologik
kursatkichlari); tizimliylik, boshšaruchanlik, samaralilik, kayta takrorlash. Pedagogik texnologiyalarning
ilmiy asoslari; materialistik va idealistik, dialektik va metodik, ilmiy va diniy, insonparvarlik va
insonparvarlikka šarshi progmatik va ekstensiyalistik, erkin tarbiyalash va majburlash nazariasi va
boshkalar.
Shunday ekan, bu urinda «pedagogik texnologiya» tushunchasining kullanilishi, shuningdek,
asosiy e’tiborni fakat ta’lim jarayonini samarali tashkil etishgagina karatmay, balki xam ta’lim,
xam tarbiya jaraenining samaradorligini ta’minlashga birdek karatish lozimdir.
«Ta’lim texnologiyasi» tushunchasi «ta’lim metodikasi» tushunchasiga nisbatan kengdir. Ta’lim
metodi — ukuv jaraenining majmuaviy vazifalarini echishga yunaltirilgan ukituvchi va
ukuvchilarning birgalikdagi faoliyati usuli bulsa, ta’lim metodikasi esa muayyan ukuv predmetn
ы
y
ukitishning ilmiy asoslangan metod, koida va usullar tizimini ifodalaydi.
Ta’lim texnologiyasi — ta’lim maksadiga erishish jaraenining umumiy mazmuni, ya’ni, avvaldan
loyixalashtirilgan ta’lim jarayonini yaxlit tizim asosida, boskichma —boskich amalga oshirish, anik
maksadga erishish yulida muayyan metod, usul va vositalar tizimini ishlab chikish, ulardan samarali,
unumli foydalanish xamda ta’lim jarayonini yukori darajada boshkarishni ifodalaydi.
Ukituvchining samarali faoliyat kursatishga undovchi darsning metodik ishlanmasidan farkli
ularok, ta’lim texnologiyasi ukuvchilar faoliyatiga nisbatan yunaltirilgan bulib, u ukuvchilarning
shaxsiy xamda ukituvchi bilan birgalikdagi faoliyatlarini inobatga olgan xolda, ukuv materiallarini
mustakil u'zlashti rishlari uchun zarur shart — sharoitlarni yaratishga xizmat kiladi. Pedagogik
texnologiyaning markaziy muammosi — ukuvchi shaxsini rivojlantirish orkali ta’lim maksadiga
erishishni ta’minlashdan iborat.
Mazkur bandda ta’lim texnologiyasi va uning moxiyati borasida suz yuritamiz. «Ta’lim texnologiyasi»
xususida yaratilgan adabiyotlarda ushbu tushunchaga berilgan ta’riflarga asoslangan xolda biz ushbu
tushunchani kuyidagicha sharxlashimiz mumkin; pedagogik texnologiya muayyan loyixa asosida
tashkil etiladigan, anik maksadga yunaltirilgan xamda ushbu maksadning natijalanishini
kafolatlovchi pedagogik faoliyat jaraenining mazmunidir.
Pedagog olim V.P.Bespal
ь
ko pedagogik tizimni pedagogik texnologiyaning asosi ekanligini e’tirof
etgan xolda uning kuyidagi unsurlaridan iboratdir deya ta’kidlaydi:
1)
ukuvchi;
2)
ta’lim —tarbiyaning maksadi;
3)
ta’lim — tarbiya mazmuni;
4)
ukuv jarayoni;
5)
ukituvchi yoki texnik vositalar;
6)
ta’lim — tarbiyaning tashkiliy shakllari (Bespalko V.P. Slagaem
ы
e pedagogicheskoy
texnologii\\M.: Pedagogika,1989. – s.6-7.)
Xalk xujaligining moddiy ishlab chikarishga asoslangan soxalarida kullanilayotgan texnologiyalar
moxiyatini urganish xamda muammo doirasida nashr etilgan risolalar mazmuni bilan tanishish
«pedagogik texnologiya» ta’lim —tarbiya faoliyatining yaxlit jarayoni tugrisidagi fan ekanligini e’tirof
etish imkonini berdi. Pedagogik texnologiyaning kuyidagi tarkibiy unsurlari uning asosini
belgilashga xizmat kiladi
(1 —shakl):
P
e
d
a
g
o
g
ik
t
e
x
n
o
lo
g
iy
a
n
in
g
ta
rk
ib
iy
u
n
su
rl
a
ri
ta’lim jaraenining
umumiy loyi xdsi
ta’lim maksadi
ta’lim mazmuni, shakl,
metod, usul va texnik
vositalari
ukituvchi faoliyati
1 —shakl. Pedagogik texnologiyaning tarkibiy unsurlari
Yukoridagi fikrlarga muvofik ta’lim texnologiyasining tarkibiy tuzilmasi tasvirda kuyidagicha
namoyon buladi (2 — shakl).
Bizga yaxshi ma’lumki, tarbiya jarayoni uzok muddatli, murakkab, uzluksiz bulib, u uziga xos
xususiyatlarga ega. Garchi zamonaviy ta’lim texnologiyasi ukuvchining ta’lim jarayonidagi
etakchilik rolini yoklayotgan bulsada, tarbiya jarayonida tarbiyalanuvchi asosiy mavkeini egallay
olmaydi. Chunki unda xarakter, dunyokarash etarlicha shakllanmagan bulib, u bu borada
tarbiyachining yordamiga extiyoj sezadi. Shu bois tarbiya texnologiyasi xam mantikiy, xam tarkibiy
jixatdan ta’lim texnologiyasidan fark kiladi.
Tarbiya jarayonining moxiyati, konuniyatlari xamda uziga xos jixatlari xususidagi mavjud
nazariy va amaliy royalarga, pedagogik bilimlarga tayangan xolda t arbiya texnologi yasi ning
tar ki bi y kismlarini kuyidagicha belgiladik:
1)
tarbiya jarayonining umumiy loyixasi;
2)
tarbiyani tashkil etishga bulgan ijtimoiy extiyoj (ragbat);
3)
tarbiya maksadi;
4)
tarbiya mazmuni (shakl, metod, usul va texnik vositalar);
5)
ukituvchi (tarbiyachi) faoliyati;
6)
ukuvchi (tarbiyalanuvchi) faoliyati;
7)
tarbiya samarasi (natija).
ta’limni tashkil
etishga bulgan
ijtimoiy extiyoj
ukuvchi faoliyati
ta’lim natijasi
2- shakl. Ta’lim texnologiyas
ы
n
ы
ng tarkibiy tuzilmasi
3-shakl.Tarbiya texnologiyasining tarkibiy tuzilmasi
Ushbu fikrlar asosida tarbiya texnologiyasining tarkibiy tuzilmasi tasvirda kuyidagicha
namoyon buladi (2 —shakl).
Pedagogik texnologiya uzida kuyidagi xususiyatlarni namoyon etadi:
1.
Pedagogik texnologiya pedagogik jarayonni takomillashtirish, optimallashtirishga bulgan
ijtimoiy
extiyojni kondirish omili sanaladi.
2.
Pedagogik texnologiya didaktik xamda tarbiyaviy xarakterdagi, shuningdek, ta’lim —
tarbiya jarayonini samarali, maxoratli tarzda tashkil etish borasidagi nazariy xamda amaliy
bilimlar majmui, metodologik fan sifatida namoyon buladi.
|
