1. Umumiy pedagogik daraja. Umumiy pedagogik (umum-didaktik, umumtarbiyaviy)
texnologiya ta’lim-tarbiya jarayonining yaxlit tizimliligi, ma’lum bir region, ukuv yurti
tomonidan uzluksiz ta’lim tizimining muayyan bir boskichidagi texnologiyaning umumiy
krnuniyatlari, ilmiy-nazariy asoslari, tamoyillari, amaliyotda kullashning umumiy
xususiyatlari, shart-sharoitlarini ifodalaydi. Shu urinda kayd etish kerakki, uzluksiz ta’lim
tizimining xar bir boskichida ta’lim mazmuni orkali tegishli uziga xos maksad va vazifalarni
amalga oshirish kuzda tutilganligi sababli, pedagogik texnologiya xam uziga xos xususiyatga ega
buladi. Bu darajada pedagogik texnologiya pedagogik tizim tushunchasiga sinonim xisoblanadi.
Uning tarkibiga ta’lim-tarbiya jarayonining maksad va vazifasi, mazmuni, vosita va
metodlari, tarbiya jarayonining ob’ekti va sub’ekti faoliyatining algoritmlari kiradi.
2. Xususiy metodik darajada pedagogik texnologiyaning muayyan bir predmet, kureni
UK
.
ITISH
jarayonining maksad va vazifalarini amalga oshirish maksadida foydalaniladigan ta’lim mazmuni,
UK
.
ITISH
vositalari, metodlari, shakllariking majmuasi tushuniladi.
3. Lokal
ь
(modul
ь
) darajada ta’lim-tarbiya jarayonining ma’lum bir kismining xususiy
didaktik va tarbiyaviy maksadini xal etishga karatidgan texnologiya tushuniladi. Unda
ukuvchilarning mustatsil ishlarini tashkil etish, ukuvchilar bilimini nazorat kilish, shaxsiy
fazilatlarni shakllantirish kabi masalalar kuzda tutiladi. Pedagogik texnologiyaning yukorida k.ayd
etilgan uchta darajasi bir-birini tuldiradi va takozo etadi. Biz pedago
gik texnologiyani kullash xakida suz yuritishdan avval, pedagogik texnologiyaning ilmiy
asoslariga tuxtalib utamiz.
Pedagogik texnologiya bir qancha asoslarga ega. Bulardan eng aH`amiyatlilari ijtimoiy,
falsafiy, metodologik, didaktik, pedagogik, psixologik, fiziologik, gigienik, mafkuraviy,
H`uquqiy-me’yoriy, iqtisodiy, tarixiy, nazariy, amaliy va boshqa asoslar xisoblanadi. Ular bilan
qisqacha tanishib chiqamiz.
Pedagogik texnologiyaning ijtimoiy asosi H`ar bir shaxs, jamiyat va davlatning ta’lim-tarbiya
soH`asidagi eH`tiyojlaridan kelib chiqadi va shu eH`tiyojlarni qondirishning maqsad va
talablarini, tashkiliy shakllari va usullarini belgilaydi. U shaxsning, jamiyatning va davlatning
rivojlanishida asosiy omillardan H`isoblanadi.
Pedagogiktexnologiyaning falsafiy asosi uning maqsadlari H`amda tashkiliy shakl va
usullarining falsafiy ji-H`atdan tu`
ғ
ri yu`nalishda bu`lishini ta’minlashga xizmat qiladi. Falsafiy
oqimlar va yu`nalishlarning H`ar biri ta’lim-tarbiya masalalariga u`ziga xos endashadi. Shu
sababdan pedagogik texnologiyaning falsafiy yu`nalishi uning tu`
ғ
ri yoki notu`
ғ
riligini,
jamiyatning ma’lum maqsadlariga muvofiq yoki zidligini ku`rsatadi. Bu pedagogik
texnologiyalarga baH`o berishda asosiy ku`rsatkichlardan H`isoblanadi.
Pedagogik texnologiyaning metodologik asosi uni amalga oshirishda qaqday metodlarga
asoslanilishini belgilaydi. In-sonlarning olamni H`amda u`zlarini bilishlari turli tarixiy davrlarda
turlicha asoslarga ega bu`lgan va ular u`ziga xos metod-larni keltirib chiqargan. H`ozir olam va
uning xususiyatlari xaqida xolis ma’lumotlar olish, H`aqqoniy bilimlar H`osil qilishning ilmiy
metodologiyasi pedagogik texnologiyalarning metodologik asosi H`isoblanadi. Metodologik
asosning ilmiy jiH`atdan tu`
ғ
ri bu`lishi pedagogik texnologiyalar uchun zaruriy shartdir.
Pedagogik texnologiyaning didaktik asosi uning ta’lim-tarbiya qoida va tamoyillariga
muvofiqligini belgilaydi. Didaktik talablar ta’lim-tarbiyaviy vazifalarning nazariy jiH`atdan
tu`
ғ
ri bajarilishini ta’minlaydi.
Pedagogik
texnologiyaning
didaktik
jiH`atdan
tu`gri
bu`-lishi
uning
yuqori
samaradorligining zaruriy sharti H`i-soblanadi. Buning uchun zamonaviy didaktikaning ilmiy
xulo-salaridan ijodiy foydalanish talab qilinadi.
Pedagogik texnologiyaning pedagogik asosi zamonaviy pedagogika fanining ilmiy
xulosalaridan kelib chiqadi. Bunda pedagogik texnologiyaning umumiy tarkibiy tuzilishi,
mazmuni, shakli, usullari, vositalari, pedagogik jarayon-ning tashkil qilinishi, olib borilishi,
uning diagnosti-kasi, monitoringi, u`quv-mavzu rejalar va shu kabilarning ilmiy jiH`atdan tu`
ғ
ri
bu`lishi ta’minlanadi. Pedagogiktexno-logiyalar H`ozirgi pedagogika fanining rivojlanishida katta
u`rin egallab bormoqda.
Pedagogik texnologiyaning psixologik asosi psixologiya fanining ilmiy xulosalari va
tavsiyalari bilan belgilanadi. Ulardan ta’lim-tarbiya jarayonida tu`
ғ
ri foydalanish orqali-gana
kutilgan natijaga erishish mumkin. Shu sababli pedago-gik texnologiya psixologiya qonunlarini
tu`liq H`isobga olishi talab qilinadi.
Ta’limning H`ar bir bosqichida tegishli yosh psixologiyasi xususiyatlariga moslashtirilgan
pedagogik texnologiyalar qu`llaniladi. H`ar bir bosqichda tegishli darajadagi bilim va tarbiya
beriladi. Bu masalalarni u`rganish bilan pedagogik psixologiya fani shu
ғ
ullanadi.
Pedagogik texnologiyaning fiziologik asosi u`quvchilar-ning turli yoshdagi fiziologik
xususiyatlarini H`isobga olishdan iborat. Bunda u`gil va qiz bolalar fiziologiyasidagi farqlar
aloxida xisobga olinishi lozim. Pedagogik texnologiya jarayonida fiziologik talablarni H`isobga
olish so
ғ
lom avlodni voyaga etkazishning zaruriy sharti H`isoblanadi.
Pedagogik texnologiyaning gigienik asosi ta’lim-tarbiya jarayonida salomatlikni saqlash
talablariga rioya qilishdan iborat. Bunda turli zararli va ortiqcha ta’sirlarni bartaraf qilish, u`quv
sharoiti: yoritilganlik, H`arorat, H`avoning toza-ligi, u`quvchining va u`qituvchining ish u`rni,
jiH`ozlar, u`quv nagruzkalarining me’yorlari, didaktik vositalarning qulayligi, sifati va shu kabilar
tibbiyot, fiziologiya, ergonomi-ka, ekologiya talablariga, insonparvarlik va xalqparvarlik
ғ
oyalariga muvofiq bu`lgan ilmiy asoslarda belgilab boriladi.
Bu talab va me’yorlarga rioya qilish pedagogik texnologiyani amaliyotga tatbiq etish
imkoniyatini yaratadi. Bu masalalarni u`rganish bilan maktab gigienasi fani shu
ғ
ullanadi.
Pedagogik texnologiyaning mafkuraviy asosi uning milliy istiqlol
ғ
oyasi va mafkurasi
tamoyillarini u`zida mujassam etishi va ularni amalga oshirishga yu`naltirilgan bu`lishidan iborat.
Bunda barkamol insonni shakllantirishda mafkuraviy tarbiyaning fidoyi, mustaqil fikrlay oladigan,
xulq-atvori bilan boshqalarga ibrat bu`ladigan, bilimli, ma’rifatli, ijtimoiy faol insonni voyaga
etkazishdan iborat asosiy vazifalarni amalga oshirib borishi H`ar bir pedagogik texnologiya
uchun dolzarb masalalardan H`isoblanadi.
Pedagogik texnologiyaning H`uquqiy-me’yoriy asosi ta’lim-tarbiya jarayonini tashkil qilish va
amalga oshirishga doir qonunyy va me’yoriy H`ujjatlar bilan belgilanadi. Bular Uzbekiston
Respublikasi Konstitutsiyasi, „Ta’lim tu`
ғ
risida"gi qonun, Kadrlar tayyorlash milliy dasturi,
Davlat ta’lim standartlari, u`quv reja va dasturlar, Uzbekiston Respubli-kasi Prezidentining ta’lim-
tarbiya soH`asiga tegishli Far-monlari, Vazirlar MaH`kamasining qarorlari, Xalq ta’limi
vazirligining qaror va buyrukdari, ular asososida tayyorla-nib, u`rnatilgan tartibda tasdiqlangan
nizomlar, ustavlar va boshqa me’yoriy H`ujjatlar H`isoblanadi.
Pedagogik texnologiya jarayoni ishtirokchilari ushbu H`uqu-qiy-me’yoriy asoslarni tegishli
darajada bilishlari va amalga oshirib borishlari lozim.
Pedagogik texnologiyaning iktisodiy asosi ta’lim menejmenti xulosalari va marketing
taddikotlari natijalariga muvofik belgilanadi. Pedagogik texnologiya ijtimoiy soxadagi faoliyat
bulgani sababli uning iktisodiy samarasi uziga xos tartiblarda aniklanadi va ta’minot masalalari
xal kilib boriladi. Pedagogik texnologiya iktisodiy asosining mustax.-kam bulishi uni amaliyotda
davom ettirish uchun zaruriy shart xisoblanadi.
Pedagogik texnologiyaning tarixiy asosi ta’lim-tarbiya masalalarini turli tarixiy davrlarda
amalga oshirishning shakl va usullari, mazmuni xamda turli pedagogik nazariyalar xakddagi
ma’lumotlardan iborat bulib, ular zamonaviy pedagogik texnologiyalarning kelib chikishi uchun
zamin xisoblanadi. Xozirgi pedagogik texnologiyalar turli davrlarda boshlangan ishlar, olib
borilgan taxlillar, chikarilgan xulosalar, mutafakkirlar bildirgan fikr-muloxazalarning
rivojlantirilishi asosida paydo bulib, takomillashib bormokda. Pedagogik texnologiyaning
tarixiy asosi uning uziga xos ildizlarini tashkil k,ilishini x.isobga olgan xrlda ularni bilish va
chukur urganish kelgusi rivojlanish yullarini bel-gilashda muxim axamiyatga ega.
Yukrrida aytilgan va boshka asoslar umumlashtirilsa, xar bir pedagogik texnologiyaning uz
|
