Pedagogik texnologiyalar va pedagogik mahorat toshkent 2009

kengaytirish, xalqaro m a’lum otlar banklaridagi istalgan axborot­
d a n foydalanish kabi im koniyatlar yuzaga keladi.
O 'qitishning zam onaviy axborot texnologiyalari o'qu v ch i-tala- 
baning em as, u, eng aw alo, o ‘qituvchi(pedagog)ning texnologiya- 
sidir. O'quvchi-talaba zamonaviy axborot texnologiyasini o'rganm aydi, 
balki uning m ahsulotidan o'qitishning texnik vositasi sifatida foydala- 
nadi. O 'qituvchi (pedagog) zam onaviy texnologiyalarni q o ‘llab dars- 
ga tayyorlanadi, darsni tashkil qiladi, o ‘quvchi- talabalar bilim ini 
nazorat qiladi va uning vazifasi ta ’lim m azm unini takom illashtirish 
u c h u n kom pyuterlashtirishning eng yuqori darajasidagi axborot tex- 
nologiyalarini t a ’lim jarayoniga olib kirishdan iborat bo'ladi.
A xborot texnologiyalari, kom pyuterlashtirish va kom pyuter tar- 
m oqlari negizida ta ’lim jarayonini axborot bilan ta ’m inlaslm i rivojlan- 
tirish om illari kom pyuterlashtirishning h a r ikkala yo'nalishini h a m
rivojlantirib borish zaruriyatiga b og'lanadi. B uning u c h u n shu soha- 
da qabul qilingan me'yoriy-huquqiy hujjatlarga asoslangan holda uzluk­
siz t a ’lim tizim ining h am m a bosqichlarida «kom pyuterlashtirishning 
konsepsiyasi» yaratilishi lozim .
K om pyuterli texnologiyalar dasturli o 'q itish g'oyalarini rivojlan- 
tiradi, zamonaviy kom pyuterlar va telekom m unikatsiyalam ing noyob 
im koniyatlari bilan b o g 'liq t a ’lim ning hali tad q iq qilinm agan yangi 
texnologik v ariantlarini ochadi. T a ’lim ning kom pyuterli (yangi ax­
b o ro t) texnologiyalari — bu axborotni tayyorlash va uni ta 'lim o lu v - 
chiga uzatish jarayoni b o 'lib , uning am alga oshirish vositasi kom - 
pyuterdir, ya'ni:
- o 'q u v ch i-talab alard a axborot bilan ishlash m ah o ratin i shakl­
lantirish, ularning kom m unikativ qobiliyatlarini rivojlantirish;
- «axborotli jam iyat» shaxsini tayyorlash;
- t a ’lim oluvchilarning o'zlashtirish im koni darajasidagi va yetarli 
m iq d o rd a axborot bilan t a ’m inlash;
- o'quvchi-talabalarda tadqiqotchilik m ahoratini, optim al qarorlar 
qabul qilish qobiliyatini shakllantirish va rivojlantirish.
K om pyuterli texnologiyaning m azm u n i b ir q an ch a shakllan- 
tirilgan m odelni qo'llashga asoslangan bo'lib , bu m odel kom pyuter 
xotirasiga yozib qo 'y ilg an pedagogik dasturli vositalar va telekom - 
m unikatsiya tarm o g 'in in g im koniyatlari orqali n am o y o n bo'ladi.
A xborot texnologiyalaridan faqat o 'q u v jaray o nid a em as, balki 
uzluksiz t a ’lim tizim ida faoliyat yuritayotgan o'q itu v ch ilarn i ilm iy-

texnik va maxsus axborot bilan ta ’m inlaydigan axborot ishida, ta ’lim 
tizimini boshqarishda va kadrlarning malakasini oshirish ham da ularni 
qayta tayyorlash tizim id a h a m foydalanish m um kin.
Rivojlangan m am lakatlarda axborot texnologiyalarini ta ’limga joriy 
etishda ularning texnik vositalarini integratsiyalash asosiy y o ‘nalish 
boMmoqda. Shu m unosabat bilan, hatto «m ultim edia» tushunchasi 
paydo b o ‘ldiki, u o 'qitishda k o ‘pchilik texnik vositalardan kom pleks 
foydalanishni bildiradi. M ultim ediani qo ‘llagan holda eng m uhim narsa 
o ‘quvchi-talabalarni kerakli axborotni tanlab olishga o ‘rgatishdan 
iborat b o ‘ladi. 0 ‘qituvchi(pedagog)ning vazifasi axborotni berishdan 
iborat em as, balki uni topishda yord am berishdan iborat b o ‘ladi, 
0‘qituvchi (pedagog) bilim lar sohasida y o ‘l ko'rsatuvchi ham dir.
B u kabi 
0 ‘qitish vositalari kom pleksidan foydalanilgan holda 
o ‘quvchi-talabaga t a ’sir k o ‘rsatish birgina axborot kanallari (k o ‘rish, 
eshitish va h.k.) orqali am alga oshiriladi. Bu esa t a ’lim sam aradorli- 
gini oshiradi.
T a ’lim jaray on ida axborot texnologiyalaridan foydalanilganda 
o ‘qu v ch i-talab alarn in g bilish faoliyatini tash k il etish shak llarin i 
tiklash m uam m osi yangicha hal etilishi lozim . Agar a n ’anaviy t a ’lim 
sharoitlarida bilish faoliyatini tashkil etishning eng ko‘p tarqalgan 
shakllari individual va frontal shakllar b o ‘ladigan b o ‘lsa, axborot 
texnologiyalaridan foydalanish sharoitida u larnin g ikkalasidan bir 
vaqtda foydalanish m um kin.
Shuningdek, ta ’lim jarayoniga axborot texnologiyalarining jo riy
etilishi o ‘qituvchi (pedagog) vazifasining o ‘zgarishiga sabab b o ‘ladi, 
y a ’ni pedagog ta ’lim -tarbiya berishdan k o ‘ra ko ‘p ro q tadqiqotchi, 
tashkilotchi, m aslahatchi va dasturlovchiga aylana boradi. B ulam ing 
ham m asi esa o ‘qituvchi(pedagog)larni qayta tayyorlash va m alakasi­
ni oshirish tizim ini o ‘zgartirishni talab qiladi. T ad qiqotchilar t a ’kid- 
laganidek, 
0 ‘qituvchi (pedagog)larning axborot m adaniyati asos- 
lari m etodologik, u m u m ta ’lim iy, u m u m m ad a n iy xarakterda boMib, 
pedagog xodim iarni kasbiy tayyorlash, qayta tayyorlash va m alaka­
sini oshirish jarayonida b archa o'qu v fanlari kom pleksini 
0‘rganishda 
shakllanishi lozim .
Keyingi yillarda Oliy va o ‘rta m axsus o ‘quv yurtlarini axborot 
texnologiyalari bilan jihozlash, ta ’lim tizim i m azm uni, u n i tashkil 
etish shakllari ham da sifatini oshirish borasida katta ijobiy o ‘zgarishlar 
r o ‘y berdi va berm oqda.

M a’lum ki, o ‘qituvchi(pedagog)larning a n ’anaviy o 'q itish usulida 
laboratoriya va am aliy ishlar o ‘tkazilishiga k o ‘p vaqt ajratiladi. Bu 
m utaxassis tayyorlashning ju d a m u h im tarkibiy qism idir. U nafaqat 
o ‘quvchi-talab an in g nazariy bilim larin i m ustahkam lashga, o 'q u v
m aterialini o 'zlash tirish sam arasini oshirishga, balki m uayyan so- 
h ad a am aliy k o ‘nikm alarn i hosil qilishga h a m k o 'm a k beradi. Biroq 
b unday m ash g 'u lo tlar to 'la q o n li natija beradi, deya olm aym iz. Sa- 
babi — laboratoriya jihozlari yetarli darajada emasligi ham da ko'pgina 
laboratoriya va o 'q u v xonalari zam onaviy m oslam a va uskunalar b i­
lan jihozlanm aganligi, m avjudlarining h a m aksariyati m a ’naviy es- 
kirib qolganligi va bugungi k u n talablariga t o ‘liq javob bera olm as- 
ligidadir. T exnologiyalar tez su r’atd a rivojlanayotgan hozirgi vaqtda 
am aliy m ash g 'u lo tlar u c h u n laboratoriya va stendlarni h a r b ir o'q u v
yilida takom illashtirish talab etiladi. B uning u ch u n esa q o 'sh im c h a
sarf-xarajatlar qilish kerak. B oshqa yana b ir m u h im om il shundaki, 
b a ’zi laboratoriya tadqiqotlaridagi ish yoki jaray o n lam in g sustligi 
sababli ajratilgan vaqt ichida ta 'lim oluvchilar ta k ro r tah lil yoxud 
sinovlar o'tkazishga qiynalishadi, holbuki, m a ’lum b ir sohada yetar­
licha ish ko'nikm alari va tajriba orttirish u ch u n am ahy m ashg'ulotlarni 
q ay ta-q ay ta tak ro rlash zarur. Afsuski, a n ’anaviy ish olib borish 
sharoitida laboratoriya m oddiy ashyolari ham da m oslam alarining tez- 
te z buzilishi va shu b ilan b o g 'liq ashyolarga q o 'sh im c h a sarflar qili­
nishi bois h a r doim h a m b u n d ay qilinaverm aydi.
Y uqorida ay tilg anlarn i hisobga olib, yangi tiz im m utaxassis 
kadrlarini tayyorlash u c h u n m u h im vazifalarni hal etishga yordam
b era oladigan yangi sam arali, ham m ab op pedagogik uslubni joriy 
etish zaruriyati tu g'ild i, deb ayta olam iz. B uning u c h u n laboratoriya 
stendlari va o 'q u v ustaxonalaridagi m ash g 'u lo tlar b arc h a talabalar 
u c h u n nafaqat qiziqarli, balki qulay va oson bo 'lish iga erishm oq 
lozim . M ash g 'u lo tlar o 'zig a jalb eta olishi, barch a ruhiy va didaktik 
om illarni hisobga olishi, jarayonlarni jo 'sh q in tarzda nam oyon etishi, 
m ashg'ulotlar o 'tkazish va o'qitilayotgan fanni o'zlashtirishni, u m u- 
m an b u tu n o'q itish sam arasini oshirishi, egallangan bilim lar xususida 
o 'z ig a -o 'z i bah o berish im k o nin i t a ’m in lam o g 'i zarur. A ynan shu 
n u q tai n azard an zam onaviy axborot texnologiyalarining tatb iq e ti­
lishi yuqorida k o 'rsatilgan vazifalarni m aqbul tarz d a hal qilish va 
a n ’anaviy o 'qitish usulining bir qato r kam chiliklarini bartaraf etishga 
k o 'm a k beradi.

Bugungi kunga kelib, Oliy va o 'rta maxsus o 'q u v yurtlarida virtu­
al stend lard an m uvaffaqiyatli foydalanilm oqda. X o ‘sh, virtual stend 
deganda nim ani tu sh un am iz? Virtual stend — o ‘quv am aliy stendi 
yoki o 'q u v -m a lak a ustaxonasi b o 'lib , o ‘q uvchi-talabalarning n a z a ­
riy bilim larini m ustahkam lashga, ko m py u ter dastu r va texnologiya­
lari orqali m a ’lum y o ‘nalishda zaruriy k o 'n ik m a larn i hosil qilishga 
yordam beradi.
Virtual stendlar h a r bir o ‘quvchi-talaba u c h u n texnikaga o ‘zining 
kirish p aram etrlarin i «buyurishga», o 'z bilim larini nazorat qilishga 
im kon beradi. Laboratoriya ishini o'tkazish, u n i zarur tartibda tu sh u ­
nish va ho kazo lar bilan bog'liq v aq td an y o 'q o tish esa kom pyuter 
sam arasi hisobiga kam aytiriladi.
B unda, ayniqsa, zam onaviy jih o zlar va ap p aratlarn i xarid q i­
lish, ularni b arch a t a ’lim m uassasalarida taqsim lash bilan bog'liq 
ulk an m oliya zaxiralarining tejab qolinishi m uhim dir. Z am onaviy 
axborot texnologiyasi b o 'lg a n oddiy k o m p ak t diskka o 'n la b , b a ’zan 
esa, yuzlab laboratoriya ishlarini joylashtirish m um kin. Endi esa b ir 
do n a shunday virtual laboratoriya stendi necha rnarta arzonga tushi- 
shini hisoblab chiqish qiyin em as. B undan tashqari, ular bilan birga 
t a ’lim m uassasalarini yalpi ta ’m inlash m um kin. A gar ularda In te r- 
netga ulangan kom pyuter tarm og'i bo'lsa, u n d an ham yaxshi bo'ladi. 
B u n d an shuni ko'rish m um kinki, virtual sten d lar k o 'p ro q qo'llansa, 
sh unday sarflarning oldini olish m um kin b o 'lad i.
In te rn et tizim ining xalqaro axborot tizim i orqali m asofali usul- 
lar yordam ida m utaxassis kadrlar tayyorlash va pedagog kadrlar 
m alakasini oshirish im koniyati respublika V azirlar M ahkam asining 
2001 yil 4 oktyabrda e ’lon qilingan m axsus qarorida k o 'zd a tutilgan. 
Tahsil olayotganlar h am , t a ’lim m uassasalari h am virtual sten d lar­
d an foydalanishdan m an faat ko'rad ilar.
U larning joriy qilinishi natijasida, a n ’anaviy t a ’lim ga qiyosla- 
ganda, mutaxassislarni tayyorlash bo'y icha ta ’lim jarayonining yanada 
yuqori sifati ta ’minlanadi. Bunga avtomatlashtirilgan o'qituvchi (peda­
gog) va test o 'tkazuvchi, tizim lar, test topshiriqlari va o 'z -o 'z in i 
tekshirish u ch u n savollarni o 'z ichiga olgan ixtisoslashgan o 'q u v - 
uslubiy q o 'llan m alard an foydalanish, o 'q u v jaray onining uslubiy 
negizini tezk o r yangilash hisobiga erishiladi. Biz o 'q itish n in g tash ­
kiliy shakllari, zam onaviy axborot texnologiyalari h am da turli t a ’lim
m askanlarining o'quv imkoniga ega bo'lam iz. Bu esa m a ’lum daraja-

da tu rli m uassasalar m utaxassislari dip lo m larin in g qadri teng b o '­
lishini t a ’m inlaydi.
D em ak , t a ’lim jaray onida virtual sten d lard an sam arali foydala­
nish t a ’lim sifatini oshiribgina qolm ay, balki ulkan m oliya zaxirala- 
rini tejashga im kon beradi ham da xavfsiz, ekologik toza m uh itni yara- 
tadi. V irtual sten dlar joriy etilishi t a ’lim , ishlab chiqarish, boshqa 
davlat m uassasalarining um um iy yondashuvini talab qiladi. V irtual 
o 'q itish stendlarini, ayniqsa, q im m atbah o jih o z n i xarid qilishdan 
oldin diqqat bilan o 'rg an ib chiqish zarur. Bu xo dim lam i m ahalliy 
sharoitda o'qitishga, ta'lim oluvchilam i xorij m am lakatlariga guruh- 
g uru h b o ‘lib j o ‘nashining oldini olishga im kon yaratadi.
Shunday qilib, ta ’lim jarayoniga zam onaviy axborot texnologiya- 
larining joriy etilishi quyidagilarga olib keladi:
- t a ’lim ja ra y o n in i, o 'q u v c h i-tala b ala rn in g a n iq tayyorgarlik 
darajasini, qobiliyatlarini, yangi m aterialni o'zlashtirish sur’atini, 
qiziqish va m ayllarini hisobga olib k o 'p ro q individual ravishda yor- 
da m berish;
- o'q u v ch i-talab alarn in g bilish faoliyatlarini kuchaytirish, u lar­
ning o 'z - o 'z in i takom illashtirish, t a ’lim va kasbga qiziqishlari h a m ­
da intilishlarini q o 'lla b -q u w a tla sh va rivojlantirish;
- t a ’lim jarayonida fanlararo aloqalarni kuchaytirish, b orhq hodi- 
salarini kom pleks o'rganish;
- t a ’lim jaray o n in in g m oslashuvchanligi, om ilkorligi, tashkil 
to pish shakllari va usullarini takom illashtirish hisobiga u n i doim iy va 
dinam ik yangilash;
- b arch a t a ’lim m uassasalarida o 'q itish n in g m u am m o li va ko m ­
py u ter vositalaridan ham d a virtual sten d lardan foydalanish;
- ta ’lim jaray on ining texnologik bazasini hozirgi z a m o n texnik 
vositalarini jo riy etish y o 'li bilan takom illashtirish.

Download 6,99 Mb.