|
Pedagogika 017, 6-son Bosh muharrirBog'liq 4979 197 2017. 6-sonPEDAGOGIKA
2017, 6-son
121
bog‘lanish hosil qilishdan iborat deb bilish tо‘g‘ri bо‘ladi. О‘quvchi predmetga
nisbatan ot, predmet belgisiga nisbatan sifat, miqdoriga nisbatan son singari
bog‘lanishlarni amalga oshira olishlari kerak.
Ta’kidlash joizki, lisoniy masalalar yuzasidan keng fikr yuritish davrida
ta’riflardan foydalanish tо‘g‘ri bо‘ladi, lekin bora-bora fikrlash ixchamlashib, ichki
nutq tomon kо‘chadi. Bunday paytlarda ta’rif aytilmay, anglash jarayoni sо‘z yoki
sо‘z shakli → nimani anglatishi → termin-tushuncha shaklida; malaka hosil
bо‘lishiga qarab esa sо‘z yoki sо‘z shakli → termin-tushuncha; termin-tushuncha
→ sо‘z yoki sо‘z shakli qolipida kechadi. Bu davrga kelib, ta’rif butunlay tilga
olinmay qо‘yadi.
Dastlab til hodisasining asosiy mohiyatini ifoda etuvchi tushuncha (narsa-
buyum, sо‘ng uning belgisi, miqdori, bajaradigan ish-harakati, bajarish tarzi va
boshqalar) о‘rganiladi, sо‘ng mushohadalarga zaruriyat qolmagach, bevosita til
hodisasi (uning nomini tilga olgan holatda) ongda saqlanib qoladi. Boshqacha
aytganda, termin-tushunchadan tо‘g‘ridan tо‘g‘ri til hodisasidan amalda
foydalanish uchun asos vazifasini bajaradigan qoidalarga о‘tiladi. Shuning uchun
qoidalarni о‘rganish va amalda tatbiq etish jarayonida termin-tushuncha
anglanib turgani aniq bо‘lgan holatlarda ta’riflarga murojaat etilmaydi.
Yuqoridagilardan kelib chiqib, ta’rif ustida quyidagi ish turlari bajarilishi
ma’qul deb hisoblaymiz:
rasmlarga qarab yoki tovush-harflar, sо‘zlar, sо‘z shakllari yoki gaplar
yuzasidan berilgan savollarga javob berish talab etiladigan mashq bajarish va
mashq asosida xulosa chiqarish (induktiv usul);
ta’rifni о‘qish;
savollarga javob berish;
tegishli terminlarni eslagan holda, sо‘z yoki sо‘z shakllarini tahlil qilish.
Tahlil jarayonida tovushning qanday tovush ekanligi, sо‘zning qaysi sо‘z
turkumi ekanligi, sо‘zga qanday qо‘shimcha qо‘shilgani, gapning qanday gap
ekanligi yoki gapdagi u yoki bu sо‘zning qanday gap bо‘lagi sanalishi aniqlanadi.
Bunday mashqlar pirovardida dastlab о‘quvchilar о‘rganilayotgan til hodisasining
о‘zini ajratadi, ya’ni tovush, sо‘z, sо‘z shakli yoki gap, uning nimani bildirishi,
termin-tushuncha chizmasida ish kо‘radi. Nihoyat, u termin-tushuncha nimani
bildirishi, sо‘z yoki sо‘z shakli qolipidagi tahlillarga о‘tadi. Navbatdagi
|
| |
