|
Pedagogika 017, 6-son Bosh muharrirBog'liq 4979 197 2017. 6-sonPEDAGOGIKA
2017, 6-son
39
iborat. Bunday sistemaga taalluqli fazaviy nuqtalarning fazaviy fazoda
taqsimlanishi qaralsa, u quyidagicha bo‘ladi: fazaviy nuqtalar 𝐸
0
radiusli
sferaning sirti bo‘yicha tekis taqsimlanadi. Agar E
0
mikrokanonik taqsimot
shunday usul bilan tushuntirilsa, tajribalar shuni ko‘rsatadiki, talabalar uni yaxshi
tushunishar ekan.
Amalda matematik nuqtayi nazardan qulay bo‘lgan hamda ko‘p
qo‘llaniladigan Gibbsning kanonik taqsimot funksiyasini qarasak, u o‘zining
ma’nosiga ko‘ra, fazaviy nuqtalarning fazaviy fazoda energiya bo‘yicha
taqsimlanishi ushbu funksiya orqali ifodalanadi:
f(E) = 𝑒
𝐹−𝐸
𝑘𝑇
=
1
𝑍
𝑒
−
𝐸
𝑘𝑇
. Bu o‘rinda Z =
∫ 𝑒
−
𝐸
𝑘𝑇
Г
dГ holat integrali deyiladi. Bu
taqsimot funksiyasi berk sistemaga taalluqli bo‘lib, mazkur sistemaning
energiyasi ixtiyoriy tarzda o‘zgarishi mumkin, ammo zarralar soni o‘zgarmas
bo‘ladi, odatda, bunday sistema berk yoki izotermik sistema deyiladi.
Agar ushbu taqsimot funksiyaga taalluqli fazaviy nuqtalarning fazaviy fazoda
taqsimlanishini qaraydigan bo‘sak, ular E energiyali
sferaning butun hajmi bo‘yicha tekis taqsimlanadi,
bunday ekanligi 2-rasmda ko‘rsatilgan, mikrokanonik
va kanonik taqsimotlarni fazoviy fazoda chizmalar
yordamida ko‘rsatish o‘qitish jarayoning sifatini
oshiradi.
Fizikaning rivojlanish tarixida statistik metodni
issiqlik nurlanishini tadqiq qilishda qo‘llash alohida
o‘rin tutadi, chunki ushbu masalaning qaralishi statistik fizika va
termodinamikaning qo‘llanish sohasini kengaytiribgina qolmasdan, inqilobiy
tavsifga ega bo‘lgan natijalarga olib keldi. Shunday natijalardan biri M. Plankning
kvantlar g‘oyasi hisoblanadi. U 1900-yilning kuzida bu sohadagi ishlarini yanada
rivojlantirib, nurlanish energiyasining spektral zichligi uchun o‘zining mashhur
formulasini topgan, undan esa nurlanishga taalluqli barcha formula va
qonuniyatlar kelib chiqadi. Umuman olganda, Plankning ushbu g‘oyasi kvant
nazariyaning asosini tashkil qiladi.
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, statistik metodning fizikaga kirib
kelishi uni rivojlantiribgina qolmasdan, o‘qitishni takomillashtirishga ham xizmat
qiladi hamda klassik fizikadan zamonaviy fizikaga o‘tishga imkon yaratadi.
|
| |
