1
Усова А. В. Формирование у школьников обобщенных умений и навыков при
осуществлении межпредметных связей // Межпредметные связи естественно-
математических дисциплин. – Москва: Просвещение. 1980. – С. 61.
2
Нуриллаев Б. Н. Физикадан экспериментал кўникмаларни шакллантириш ва
ривожлантиришда муаммоли масалалардан фойдаланиш. // Педагогик таълим.
2005.
№4. – Б. 39-41.
PEDAGOGIKA
2017, 6-son
65
belgilashlar orasidagi aloqalarni va asboblardan foydalanish shartlarini
kо‘rmaydi. Har xil о‘xshash obyektlar bilan ishlashdagi harakatlar va amallar,
asosan, о‘zgarmaganligi (saqlanganligi) sababli bunday faoliyatni bir necha
takrorlashlardan keyingina talabalar ulardagi umumiylikni kо‘ra boshlaydi.
Keng kо‘nikmalar talabaning о‘xshash obyektlar bilan turli bog‘lanishda
(aloqalarda) faoliyat bajarish qobiliyatini aks ettiradi. Mazkur kо‘nikmalar tor
kо‘nikmalarga xos bо‘lgan amal va harakatlarni sintez qilish natijasida hosil
bо‘ladi, masalan, talabalar reostat, lampadagi belgilashlarni о‘qish va tatbiq
qilish kabi tor kо‘nikmalarni о‘zlashtirgandan sо‘ng, ular shunday ishlarni
dazmol, payvand kabi asboblar ustida bajaradilar. Asta-sekin bunday belgilashlar
barcha asboblarda mavjud ekanligini anglaydilar (asbobni tavsiflovchi muhim
kattaliklarni kо‘rsatish barcha fizik asboblar uchun umumiydir). Shunday qilib,
tor kо‘nikmalar (reostat, lampa va boshqa asboblardagi belgilashlarni о‘qish va
tatbiq qilish) keng sodda kо‘nikmaga asbobning pasport ma’lumotlarini о‘qish va
shunga asoslangan holda, keng murakkab kо‘nikma asboblardan foydalana olish
kо‘nikmasiga о‘tadi.
Tor kо‘nikmalardan kengroqlariga о‘tish, ayniqsa, о‘lchash amallarini
shakllantirishda yaqqol kuzatiladi. Bunday о‘tishlar tarqoq, ya’ni asta-sekinlik
bilan har xil talabalarda turlicha rо‘y berishi mumkin. Sodda kо‘nikma harakatni
kо‘chirishga asoslangan lokal
faoliyatni bajarish qobiliyatiga aytiladi. Sodda
kо‘nikmalarni shakllantirishda nazariya instruktiv xarakterdagi bilimlarga
nisbatan kamroq ishlatiladi. Ular orasidagi nisbat turli sodda kо‘nikmalar uchun
turlicha bо‘ladi. Ba’zi bir sodda kо‘nikmalar faoliyatning takrorlanishi bilan ong
tomonidan kam nazorat qilinadi.
Murakkab kо‘nikmalar berilgan faoliyat mazmuniga ma’lum qoidalar
asosida bog‘langan va tashkil qilgan sodda amallar majmuasi (о‘lchash, kuzatish,
tushuntirish, elektr zanjirlarini yig‘ish va h. k.) bо‘lib, ularning yig‘indisi bilan
aynan teng emas. Murakkab kо‘nikmalarning о‘ziga xos tomoni shundan
iboratki, u namoyon bо‘layotgan faoliyatning о‘zigagina xos bо‘lgan harakat va
amallari mavjud bо‘lmaydi. Bu faoliyat unga xos bо‘lgan sodda kо‘nikmalarning
harakat va amallari orqali yuzaga chiqadi. Murakkab kо‘nikmalar eksperimental
kо‘nikmalarning mukammal turidir. Aynan shunga asosan, bitta sodda kо‘nikma
ikkinchisini rivojlantirishda ishtirok etadi.
|
