-rasm. Aglomeratsion mashinaning tashqi ko‘rinishi

6-rasm. Shaxtali pechning konstruksiyalari: 1-gorn (pechning o„chog„i); 2-
furmalar; 3-pech shaxtasi; 4-yuklash lyuklari; 5-koloshnik; 6-gaz mo„risi; 
7-aglomerat; 8-koks; 9-pechning ishchi qismi (fokusi); 10-shlak; 11-suyuq 
qo„rg„oshinni chiqarish uchun sifon 
 
Qo„rg„oshinli suyuqlanma olish uchun eng qulay sharoit bu shaxtali pechdir, 
chunki unda tiklovchi muhitni joriy etish va boshqarish osondir. 
Yoqilg„i hisobida koks qo„llanadi va u qatlam shaklida aglomerat bilan birga 
pechga yuklanadi. Pechning pastki qismida – gornda jarayonning suyuq 
mahsulotlari to„planadi: xomaki qo„rg„oshin va shlak. Shlak eritmasining 
yuqorisida shixta joylashgan. Shixtaning pastki qismida (0,5-1,0 m) qizitilgan koks 
joylashgan. Bu qism pechning fokusi deb nomlanadi.
Koksni yonishini ta‟minlash uchun va tiklovchi muhit paydo qilish 
maqsadida pechga bosim bilan havo beriladi. Pechning fokusida harorat 1500 
o
C 
gacha ko„tariladi. Pech gazlari shixtaning hajmidan o„tadi, ularni qizitadi va 
qo„rg„oshinni oksidlangan birikmalarini tiklashda qatnashadi. Gazning pechdan 
chiqishida (koloshnikda) harorati 200-400 
o
C ni tashkil qiladi. 
Shixtani balandligida (4-6 m) koks yongani sababli va qo„rg„oshinni erib 
pastga siljishi natijasida asta-sekin mahsulotlar pastga qarab suriladi. Shixtani 
pastga qarab siljish tezligi taxminan 1 m/soat ni tashkil etadi. Pastga tushgan 
shixtani o„rniga yangi shixta porsiyasi yuklanadi. Shixtani harorati fokusdan 
yuklash joyiga qarab kamayib boradi. 
Eritish davrida hosil bo„lgan suyuq mahsulotlar pastga qarab siljiydi, 
fokusdan o„tib gornda to„planadi va zichlik asosida qatlamlarga taqsimlanadi. 
Xomaki qo„rg„oshin va shlak pechda to„planishi bilan undan chiqariladi. 
Aglomerat 
o„zida oksid va silikatlarni qotishmasini saqlaydi. 
Qo„rg„oshindan tashqari, unda rux, mis, temir, noyob metallar, mishyak, surma, 
vismut, qalay va nodir metallar bor. 

Qo„rg„oshin aglomeratda glyot, silikat, murakkab oksid (ferrit, plyumbit), 
sulfat, sulfid va erkin metallar shakllarda keltirilgan. 
Metallik qo„rg„oshin aglomeratni 357 
o
C dan ziyodroq haroratga qizitganda 
erib pechning past qismiga quyiladi. Pastga qarab harakatlanish davrida 
qo„rg„oshin boshqa metallarni o„zida eritadi. 
Glyot (PbO) yengil tiklanuvchi oksid. Uning is gazi bilan tiklanishi pechning 
yuqori qismlarida boshlanadi (160-185 
o
C haroratlardan boshlab): 
PbO + CO = Pb + CO
2
+ 65,0 kJ (6) 
Haroratning ko„tarilishi reaksiyaning tezlashishiga olib keladi. 
Harorat 886 
o
C ga yetganda PbO bilan uglerodning kontakti yaxshilanib. 
quyidagi reaksiya intensiv oqib o„tadi: 
PbO + C = Pb + CO – 90,5 kJ (7) 
Qo„rg„oshinni silikatlari (xPbO ∙ ySiO
2
) 700 
o
C dan yuqoriroq haroratlarda 
erib, pechni pastki qismiga siljiydi. Bu harakatlanishda silikatlar o„zlarida boshqa 
oksidlarni eritadi. Qo„rg„oshin silikatlari shaxtali pechda tiklanadi. Tiklanish ikki 
bosqichli bo„ladi. Birinchi bosqichda PbO silikatda undan kuchliroq Fe
2
O
3 
yoki 
CaO ga o„rin almashadi. Paydo bo„lgan temir yoki kalsiy silikatlari o„zidagi 
massani eritadi. Ikkinchi bosqichda shlak eritmasidagi glyotni CO yoki C bilan 
tiklanishi oqib o„tadi: 
2PbO ∙ SiO
2
+ FeO + 2CO = 2Pb + FeO ∙ SiO
2
+ 2CO
2
(8) 
2PbO ∙ SiO
2
+ CaO + 2CO = 2Pb + CaO ∙ SiO
2
+ 2CO
2
(9) 
Qo„rg„oshin ferritlari (nPbO ∙ mFe
2
O
3
) is gazi bilan 500-550 °C lardan 
boshlab oson tiklanadi: 
PbO ∙ Fe
2
O
3
+ 2CO = Pb + 2FeO + 2CO
2
(10)
Qo„rg„oshin sulfati sulfid holatigacha tiklanadi: 
PbSO
4
+ 4CO = PbS + 4CO
2
(11)
Reaksiya 550 
o
C dan ziyodroq haroratda intensiv o„tadi. Deyarli hamma 
sulfat sulfid shakliga to„liq o„tadi. Qisman sulfat 800 °C dan boshlab parchalanadi: 
PbSO
4
= PbO + 0,5O
2
(12) 
Kremniy dioksidi PbSO
4
ni parchalanishiga ko„maklashadi: 
PbSO
4
+ SiO
2
= PbO ∙ SiO
2
+ SO
2
+ 0,5O
2
(13) 
Qo„rg„oshin sulfidi (PbS) shaxtali eritishda deyarli tiklanmaydi. Qisman 
qo„rg„oshin o„rin olish reaksiyasi natijasida paydo bo„lishi mumkin: 
PbS + Fe = FeS + Pb (14) 
Qisman PbS boshqa qo„rg„oshin birikmalari bilan o„zaro bog„lanishi 
mumkin: 
PbS + 2PbO = 3Pb + SO
2
(15) 
PbS + PbSO
4
= 2Pb + 2SO
2
(16) 
Reaksiyaga kirmagan PbS temir va mis sulfidlari bilan shteyn fazasini hosil 
qiladi.
Ma‟dansiz jinslar va qo„shiladigan flyuslar shlak fazasini tashkil qilishadi. 
Ko„p komponentli qo„rg„oshin eritish shlaklari asoslarini FeO – ZnO – CaO – SiO
2 
sistemasi tashkil qiladi. Bu oksidlarning yig„indisi 90 % dan ziyodroq bo„ladi. 
Qo„rg„oshin shlaklarining ajralib turadigan bitta xususiyati – bu unda 5 – 25 % 

ZnO borligi. Agar shlakda 20 % rux oksidi bo„lsa, shlak xususiyatlari deyarli 
o„zgarmaydi.
Shlakni suyuqlanish harorati 1050 – 1150 
0
C, yopishqoqligi 0,5 – 1,0 Pa*s. 
Shlakda kremniy dioksidining konsentratsiyasi 30 % dan oshib ketsa yopishqoqligi 
ko„tariladi, FeO ni miqdori ko„payishi esa, aksincha, kamaytiradi.
Jarayonning suyuq mahsulotlari zichliklar farqi sababli qatlamlarga 
bo„linadi. Qanchalik zichliklar farqi katta bo„lsa – shuncha ajralish tez va to„laroq 
bo„ladi. Shlakning zichligi uni tashkil etuvchilarning zichligiga bog„liqdir, g/sm
3
: 
2,7 SiO
2
; 5,0 FeO; 3,3 CaO; 2,8 Al
2
O
3
. 
Optimal tarkibdagi shlakni quyidagi xususiyatlari bo„lishi kerak: erish 
harorati 1100 – 1150 
0
C; yopishqoqligi 1200 
0
C da – 0,5 Pa*s; zichligi 3,5 – 3,8 
g/sm
3
. Bunday xususiyatlarga quyidagi tarkibidagi shlak egadir, %: 20-30 SiO
2
, 
30-40 FeO; 10-18 CaO; 25 gacha ZnO.
Jarayonning boshqa mahsulotlari bu shteyn va shpeyza. Mis-qo„rg„oshinli 
shteynning taxminiy tarkibi, %: 7-40 Cu; 16-45 Fe; 20-25 S; 8-17 Pb. 
Shpeyza – metallarning mishyak va surma bilan hosil qilgan birikmalari. 
Uning taxminiy tarkibi, %: 2-15 Pb; 2-34 Cu; 20-50 Fe; 18-30 As; 1-6 Sb; 0,001-
0,01 Au; 0,015 – 0,20 Ag. 
Shpeyza va shteyn jarayonning zararli mahsulotlari hisoblanadi. Ular bilan 
qimmatbaho metallar isrof bo„ladi. Ularning hosil bo„lishlarini iloji boricha 
kamaytirishga harakat qilish kerak. 
Shaxtali eritishda yoqilg„i sarfi dastlabki shixtaning 10-15 % ini tashkil 
etadi. Eritish jarayoni 4 – 6 soat davom etadi. Qo„rg„oshin aglomeratini shaxtali 
pechda eritishdan olingan mahsulot xomaki qo„rg„oshin bo„lib, uning tarkibi 
quyidagicha: 93 dan 98 % gacha metallik qo„rg„oshin. Qo„shimchalari, %: Cu – 
1,0-5,0; Sb – 0,5-2,0; As – 0,2-2,0; Sn – 0,1-0,2; Bi – 0,05-0,4; Te – 0,005-0,1, 
shuningdek Ag 1-5 kg/t, Au 1-50 g/t.

Download 1,05 Mb.