• 4. Boshqaruv funksiyalari (vazifalari) Boshqarish funksiyasi haqida tushuncha.Warning obyektiv rivoj- lanish omillari.
  • Ijtimoiy - ruhiy boshqarish usullari




    Download 1,78 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet62/180
    Sana14.05.2024
    Hajmi1,78 Mb.
    #231480
    1   ...   58   59   60   61   62   63   64   65   ...   180
    Bog'liq
    O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

    Ijtimoiy - ruhiy boshqarish usullari 
    ko’proq ijodiy faoliyat bilan 
    shug’ullanadigan korxona va jamoalarga taalluqli bo’lib rahiy moslik, rahiy 
    sharoitning ish unumdorligiga ta’sir ko’rsatuvchi omillardan hisoblanadi. Olib 
    borilgan izlanishlar shuni ko’rsatadiki, boshqarishning bu gurahida ishtirok 
    etuvchi kishilarga ishlayotgan sharoiti (dizayni, xatto ish kiyimining qaysi 
    matodan tikilganligi va rangi) ish unumdorligiga katta ta’sir ko’rsatar ekan. 
    Bunday xodimlarning ish o’rinlari ilmiy tarzda tashkil qilinishi kerak bo’ladi. 
    4. Boshqaruv funksiyalari (vazifalari)
    Boshqarish funksiyasi haqida tushuncha.Warning obyektiv rivoj-
    lanish omillari.
    Boshqaravchi (rahbar) ikki holat oralig’ida ish olib borishi mumkin (5- rasm). 


    76 
    Boshqaruvchining malakasiga, bilimdonligiga, omilkorligiga, unda 
    boshqarish san’atining mavjudligi gaqarab, boshqarish sifati 5-rasmda 
    ko’rsatilgan ikki holat orasida bo’ladi.Reaktiv boshqarvdareaksiya (aksta’sir) 
    tezkorlik bilan amalga oshiriladi. Ishga kelganda reja ham, maqsad ham aniq 
    (oldindan belgilangan) bo’lmay to’g’rilash (tuzatish) bilan shug’ullanamiz. O’t 
    o’chiruvchilarga o’xshab hamma ishlar baqiriq -chaqiriq, telefon qilishlar bilan 
    bajariladi. Buning asosiy sababi xom ashyo, uskuna, qurilmalarning vaqtida 
    yetkazib berilmaganidadir. Reaktiv boshqaruv sof holda kam uchraydi. 
    Ikkinchi holat-maqsadli (rejaviy) boshqaruv bo’lib, kam harajatlar bilan 
    oldindan belgilangan maqsadga tezkorlik bilan yetishni ko’zda tutadi. Bunday 
    boshqaruv ham sof holda kam uchraydigan holat. Maqsadli boshqaruvning 
    asosiy elementlari boshqaravning umumiy va konkret funksiyalaridir. 
    Har bir rahbarning boshqaravchi tariqasida ish faoliyati ikki holatda 
    bo’lishi mumkin (6-rasm). Bu ikki holat boshqaruvchilik va ijrochilik holatlari 
    bo’lib, boshliq boshqaruvchilik faoliyati bilan ko’proq shug’ullanishi kerak. 
    Rahbar 
    boshqaruvchi 
    tariqasida 
    (qo’ldaqog’ozvaruchkabilan) 
    boshqarishni uyushtirish kerak. Lekin ko’pincha rahbar ijrochilik faoliyati bilan 
    mashg’ul bo’ladi. Nimaga? Degan qonuniy savol tug’iladi. Bunga javob 
    quyidagicha: ko’pincha korxonalarda ishlaydigan mutaxassislarni omilkorlikda 
    rajasi past bo’ladi. Bunday holatlar uchrab turadi. Korxonadagi salbiy holat va 
    natija larga, birinchi navbatda, rahbar javob beradi, shuning uchun ham rahbar 
    o’z qo’lini korxona pulsida ushlab turishi kerak. Hamma korxonalarda obro’ 


    77 
    ixtisoslik orqasidan keladi. Mutaxassisning omilkorlik darajasi qancha past 
    bo’lsa, rahbarga shuncha og’ir bo’ladi va rahbar ijrochilik faoliyati bilan 
    ko’proq shug’ullanadi. Masalan: korxona yangi mahsulot chiqara boshladi.
    Buyurtmachi chiqarilayotgan yangi mahsulot yuzasidan rahbar yoniga kelib, 
    maslahatga kelganini aytadi. Bu yerda ikki vaziyat bo’lishi mumkin: 1) 
    rahbarning o’zi maslahat beradi; 2) maslahatga korxona mutaxassisini chaqiradi. 
    Birinchi 
    vaziyatda 
    rahbar 
    ijrochilik, 
    ikkinchi 
    vaziyatda 
    esa 
    boshqaruvchilik faoliyatini bajaradi. Boshqaruv funksiyasi deganda, boshqaruv 
    sohasidagi vazifalar tushuniladi. 
    Boshqaruv 
    funksiyalari 
    deganda, 
    boshqaruvchilik 
    xizmatini 
    ixtisoslashtirish jarayonida ajralib chiqqanboshqaruvchilik faoliyatining o’ziga 
    xos turini tushinamiz. 
    Hozirgi kunda, ishlab chiqarish jarayonlarining murakkablashishi 
    natijasida boshqaruvning yangi funksiyalari paydo bo’layapti. 
    Tasniflash asosida boshqarav funksiyalarini asosiy va konkretlarga 
    ajratish mumkin. 
    Asosiy boshqarav funksiyalari belgilangan obyektlardagi bo’ladigan hamma 
    boshqarav jarayonlarini tavsiflaydilar, konkret boshqarav funksiyalari esa 
    faqatgina shu obyektga xos bo’lgan jarayonlarni tavsiflaydilar. Boshqaruvning 
    asosiy funksiyalari: 
    1. Rejalashtirish. 
    2. Rejani bajarishni uyushtirish. 
    3. Muvofiqlashtirish. 
    4. Rag’batlantirish. 
    5. Nazorat. 
    Shu funksiyalarni amalga oshirish orqali biz boshqaruvni amalga 
    oshiramiz. 
    1.
    Rejalashtirish funksiyasining tarkibiga quyidagilar kiradi:
    a) bashoratlash; 
    b) dasturlash; 
    s) bajariladigan ishlar grafigi (jadvali)ni ishlab chiqish; 
    d) budjetni tuzish (ishlab chiqish). 
    Hozirgi kunda eng oqsoqlangan qismlardan bin bashoratlashdir. 
    Bashoratlash qanchalik obyektiv, aniq va ommaviy bo’lsa, ishlab chiqarishning 
    kelgusi shunchalik bir maromda bo’ladi. 
    2. Rejani bajarishni uyushtirish funksiyasi deganda, 
    ishlab chiqarish 
    uchun kerak bo’lgan hamma ishlarni tushunamiz. Bu ishlar ichiga kadrlarni 
    tanlash, ularni joy-joyiga qo’yish, ishlab chiqarish uchun kerak bo’lgan ta’minot 
    ishlari va hokazo tashkiliy ishlar kiradi. 
    3. Muvofiqlashtirish funksiyasi deganda,
    tashqi va ichki 
    muvofiqlashtirishni tushunamiz, chunki ishlab chiqarishga ta’sir etuvchi kuchlar 
    tashqi va ichki boiadilar. Bu ta’sirlardan tashqari, ishlab chiqarishning 
    maromligini ta’minlash uchun ham muvofiqlashtirish, albatta, kerakdir. 
    4. Rag’batlantirish funksiyasi deganda, 
    ishlab chiqarishning asosiy 
    richagini tushunamiz. Rag’batlantirishning turlari haqida, boshqarishning 


    78 
    qonuniyatlarini o’rganilayotganda to’xtalgan edik. 
    5. Nazorat-bu murakkab funksiyalardan bo’lib, ishlab chiqarishda 
    bevosita qatnashmaydi. Lekin bu funksiya zarur, oz vaqtida va minimal sarf-
    xarajatlar bilan amalgam oshirishi kerak 
    Amerikalik ishlab chiqarish tashkilotchilaridan Iyuis Allen nazoratning 
    ikki tamoyilini ilgari surgan: 1) sabablarning minimumligi tamoyili; 2) nazoratni 
    qo’yilish tamoyili. 
    Bu tamoyillarning mazmuni nimadan iborat?Sabablarni tahlil qilish 
    natijasida nazorat qilinadigan obyektlarnigina hisobga olishimiz kerak.Bularning 
    soni esa, doimo minimum bo’ladi. Chunonchi: buzilgan dastgoxlarning, brak 
    mahsulot 
    chiqarayotgan 
    kishilarning, 
    mehnat 
    intizomini 
    buzayotgan 
    hodimlarning soni minimumni tashkil etadi. Agar nazoratni hamma 
    dastgohlarga, hamma xodimlarga qo’llaydigan bo’lsak, bu holda nazoratga 
    ketadigan sarf-xarajatlar minimum bo’lmaydi.Shu-ning uchun ham bu 
    tamoyilning amaliyotdagi o’rni kattadir. 
    Ko’pchilik holatlarda tartib buzarlik haqidagi axborotni birov orqali 
    olamiz, Bunday uslub noto’g’ridir, chunki tartib buzarlik to’g’risidagi axborot 
    nazoratchiga buzilgan holda etib keladi.Shuning uchun, axborotni faqatgina 
    tartib buzarning o’zidangina olishimiz kerak. 
    Asosiy funksiyalarning rejalashtirish qismi dastlabki boshqaruvni, rejani 
    bajarishni uyushtirish bilan birga muvoflqlashtirish va rag’batlantirish 
    funksiyalari operativ boshqaruvni va nihoyat nazorat funksiyasi pirovard 
    boshqaruvni tashkil qilishadi. Boshqaruvning funksiyalari bilan alohida 
    elementlar (xodimlar) shug’ullangani uchun umumrahbarlik (bosh direktor) 
    funksiyasini kiritishimiz kerak bo’ladi. 
    Rejalashtirish, asosan, boshqarish shajarasining yuqori sathiga mansub 
    bo’lib, lekin korxonada ham bu funksiya mavjuddir.Rejani bajarishni uyushtirish 
    korxonalarning vazifalaridir. 
    Muvoflqlashtirish funksiyasi ko’proq boshqarishning yuqori bos-
    qichlariga taalluqlidir. 
    Rag’batlantirish funksiyasi ko’proq boshqarishning quyi bosqichlarida amalga 
    oshiriladi. 
    Nazorat boshqaruvning hamma bosqichlarida mayjud bo’lishi kerak. 
    Yuqoridan esa, ko’proq moliyaviy faoliyat tekshiriladi va nazorat qilinadi. 
    Boshqaruvning konkret funksiyalari—konkret obyektlarning xusu-
    siyatlarini aks ettiradi. Ishlab chiqarish-xo’jalik faoliyati bilan shug’ul-lanadigan 
    korxonalar uchun ularni uch bosqichga bo’linadigan sakkizta funksiyalar bilan 
    ifodalash mumkin: 

    Download 1,78 Mb.
    1   ...   58   59   60   61   62   63   64   65   ...   180




    Download 1,78 Mb.
    Pdf ko'rish