78
qonuniyatlarini o’rganilayotganda to’xtalgan edik.
5. Nazorat-bu murakkab funksiyalardan bo’lib, ishlab chiqarishda
bevosita qatnashmaydi. Lekin bu funksiya zarur, oz vaqtida va minimal sarf-
xarajatlar bilan amalgam oshirishi kerak
Amerikalik ishlab chiqarish tashkilotchilaridan Iyuis Allen nazoratning
ikki tamoyilini ilgari surgan: 1) sabablarning minimumligi tamoyili; 2) nazoratni
qo’yilish tamoyili.
Bu tamoyillarning mazmuni nimadan iborat?Sabablarni tahlil qilish
natijasida nazorat qilinadigan obyektlarnigina hisobga olishimiz kerak.Bularning
soni esa, doimo minimum bo’ladi. Chunonchi: buzilgan dastgoxlarning, brak
mahsulot
chiqarayotgan
kishilarning,
mehnat
intizomini
buzayotgan
hodimlarning soni minimumni tashkil etadi. Agar nazoratni hamma
dastgohlarga, hamma xodimlarga qo’llaydigan bo’lsak, bu holda nazoratga
ketadigan sarf-xarajatlar minimum bo’lmaydi.Shu-ning uchun ham bu
tamoyilning amaliyotdagi o’rni kattadir.
Ko’pchilik holatlarda tartib buzarlik haqidagi axborotni birov orqali
olamiz, Bunday uslub noto’g’ridir, chunki tartib buzarlik to’g’risidagi axborot
nazoratchiga buzilgan holda etib keladi.Shuning uchun, axborotni faqatgina
tartib buzarning o’zidangina olishimiz kerak.
Asosiy funksiyalarning rejalashtirish qismi dastlabki boshqaruvni, rejani
bajarishni uyushtirish bilan birga muvoflqlashtirish va rag’batlantirish
funksiyalari operativ boshqaruvni va nihoyat nazorat funksiyasi pirovard
boshqaruvni tashkil qilishadi. Boshqaruvning funksiyalari bilan alohida
elementlar (xodimlar) shug’ullangani uchun umumrahbarlik (bosh direktor)
funksiyasini kiritishimiz kerak bo’ladi.
Rejalashtirish, asosan, boshqarish shajarasining yuqori sathiga mansub
bo’lib, lekin korxonada ham bu funksiya mavjuddir.Rejani bajarishni uyushtirish
korxonalarning vazifalaridir.
Muvoflqlashtirish funksiyasi ko’proq boshqarishning yuqori bos-
qichlariga taalluqlidir.
Rag’batlantirish funksiyasi ko’proq boshqarishning quyi bosqichlarida amalga
oshiriladi.
Nazorat boshqaruvning hamma bosqichlarida mayjud bo’lishi kerak.
Yuqoridan esa, ko’proq moliyaviy faoliyat tekshiriladi va nazorat qilinadi.
Boshqaruvning konkret funksiyalari—konkret obyektlarning xusu-
siyatlarini aks ettiradi. Ishlab chiqarish-xo’jalik faoliyati bilan shug’ul-lanadigan
korxonalar uchun ularni uch bosqichga bo’linadigan sakkizta funksiyalar bilan
ifodalash mumkin: