Elektr tokiga doir qabul qilingan turli atama va qisqartmalar quyidagi jadvalda berilgan
Atama,
belgilanishi
Ta’rifi
Energetika tizimi
(energotizim)
Elektr stansiyalari, elektr va issiqlik tarmoqlarining birlashmasi
hisoblanib, ular bir-biri bilan o‘zaro bog‘lanib, elektr energiyasini va
issiqlikni uzluksiz ishlab chiqarish, uzatish va taqsimlash bo‘yicha,
umumiy rejimli boshqaruvga egadir
Elektr ta’minoti
Iste’molchilami elektr energiya bilan ta’minlashga aytiladi. Elektr
ta’minoti tizimi deb, iste’molchilami elektr energiyasi bilan
ta’minlovchi elektr qurilmalar jamlamasi (birligi) ga aytiladi
Elektr tarmog‘i
Elektr energiyani uzatuvchi va taqsimlovchi elektr uskunalaming
birligi hisoblanib, ular podstansiyalar, tarqatuvchi qurilmalar, tok
o‘tkazuvchilar, havo va kabel liniyalaridan tashkil topgan bo‘lib,
yuridik yoki jismoniy shaxslar hududlarida ishlaydilar
Elektr
energiyasini
qabul qiluvchilar
( elektr
qabul
qiluvchilar)
SHunday apparat, agregat va mexanizmlarga aytiladiki, ularda elektr
energiyasini boshqa turdagi energiyaga o‘zgartiriladi
Elektr
energiya
iste’molchisi
Ayrim elektr qabul qiluvchiga yoki ma’lum hududda joylashgan va
umumtexnologik jarayon bilan o‘zaro bog‘langan, elektr qabul
qiluvchilar guruhidir
Elektr uskunasi
Elektr
energiyasi
ishlab
chiqarilayotgan,
o‘zgartirilayotgan,
uzatilayotgan, taqsimlanayotgan, hamda iste’mol qilinayotgan
uskunalardir
Ishlayotgan elektr
uskunalari
Kuchlanish ostidagi yoki kommutatsiya apparatlarini ulanishi bilan
kuchlanish berilishi mumkin bo‘lgan elektr uskunalari yoki ulaming
uchastkalari
1000 V gacha va
undan
yuqori
kuchlanishli
elektr uskunalari
Kuchlanishi (ishchi kuchlanishi) 1000 V gacha va undan yuqori
bo‘lgan elektr uskunalari Elektr uzatish liniyasi Elektr energiyasini
uzatish
HL
Havo elektr uzatish liniyasi
KL
Kabel elektr uzatish liniyasi
OTQ (ORU)
Ochiq yoki tashqi elektr uskunalari deb, atmosfera 8 ta’siridan bino
yordamida himoya qilinmagan elektr uskunalaridir
YOTQ (ZRU)
YOpiq yoki ichki elektr uskunalari deb, atmosfera ta’siridan himoya
qiluvchi binoni ichida joylashgan elektr uskunalariga aytiladi
Kommutatsion
elektr apparatlari
Elektr zanjirini kommutatsiya qilish va tok o‘tkazish uchun
mo‘ljallangan elektr apparatlari tushuniladi
Mexanizmlar
Gidroko‘targichlar,
teleskopik
minoralar,
ekskavatorlar,
avtoyuklovchilar, burg‘ulash–kran mashinalari, mexanik yuritmali
surilma narvonlar
YUk
ko‘tarish
mashinalari
Barcha turdagi kranlar, kran-ekskavatorlar (kanatda osilgan ilgak bilan
ishlashga mo‘ljallangan ekskavatorlar), «Sanoatkontexnazorat» DI
ning qoidalariga taalluqli bo‘lgan yuklar va odamlami ko‘tarish uchun
talar, chig‘irlar
HL ni himoya
hududi
CHekkadagi simlardan (ulami og‘magan holatida) quyidagi masofaga
uzoqlashgan parallel to‘g‘ri chiziqlardan o‘tuvchi vertikal tekisliklar
orasidagi er va fazo uchastkasi, havo elektr uzatish liniyasining
himoya hududi bo‘lib hisoblanadi:
1 kV gacha ……………………………………..…..…... 2 (m);
1 kV dan 20 kV gacha ………...……………...………….… 10 (m);
35 kV …………………………..…………………….…… 15 (m);
110 kV …………………..………………….…………….. 20 (m);
220 kV ………………….………………………………… 25 (m);
500 kV …………………….………………..…………..… 30 (m);
Ekspluatatsiya
Elektr uskunasini ishlatayotgan elektr stansiyasi, elektr tarmoqlari
qiluvchi korxona korxonasi, sanoat korxonasi
Hosil bo‘ladigan
kuchlanish
hududi
110 kV va undan yuqori kuchlanishdagi o‘zgaruvchan tok HL bo‘ylab,
HL o‘qidan kam bo‘lmagan masofaga uzoqlashgan, ikki tarafdan
vertikal tekisliklar bilan chegaralangan er va fazo uchastkasi
ko‘rinishidagi hudud hosil bo‘ladigan kuchlanish hududi deb
hisoblanadi:
110 kV HL uchun ………………………………………... 100 (m);
220 kV HL uchun ………………………………………... 150 (m);
500 kV HL uchun ………………………………………... 200 (m);
Hosil
bo‘lgan
kuchlanish
hududidagi HL
110 kV va undan yuqori kuchlanishdagi boshqa ishlayotgan HL ni,
hosil bo‘lgan kuchlanish hududida butun uzunligi bo‘yicha yoki
umumiy uzunligi 2 km dan kam bo‘lmagan ayrim uchastkalari bo‘ylab
o‘tuvchi HL
Ishlayotgan elektr
uskunasining
ta’sir hududi
Ish joyida kuchlanganligi 5 kV/m dan yuqori, kuchlanishi 500 kV
bo‘lgan, ishlayotgan elektr uskunaning yonidagi bo‘shliq
Elektr ta’mirlash
(sozlash)
tashkiloti
Elektr uskunaning elektr jihozlarini ta’mirlash yoki sozlash bo‘yicha
ishlami bajarayotgan tashkilot
Dalolatnoma–
ijozat
Ishlayotgan elektr uskuna hududida, elektr uskunalarini ta’mirlash
(sozlash) bo‘yicha ishlami amalga oshirish uchun yozma ruxsat
Balandlikdagi
ishlar
Ish joylari va ularga o‘tish yo‘llari er, tom (pol) sahnidan 1,3 m va
undan yuqorida joylashgandagi ishlar
Sinov uskunasi
Elektr jihozlarini sinash uchun mustaqil manbaga ega bo‘lgan, qo‘lda
yoki transport yordamida olib boriladigan 9 uskuna. Uni yordamida
elektr jihozlariga sinov kuchlanishi berilishi mumkin
Doimiy
sxema
bo‘yicha
kuchlanish berish
kuchlanish berish
Ekspluatatsiya ish rejimi kiritilganidan so‘ng, ushbu elektr uskunaning
loyihasida ko‘zda tutilgan kommutatsiya sxemasi bo‘yicha elektr
uskunaga yoki uni ayrim uchastkalarida
Vaqtinchalik
sxema
bo‘yicha
kuchlanish berish
Sinalayotgan
elektr
uskunasi
loyihasida
ko‘zda tutilmagan
kommutatsiya sxemasi bo‘yicha sozlash ishlari amalga oshirilayotgan
sinov uskunalarini ta’minlash uchun kuchlanish berish
Kuchlanish
olinganida
bajariladigan
ishlar
Elektr uskunani tok o‘tkazuvchi qismlardan ishchi kuchlanishi
olinganida, elektr uskunada bajariladigan ishlar
Tok o‘tkazuvchi
qismlarda
kuchlanish
ostidagi ishlar
Himoya vositalarini qo‘llagan holda, elektr uskunaning bevosita tok
o‘tkazuvchi qismlarida bajariladigan ishlar. 1000 V dan yuqori
kuchlanishli elektr uskunalarida, hamda 1000 V gacha bo‘lgan
kuchlanishli HL da kuchlanish ostidagi ishlarga yo‘l qo‘yilishi
mumkin bo‘lgan masofalardan yaqin joylashgan tok o‘tkazuvchi
qismlarda, bajariladigan ishlar kiradi
Naryad-ijozat
Ish joyini, ishni boshlash va tugatish vaqtini, uni xavfsiz bajarish
shartlarini, brigada tarkibini va ishlar xavfsizligi uchun javobgar
shaxslami belgilovchi yuqori xavfli ishlami xavfsizlik bilan amalga
oshirish uchun yozma topshiriq
Ish joyi
Elektr ta’mirlash (sozlash) tashkilotining xodimlari tomonidan ishlar
olib berilayotgan hududni uchastkasi yoki xonaning qismi
Ijozat
Ish joyiga naryad-ijozat bo‘yicha ruxsat berish.
Qayta ijozat
Mazkur naryad-ijozat bo‘yicha, oldin ishlar amalga oshirilgan ish
joyiga ijozat berish
Elektr muhofaza
vositalari
Elektr uskunalari bilan ishlaydigan odamlami elektr tokidan
shikastlanishdan, elektr yoyi va elektr maydoni ta’siridan himoya
qilish uchun xizmat qiladigan qo‘lda yoki transport yordamida olib
boriladigan buyumlar
Ishlayotgan elektr
uskunalaridagi
ishlar
Elektr ta’mirlash (sozlash) ishlarini, ishlayotgan elektr uskunaning
hududida (xonasida) amalga oshirish
Malakali xizmat
ko‘rsatuvchi
xodim
(mutaxassis)
Ushbu ish lavozim uchun majburiy hajmdagi bilimlar tekshiruvidan
o‘tgan va elektr uskunalarini ishlatishdagi xavf-sizlik texnikasi
qoidalariga ko‘zda tutilgan, xavfsizlik texnikasi bo‘yicha malakaviy
guruhga ega, hamda maxsustayyorlangan shaxs hisoblanadi
Elektr xonalari
Faqat malakali xizmat ko‘rsatuvchi xodimlar uchun kirish mumkin
bo‘lgan, elektr uskunalari joylashtirilgan xonalar yoki xonaning to‘rlar
bilan ajratilgan qismlaridir
Issiq xonalar
SHunday xonalarga aytiladiki, ularda isiqlik nurlanish ta’siridan
doimiy ravishda yoki vaqti-vaqti bilan (bir sutkadan ortiq) harorat
+35
o
S dan yuqori bo‘ladi (masalan, quritgichlar, quritadigan va
pishiradigan pechlar 10 joylashgan xonalar, qozonxonalar va hokazo).
Moy to‘ldirilgan
apparatlar
SHunday apparatlarga aytiladiki, ulaming ayrim elementlari va barcha
normal holatda uchqun beruvchi qismlari yoki orasida yoy hosil
bo‘luvchi qismlari shu qadar moyga botiriladiki, ushbu qismlar va
atrof-muhit bilan aloqa imkonlari istisno qilingan
Balandlikka
chiqib
bajariladigan
ishlar
Er, tom, ish to‘shamasi sahnidan 5 m dan ko‘proq balandlikda bevosita
konstruksiyalarda turib ulami ta’mirlash yoki ta’mirlash bo‘yicha
bajariladigan ishlar, balandlikka chiqib bajariladigan ishlar deb
hisoblanadi. Bunda, ishchilami balandlikdan tushib ketishidan saqlash
uchun asosiy himoya vositasi sifatida, saqlovchi kamardan
foydalaniladi
TP
Transformator podstansiyasi
Elektr uskunalariga xizmat ko‘rsatuvchi xodimlaming elektr xavfsizligi bo‘yicha guruhlari:
№ Xodimlaming toifalari
Qaysi tashkilotga tegishli bo‘lishidan qat’iy nazar, xizmat
ko‘rsatuvchi xodimi bo‘lgan yoki shunga o‘xshash elektr
uskunalarida ishlash uchun, guruh olishga zarur bo‘lgan
eng kam mehnat staji
I
II
III
IV
V
1
2
3
4
5
6
7
1
Elektr uskunalarida ishlashga
jalb qilingan noelektrotexnik
xodim
(kiruvchi
ishchilar,
farroshlar,
avtomobil
haydovchilari va hokazolar)
Belgilanmayd
i
2-oy
12-oy
2
Ma’muriy-texnik navbatchi,
tezkorta’mirlash va ta’mirlash
xodimlardan:
-
o‘rta
ma’lumotga
ega
bo‘lmaganlar;
-
o‘rta
ma’lumotga ega bo‘lganlar;
Maxsus o‘rta va oliy texnik
Belgilanmayd
i
1-oy
1-oy
Belgilan
may di
Oldingi
guruhda
2-oy
Oldingi
guruhda
6-oy
Oldingi
guruhda
3-oy
Oldingi
guruhda
24-oy
Oldingi
guruhda
12-oy
Oldingi
ma’lumotga ega bo‘lganlar,
ixtisoslashtirilgan
texnika
bilim yurtini tamomlaganlar
guruhda
6-oy
3
Amaliy
mashg‘ulotda
bo‘lgan: - ixtisoslashtirilgan
-texnika bilim yurti talabalari;
- oliygoh va kollej talabalari;
Belgilanmayd
i
1-oy
1-oy
Oldingi
guruhda
6-oy
Oldingi
guruhda
3-oy
Izoh:
1. 18 yoshga to‘lmagan shaxslarga II guruhdan yuqori guruh berishga ruxsat etilmaydi.
2. I guruh olish uchun ushbu elektr uskunalar bo‘yicha elektr xavfsizligidan yo‘riqnoma olishi va
uni yo‘riqnomalami ro‘yxatga olish jurnalida qayd qilish kifoya, I guruhli ishchilarga guvohnoma
berish talab qilinmaydi.
3. II-V guruh olish uchun xodim quyidagilami bilishi shart: elektr uskunalaridagi ishlar bilan
bog‘liq bo‘lgan xavf-xatar to‘g‘risida aniq tasavvurga ega bo‘lishi; ushbu va boshqa xavfsizlik
qoidalarini ishga tegishli hajmda amalda qo‘llay bilishi; elektr uskunalarining jihozlari va
tuzilishlarini bilishi; baxtsiz hodisalar sodir bo‘lganda, jabrlanuvchiga 11 amaliy birinchi yordam
berishni, shuningdek yurakni tashqaridan massaj qilish va sun’iy nafas oldirishni bilishi zarur.
Bundan tashqari IV, V guruh olish uchun, elektr uskunalar joylashganini va ishni xavfsiz tashkil
qilishini bilishi zarur. V guruh olish uchun bundan tashqari yana xavfsizlik qoidasida qayd
qilingan har bir band talabi qanday sababdan kelib chiqqanini aniq bilishi shart.
| 