|
Q. T. Xoliqov, K. A. Duvlayev fizika fanidan elektr qismiga oid laboratoriya ishlarini multisim dasturi yordamida o‘tkazish usullari
|
| bet | 21/21 | | Sana | 05.12.2023 | | Hajmi | 6,83 Mb. | | #111713 |
Bog'liq 1 amaliy ishNazorat uchun savollar:
1.Reostatning tuzilishini gapirib bering.
2.Reostatning elektr zanjiriga ulanish sxemasini chizing.
3 Tok kuchini rostlash deganda nimani tushunasiz?
4.O‘tkazilgan tajribaning elektr zanjir sxemasini daftaringizga chizing.
10. Iste'molchilari ketma-ket ulash, namoyish tajriba (8.10_Istemolchilarni ketma-ket ulash).
Ishning maqsadi: Istemolchilarning ketma-ket ulanishini o‘rganish.
Virtual elementlar: Tok manbasi, kalit, 2 va 4 Ω qarshilikka ega ikkita rezistor, uchta voltmetr, uchta ampermetr, ulash simlari.
Ishni bajarish tartibi:
a) Tok kuchini o‘lchash
1.Electronics Workbench dasturini ishga tushiring.
2.Asboblar panelidan tok manbasi, rezistor, kalit, voltmetr, ampermetrni toping va ularni dasturning ishchi maydoniga qo‘ying.
Iste'molchilari ketma-ket ulash (Namoyish tajriba).
|
Element nomi
|
Ko‘rinishi
|
Elementlar paneli belgisi
|
Oilasi
|
Nomlanishi
|
Doimiy tok manbasi
|
|
|
POWER_SOURCES
|
DC_POWER
|
Yerga ulanish
|
|
|
POWER_SOURCES
|
GROUND
|
Qarshilik
|
|
|
RESISTOR
|
4
|
Qarshilik
|
|
|
RESISTOR
|
2
|
Kalit
|
|
|
SWITCH
|
SPST
|
Ampermetr
(3ta)
|
|
|
AMMETER
|
AMMETER_H
|
Voltmetr
(3ta)
|
|
|
VOLTMETER
|
VOLTMETER _H
|
3.Ko‘rsatilganidek, tarkibiy qismlarni sichqoncha bilan ulang.
4 . Simulyatsiya jarayonini ishga tushiring.
5.Kalitni ulang va o‘lchovlarni bajaring.
6.O‘lchov natijalarini 1-jadvalga yozing.
7.Tok kuchi va kuchlanishni o‘lchash natijalaridan foydalanib, R1 va R2 qarshiliklarining qiymatlarini aniqlang.
8.Zanjirning umumiy qarshiligini aniqlang.
9.Xulosa chiqaring
1-jadval.
-
Tok kuchi
I1,А
|
Tok kuchi
I2,А
|
Tok kuchi
I,А
|
Kuchlanish
U1,V
|
Kuchlanish
U2,V
|
Kuchlanish
U,V
|
Qarshilik
R1,Ω
|
Qarshilik
R2,Ω
|
Qarshilik
R,Ω
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
11.Laboratoriya ishi: Iste'molchilarni parallel va aralash ulashni
o‘rganish (8.11_Istemolchilarni parallel va aralash ulash)
Ishning maqsadi: Iste’molchilarni parallel va aralash ulanishini o‘rganish.
Virtual elementlar: O‘zgarmas tok manbasi, kalit, 2 va 4 Om qarshilikka ega ikkita rezistor, uchta voltmetr, uchta ampermetr, topraklama, ulash simlari.
Jarayon:
1.Electronics Workbench dasturini ishga tushiring.
2.Asboblar panelida manba, yerga ulash, rezistor, kalit, voltmetr, ampermetrni toping va ularni dasturning ishchi maydoniga qo‘ying.
Iste'molchilari parallel va aralash ulashni o‘rganish. (Namoyish tajriba).
|
Element nomi
|
Ko‘rinishi
|
Elementlar paneli belgisi
|
Oilasi
|
Nomlanishi
|
Doimiy tok manbasi
|
|
|
POWER_SOURCES
|
DC_POWER
|
Yerga ulanish
|
|
|
POWER_SOURCES
|
GROUND
|
Qarshilik
|
|
|
RESISTOR
|
4
|
Qarshilik
|
|
|
RESISTOR
|
2
|
Kalit
|
|
|
SWITCH
|
SPST
|
Ampermetr
(3ta)
|
|
|
AMMETER
|
AMMETER_H
|
Voltmetr
(3ta)
|
|
|
VOLTMETER
|
VOLTMETER _H
|
3.rasmda ko‘rsatilganidek, tarkibiy qismlarni sichqoncha bilan ulang.
Simulyatsiya jarayonini ishga tushiring.
Kalitni ulang va o‘lchash ishlarini bajaring.
O‘lchash natijalarini 1-jadvalga yozing.
Olingan tok va kuchlanishni o‘lchash natijalaridan foydalanib, R1 va R2 qarshiliklarining qiymatlarini aniqlang.
Elektr zanjirining umumiy qarshiligini aniqlang.
9.Xulosa chiqaring.
1-jadval.
-
Tok kuchi
I1,А
|
Tok kuchi
I2,А
|
Tok kuchi
I,А
|
Kuchlanish
U1,V
|
Kuchlanish
U2,V
|
Kuchlanish
U,V
|
Qarshilik
R1,Ω
|
Qarshilik
R2,Ω
|
Qarshilik
R,Ω
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
12.Laboratoriya ishi: Lampochka quvvatini va elektr tokining ishini ampermetr va voltmetr yordamida aniqlash (8.12_Lampochka quvvatini Voltmetr va Ampermetr yordamida aniqlash).
Ishning maqsadi: elektr zanjirda bajarilgan ish va tok kuchini aniqlash.
Virtual elementlar: o‘zgarmas tok manbasi, kalit, virtual lampa, voltmetr, ampermetr, yerga ulash, ulash simlari.
Elektr tokining bajargan ishi va quvvatni hisoblash
|
Element nomi
|
Ko‘rinishi
|
Elementlar paneli belgisi
|
Oilasi
|
Nomlanishi
|
Doimiy tok manbasi
|
|
|
POWER_SOURCES
|
DC_POWER
|
Yerga ulanish
|
|
|
POWER_SOURCES
|
GROUND
|
Cho‘g‘lanma lampa
|
|
|
LAMP
|
12V_25W
|
Kalit
|
|
|
SWITCH
|
SPST
|
Ampermetr
|
|
|
AMMETER
|
AMMETER_H
|
Voltmetr
|
|
|
VOLTMETER
|
VOLTMETER _H
|
Jarayon:
1.Electronics Workbench dasturini ishga tushiring.
2.Asboblar panelidan manba, yerga ulash, kalit, virtual lampa, voltmetr, ampermetrni toping va ularni dasturning ishchi paneliga qo‘ying.
Rasmda ko‘rsatilganidek sichqoncha yordamida tarkibiy qismlarni simlar bilan ulang.
3.Simulyatsiya jarayonini ishga tushiring.
4.Kalitni ulang va o‘lchov asboblarini kuzating.
5.O‘lchov asboblari ko‘rsatgan natijalarini 1-jadvalga kiriting.
6.Kalit 30 daqiqada ulanib turgan deb olib, quvvatni hisoblab toping.
1-jadval.
-
Kuchlanish U, V
|
Tok kuchi I,А
|
Tokning ishi А, J
|
Tokning quvvati Р, Vt
|
|
|
|
|
13.Xonadondagi elektr zanjiri, namoyish tajriba. (8.13_Xonadonning elektr zanjiri).
Ishning maqsadi: xonadonning elektr zanjirini o‘rganish.
Virtual elementlar: o‘zgaruvchan tok manbasi, kalitlar, lampochkalar, saqlagichlar.
Ishni bajarish tartibi:
1.Electronics Workbench dasturini ishga tushiring.
2.Asboblar panelidan o‘zgaruvchan tok manbasi, kalitlar, lampochkalar, saqlagichlarni toping va ularni dasturning ishchi maydoniga qo‘ying.
Xonadondagi elektr zanjiri (Namoyish tajriba).
|
Element nomi
|
Ko‘rinishi
|
Elementlar paneli belgisi
|
Oilasi
|
Nomlanishi
|
O‘zgaruvchan tok manbasi
|
|
|
POWER_SOURCES
|
AC_POWER
|
Yerga ulanish
|
|
|
POWER_SOURCES
|
GROUND
|
Virtual lampa
4 ta
|
|
|
VIRTUAL_LAMP
|
LAMP_VIRTUAL
|
Saqlagich
2 ta
|
|
|
SCH_CAP_SYMS
|
FUSE
|
Kalitlar
4 ta
|
|
|
SWITCH
|
SPST
|
3.Ko‘rsatilganidek, tarkibiy qismlarni sichqoncha bilan ulang.
4. O‘zgaruvchan tok manbasini kuchlanishini 220V, chastotasini 50Hz qilib o‘rnating. Buning uchun manba belgisi ustiga sichqoncha ko‘rsatkichi olib borilib chap tugmasi ikki marta bosiladi.
Kuchlanish 220V, chastota 50Hz qilib o‘zgartiriladi va Ok tugmasi bosiladi.
5.Virtual lampalar kuchlanishini 220V, quvvatini 100Wt ga o‘zgartiring. Buning uchun har bir virtual lampa belgisi ustiga sichqoncha ko‘rsatkichi olib borilib chap tugmasi ikki marta bosiladi.
Kuchlanish 220V, quvvat 100Wt qilib o‘zgartiriladi va Ok tugmasi bosiladi.
6.Kalitlarga klaviatura tugmalarini biriktiring. Buning uchun har bir virtual lampa belgisi ustiga sichqoncha ko‘rsatkichi olib borilib chap tugmasi ikki marta bosiladi.
Hosil bo‘lgan oynadan “Space” o‘rniga 1 raqmi yoziladi va Ok tugmasi bosiladi. Qolgan kalitlar uchun ham shu tarzda 2,3,4 tugmalari biriktiriladi. (Rozetkalarni va xonalar chizmasini o‘rnatish bir oz murakkab bo‘lgani hamda ular simulyatsiya jarayonida ish bajarmayotganligi uchun ularni o‘rnatmasangiz ham bo‘ladi).
7. Simulyatsiya jarayonini ishga tushiring.
8.Klaviaturadagi 1,2,3,4 tugmalar yordamida kalitlarni ulab-uzib xonadan elektr zanjirining ishlashini kuzating.
9.Zanjirning umumiy tuzilishini o‘rganing.
10.Xulosa chiqaring
Nazorat uchun savollar.
1.Xonadondagi istemolchilar nima sababdan ketma-ket emas, balki parallel ulangan bo‘ladi?
2.Xonadon elektr zanjirini tahlil qilib bering.
3.Saqlagich nima? Uning qanday turlarini bilasiz?
Foydalinilgan adabiyotlar
X.K.Aripov, A.M.Abdullaev, N.B.Alimova, X.X.Bustanov, Sh.T. Toshmatov.
Sxemotexnika. T.: Tafakkur bo‘stoni, 2013 y,-448 b.
Кучумов А. И. Электроника и схемотехника: Учеб. пособие / А. И Кучумов.
– М.: Гелиос АРВ, 2002. – 304 с.
Карлащук В.И. Электронная лаборатория на IBM PC. Программа Electronics Workbench Multisim и ее применение. – М.: Изд. «Солон–Р», 2001. – 726 с.
Егоров Е.Н., Ремпен И.С. Применение программного прикладного пакета
Multisim для моделирования радиофизических схем, 2008, 24с. - URL: http://www.sgu.ru/files/nodes/30844/MULTISIM.pdf
Беневоленский С. Б., Марченко А. Л., Освальд С. Б. Компьютерный лабораторный практикум по электротехнике (в средах Electronics Workbench Multisim и Multisim 8). —М.: МАТИ, 2006, 170 с.
Хернитер М. Е. Multisim 7. Современная система компьютерного моделирования и анализа схем электронных устройств. — М.: ДМК_пресс,
2006, 488 с.
Habibullayev P. Q. va boshq. Fizika. Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 8-sinfi uchun darslik.T.: «O‘qituvchi» nashriyot-matbaa ijodiy uyi, 2019. - 176 b.
www.ni.com/russia MultisimTM. User Guide, 2011.
http://russia.ni.com/multisim
KIRISH 3
I-bob. Ta’limda kompyuterli modellashtirish 4
1.1. Fizika va informatika o‘rtasidagi bog‘liqlik. 5
1.2. Virtual laboratoriy ishlarining uslubiy va didaktik jihatlari. 6
1.3. Kompyuterda modellashtirish bosqichlari. 7
II-bob. Electronics Workbench Multisim dasturiy kompleksining qisqacha tavsifi va modellash dasturining tarkibi. 9
2.1. Electronics Workbench Multisim dasturining interfeysi. 9
2.2. Asosiy tarkibiy qismlarning tavsifi 16
2.3. Electronics Workbench Multisim dasturi yordamida sxemalarni tuzish. 18
III-bob. Fizika darslarida Elektron Workbench Multisim dasturidan foydalanish. 34
foydalanish turlari 34
3.2. Electronics Workbench Multisim elektron modellesh tizimida Fizika kursi bo‘yicha yaratilgan modellardan namunalar. 37
3.1. Elektron Workbench Multisim dasturidan o‘quv faoliyatida foydalanish
Foydalanilgan adabiyotlar……………………………………………………….…. 66
Q.T.Xoliqov, K.A.Duvlayev
FIZIKA FANIDAN ELEKTR QISMIGA OID LABORATORIYA ISHLARINI MULTISIM DASTURI YORDAMIDA O‘TKAZISH USULLARI (I-QISM)
USLUBIY QO‘LLANMA
Muharrir Ozoda Sharapova
Musahhih Xosiyat Rahimova
Texnik muharrir Bahodir Egamberdiyev
ISBN 978-9943-5943-8-8
2021 yil 18 fevralda tahririy-nashriyot bo‘limiga qabul qilindi. 2021 yil 22 fevralda orginal-maketdan bosishga ruxsat etildi. Qog‘oz bichimi 60x84. 1/16 «Times New Roman» garniturasi. Offset qog‘ozi. Shartli bosma tabog‘i 4,25 Adadi 25 nusxa. Buyurtma № 453.
SamDU tahririy-nashriyot bo‘limida chop etildi.
140104, Samarqand shahri, Universitet xiyoboni,15.
|
|
Bosh sahifa
Aloqalar
Bosh sahifa
Q. T. Xoliqov, K. A. Duvlayev fizika fanidan elektr qismiga oid laboratoriya ishlarini multisim dasturi yordamida o‘tkazish usullari
|
