12.4. Basqarıw qararların optimallastırıw usılları hám olardıń
orınlanıwın shólkemlestiriw
Basqarıw qararlarınıń tiykarı dep optimal variantqa jaqın bolǵan,
eń zárúr variant qabıllanadı. Bul variant miynetti, finaslıq-texnikalıq
resurslardı hám waqıttı az talap etetuǵın, kárxanadaǵı kúndelikli
jaǵday haqqında logikalıq informaciyalardı toplap, analizlew arqalı
kórip shıǵıladı.
Optimal qarardı yamasa oǵan jaqın bolǵan sheshimdi tańlawda
kerekli usıl hám metodikanı qollanıw kerek. Basqarıw tájiriybesinde
qararlardı qabıllaw hám olar menen islesiwdiń tómendegi usılları bar:
126
sistemalı-ekonomikalıq hám sociallıq analiz, statistikalıq
juwaplar hám bahalaw usılı;
variant qatarlarınıń, yaǵnıy joba - óndiris sıyaqlı modellerdiń
analizi, rawajlanıw tendenciyaların hám óndiristiń máwsimlik
xarakterin anıqlaw usılı;
tájiriybe juwaplardıń statistikalıq analizin óz ishine alǵan,
tájiriybe modellestiriw usılı. Sheshilip atırǵan mashqalalardı,
proceslerdi modellestiriw usılı, kompyuter hám ekonomikalıq-
matematikalıq metodlar arqalı orınlansa, xojalıqtı júrgiziwshi
subyekttiń háreketindegi kemshilik hám jetiskenliklerdi optimal túrde
baqlaw múmkin;
matematikalıq baǵdarlaw usılı;
maqsetlerdi bahalaw hám kútilip atırǵan qáwip teoriyası usılı.
Bul usıl oqıtıw hám motivaciya teoriyasın esapqa alıp tábiyattı ólshew
hám boljaw ushın qollanıladı;
modellestiriw hám isbilermenlikke tiyisli oyınlar usılı. Bul
usıl kompyuterden paydalanıwdı talap etedi;
anıqsızlıq jaǵdayında individual sheshim qabıllawda hár qıylı
háreketlerdi óziniń ishine alǵan qıdırıwlar teoriyası;
shıǵınlar usılı. Bul usıl yaǵnıy, informaciyalardı toplaw,
analizlew hám qollanıw kóp qárejet talap etedi, bunda basqarıwshı bul
usıldıń ornına optimal juwap tabıwda járdem berse shıǵınlar haqqında
oylawı shárt emes;
belgisiz hám anıq emes jaǵdaylardı bahalaw hám analizlew,
ádette, isenimli maǵlıwmatlar arqalı iske asırıladı. Bunday jaǵdayda
qabıl etiletuǵın sheshim kárxananıń óz aldına qoyǵan maqsetine
baylanıslı. Ayırım jaǵdayda sheshim qabıllaw, ekonomikalıq-sociallıq
sistemanıń rawajlanıw nızamshılıǵına hám tendensiyası, sonday-aq
analizlik esap-sanaqlar tiykarında iske asırıw múmkin boladı. Basqa
jaǵdaylarda álbette mashqalanıń tereń analizi hám hár tárepleme
birlesiwi kerek boladı, yaǵnıy mashqalanıń túrine qaray kerekli analiz
hám esap-sanaq ótkeriledi;
127
sheshim qabıllaw procesinde ápiwayılastırıw, basqarıw
procesindegi miynet dárejesin tómenletedi. Eger sistemalı analiz
turaqlı ótkerilse, qararlardı islep shıǵıw usılı barǵan sayın
ápiwayılastırılıp belgili jaǵdayǵa keledi. Ápiwayılastırılǵan túrdegi
sheshimlerdi qabıllawda hám olardıń nátiyjeliligin bahalawda
kóbinshe kárxana háreketiniń analizi tákirar qollanıladı;
qánigelerdiń bahası, qánigelerdiń analizi tiykarında alınadı.
Bul hár qıylı jaǵdaylardıń aldın alıwı ushın qollanıladı. Bunnan keyin
qánigeler qararlardıń dizimi, bildirilgen pikirler, usınıslar hám
juwmaqlar menen tanısıp shıǵadı hám ózleriniń aqırǵı juwmaǵın
shıǵaradı;
bir topar qánigeler tárepinen qandayda bir qıyın
mashqalalardı unamlı dodalaw. Bul usıl kollektivtiń tájiriybeleri hám
kollektivtiń bilimleri, basqarıwdıń sheshimlerine tiykarlanadı hám
sonıń menen birge jaqsı ideyalardıń júzege keliwine jaǵday jaratıw
hám de dodalawdaǵı qatnasıwshılardıń jaqsı tańlanǵanlıǵı, alternativ
qarardı tabıwǵa hám mashqalanı durıs sheshiwge úlken tásir kórsetedi.
Qabıl etilgen qararlardıń maqsetke muwapıq túrde orınlanıwı
ushın óndiris procesinde arnawlı maqsettegi baǵdarlar, tarmaqlı,
grafikli, matricalı basqarıw sistemasın jaratıw kerek. Bunday ilajlardı
3 toparǵa ajıratıw múmkin:
1. Qararlardı óz waqtında orınlawshılarǵa jetkeriw;
2. Kadrlar hám resurslardı optimal jaylastırıw, operativ
resurslardı qáliplestiriw;
3. Qararlardıń orınlanıwın qadaǵalaw.
Birinshi
topardaǵı
ilajlar.
Qararlardı
óz
waqtında
orınlawshılarǵa jetkerip beriw. Bunda onı óz erkine taslap qoyıw
múmkin emes. Qararlardıń orınlawshılarǵa kóp waqıtta jetip barıwın
baqlaw múmkin. Bunday jaǵdayda ol óziniń aktivligin hám mazmunın
joytadı, sebebi ol keshigip jetedi.
Orınlawshılardıń pikirleriniń keń tarqalǵan formalarınıń biri
olardı sheshim qabıllawǵa qatnastırıw. Usı tiykarda óndiristiń
qatnasıwshıları qarar koncepciyası hám máselelerdiń sheshimi menen
128
tanısadı. Ayırım waqıtta usı maqsette óndiris novatorları hám
jetekshilerinen komissiya dúziledi. Keyingi orınlawshılar qararlardı
tayarlawda qatnasadı hám alınǵan juwmaqlar haqıyqatqa jaqın boladı.
Sebebi olar óndiris procesin basqalarǵa qaraǵanda jaqsıraq biledi.
Sonday-aq, kollektiv jumısshılarınıń dodalawda, seminarlarda,
yamasa proekt jobasın qabıllawda qatnasıwı unamlı nátiyjelerge
erisiwge járdem beredi. Biraq, bul kollektiv tek ǵana ayırım shártler
orınlanǵanda ǵana iske asırıladı, yaǵnıy qashan jeke basshılıq hám
personal juwapkershilikke iye bolǵanda.
Ekinshi topardıń háreketi - bul kadrlar hám resurslardıń
háreketi, sonday-aq operativ resurslardan ibarat. Hár bir sheshim
materiallıq támiyinlewge mútáj bolıp, adamlardıń jańa baǵdarı hám
olardı qayta tayarlawǵa hám almastırıwǵa tuwrı keledi.
Sonıń ushın óndiristegi iri baǵdarlamalardıń realizaciyası,
óndiristi qaytadan shólkemlestiriw jumıslarınıń metod hám
formalarınıń keskin ózgeriwine alıp keledi. Bul kadrlardıń
strukturasına da tásir kórsetedi.
Úshinshi háreket toparı - bul qadaǵalaw, yaǵnıy tereńlestirilgen
professional analiz.
Sistemalı qadaǵalawsız joqarı nátiyjelerge erisiw qıyın.
Basqarıwdıń joqarı dárejesinde, bunday qadaǵalawdı kárxana
belgilengen maqsetke hám kerekli mexanizmge erisiw ushın iske
asıradı.
| 