13
- tiykarǵı fondlardıń, óndirislik quwatlılıǵınıń tómenlewi
nátiyjesinde qádirsizleniwi;
- tiykarǵı fondlar ilim-texnikanıń jetiskenligi nátiyjesinde
olardıń ornına jánede ónimdarlı fondlardıń payda bolıwı nátiyjesinde
qádirsizlenedi.
Tiykarǵı fondlardı
qaytadan jetistiriw, yaǵnıy fizikalıq hám
morallıq jaqtan tozǵan tiykarǵı fondlardıń ornın ekonomikalıq jaqtan
toltırıw ushın kárxana bul qurallardıń bahasınan amortizaciyalıq
ajıratpalardı alıp taslaydı hám de bul ajıratpalar keyin ala shıǵın
retinde ónimniń ózine túser bahasına qosıladı.
100
b
a
sh
b
a
F
T
F
F
N
Bul jerde: N
a
– tolıq qayta tiklew ushın jıllıq amortizaciya
norması, payız;
F
b
– tiykarǵı fondlardıń baslanǵısh qunı, swm;
T
a
– tiykarǵı fondlardıń xızmet etiw múddeti, jıl.
Jıllıq amortizaciya ajıratpalarınıń (A
a
) muǵdarı tómendegishe
anıqlanadı.
a
sh
k
b
a
T
F
M
F
F
A
Bul jerde: T
k
– xızmet etiw dawamında kapital ońlawǵa
jumsalǵan shıǵınlar;
M – modernizaciyalawǵa jumsalǵan shıǵınlar.
Amortizaciya qarjıları tiykarǵı fondlardı tolıq
qayta tiklew
(renovaciya), kapital ońlaw hám úskenelerdi modernizaciyalawǵa
baǵdarlanadı.
Sol sebepli, amortizaciyanıń norması eki bólimnen -
fondlardı renovaciyalaw (N
t.t.
) hám de kapital ońlaw hám
modernizaciyalawdan (N
k.t.
) ibarat boladı.
Birinshi jaǵdayda:
14
100
.
b
h
sh
b
t
t
F
T
F
F
N
Bul jerde: T
h
- tiykarǵı fondlardıń haqıyqıy xızmet etiw múddeti,
jıl.
Ekinshi jaǵdayda:
%
100
.
b
h
k
t
k
F
T
M
T
N
Óndiris procesinde tiykarǵı fondlardıń áste-aqırınlıq
penen
tozıwı sebepli, olardıń jumıs islew uqıplılıǵın tiklew zárúrligi
payda
boladı. Tiykarǵı fondlardı ońlaw kapital, orta hám kúndelikli túrlerge
bólinedi. Bina hám imaratlardı ońlaw óziniń mazmunı,
talap etilgen
múddeti hám qarjıları boyınsha mashina hám úskenelerdi ońlawdan
ayırılıp turadı.
Texnika hám úskenelerdi kapital ońlawda olar tolıq bóleklerge
bólinedi hám tozǵan bólekleri ajıratıp alınadı. Úskenelerdi
ekinshi
márte kapital ońlaw arasındaǵı múddet ońlaw cikli dep ataladı.
Texnika hám úskeneler arnawlı zavodlarda ońlanadı.
Ortasha ońlaw – texnikalıq mazmunı, quramalılıǵı, orınlanatuǵın
jumıstıń kólemi hám dawamlılıǵı boyınsha, kapital ońlawdan ajıraladı
hám de jumsalatuǵın qarjı, waqıt hám kúshti biraz talap etedi. Bul
process kárxananıń ózinde iske asırıladı.
Kúndelikli ońlawda, tiykarınan, ásbap-úskeneler tazalanadı,
maylanadı, tekseriledi, mayda kemshilikler saplastırıladı, yaǵnıy
úskenelerdiń paydalanıw ushın tayar turıwı támiyinlenedi.
