Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati

473 
Ibragimova Z. Bo‘lajak o‘qituvchilarning kommunikativ kompetensiyasini 
shakllantirishda dasturlash texnologiyasi 
BO‘LAJAK O‘QITUVCHILARNING KOMMUNIKATIV KOMPETENSIYASINI 
SHAKLLANTIRISHDA DASTURLASH TEXNOLOGIYASI
 
Ibragimova Zarinabonu 
Shahrisabz davlat pedagogika instituti magistranti 
zarinabonuibragimova@gmail.com 
 
Annotatsiya. 
Ushbu 
maqolada 
bo‘lajak 
o‘qituvchilarning 
kommunikativ 
kompetitsiyasini shakllantirishning metodik asoslari alohida yoritilgan. Bo‘lajak 
o‘qituvchilarni tayyorlash ta’lim jarayonining asosiy vazifasi bo‘lib, o‘qituvchining kasbiy 
va psixologik tayyorgarligining ajralmas qismi bo‘lgan kommunikativ kompetensiyani 
shakllantirish va rivojlantirishga yo‘naltirilgan muhim masalalar yoritilgan.
 
Kalit so‘zlar:
kommunikativ kompetensiya, kommunikatisya, kompetensiya, muloqot, 
kommunikativ qobiliyatlar. 
O‘rta Osiyo allomalaridan biri Ibn Sinoning “Tadbir –ul manozil” nomli asarida 
o‘qituvchining xislatlari haqida so‘z yuritilgan. Buyuk bobokalonimiz o‘quvchi har doim 
ta’lim jarayoniga mos bo‘lishi ya’ni o‘quvchining shaxsiy va yordamchi kompetensiyalarini 
rivojlantirish uchun qo‘llanilayotgan ta’lim modeli o‘quvchining qaysi bir kompetensiyasini 
rivojlantirishini inobatga olgan holda oldindan maqsad qo‘yib ta’lim va tarbiyaning 
jarayonini amalga oshirish lozim deb hisoblaydi. O‘sib kelayotgan yosh avlodning yetuk 
inson bo‘lib kamol topishishida o‘qituvchilarning o‘rni beqiyosdir. Biz uchun taniqli bo‘lgan 
rus o‘qituvchisi S.Suxomlinskiy shunday deb aytgan “ Yaxshi murabbiy bo‘lgan 
taqdirdagina yaxshi o‘qituvchi bo‘lish mumkin. O‘qituvchining butun pedagogik 
madaniyati, bilimi tarbiyaviy ishda kor qilmasa befoydaa yukka aylanib qoladi.” 
Pedagogning tajribali mutaxasis sifatidagi kommunikativ kopetensiyasini shakllantirish 
yosh avlodni mehnat faoliyatlarida o‘z o‘rnini egallashlariga, sifatli ta’lim olishlariga 
yordam berishi kerak, ammo bunday vaziyatda eng muhimi shaxsni talabga to‘la javob 
beradigan darajada shakllantirish dolzarb muammolardan biridir. Bo‘lajak o‘qituvchining 
kommunikativ kompetensiyasini rivojlantirish o‘qituvchilarni tayyorlashdagi muhim 
muammolar qatorida o‘ziga xos o‘rin tutadi. Bo‘lajak pedagoglarni amaliy, metodik, 
psixologik, tadqiqotchilik turlari bilan bir qatorda kommunikativ kompetensiyani 
rivojlantirish bilan boyib bormoqda. Shu uchun ham o‘qituvchilarni tayyorlash ta’lim 
jarayonining muhim vazifasi bo‘lajak pedagogning kasbiy pedogogik tayyorgarligining 
ajralmas qismi hisoblangan kommunikativ kompetensiyani rivojlantirishga yo‘naltirilgan 
bo‘lishi kerak . 
Bundan tashqari kommunikatsiyani muloqotning tarkibiy qismlaridan biri sifatida 
belgilash mumkin. 
Kommunikativ kompetensiyaning tuzilishi va mohiyatini e’tibor bilan o‘rganib boorish 
bizlarga ikta darajani ajratish imkoniyatini beradi: 
birinchi daraja 
muloqotning o‘zida kommunikativ kompetensiyaning namoyon bo‘lishini 
belgilab beradi. 
ikkinchi daraja
pedagog kasbiy otivatsiyaning o‘ziga xos xususiyatlari va uning 
muloqotga alohida extiyoji orqali pedagogik kommunikativ qadryatlarni kiritishi kerak. 
E.N.Zaretskayaning ta’rifiga ko‘ra, “kommunikativ faoliyat ma’lum tartibda amalga 
oshiriluvchi izchil harakatlar tizimi bo‘lib ,ularning har biri xususiy vazifalarni hal qilishga 
qaratilgan va muomala maqsadi sari qo‘yilgan o‘ziga munosin “qadam” sifatida ko‘rib 
chiqilishi ehtimoli mavjuddir”. Taniqli tadqiqotchi A.N.Leontevning konsepsiyasiga 

474 
tayangan holda, unda “kommunikativ faoliyatning”, aniq bo‘lgan strukturaviy 
kompetensiyalaridan iborat ekanligini ko‘rish mumkin. 
Kommunikativ kompetensiyaning mohiyati va uning tuzilishini sinchkovlik bilan 
o‘rganib boorish bizga ikkita, o‘zaro bog‘liq va o‘zaro aloqada bo‘lgan darajalarni ajratish 
imkonini beradi. Bunda birinchi daraja bevosita muloqotning o‘zida kommunikativ 
kompetensiyaning namoyon bo‘lishini belgilab beradi,ya’ni insonning xulq atvorida; 
ikkinchisi, pedagog kasbiy motivatsiyasining o‘ziga xos xususiyatlari va yo‘naltirilishi,uning 
muloqotga alohida extiyoji tomonidan bo‘lajak o‘qituvchining kommunikativ qadryatlarini 
kiritishi kerak. 
Bo‘lajak o‘qituvchining kommunikativ kompetensiyasining shakllanish jarayoni ta'lim 
mazmuni orqali amalga oshirilishi mumkin va u quyidagilarni o‘z ichiga oladi: 
-o‘quv fanlarining alohida ro‘yxati; 
-talabalarning o‘quv fanlarni o‘zlashtirish jarayonida vujudga keluvchi kasbiy 
kompetensiyalari; 
-talabalarning ijtimoiy hayotidagi ilg‘or hayotiy o‘rni. 
Bularning barchasi o‘ziga xos majmuani ifodalab, ularning vositasida bo‘lajak o‘qituvchi 
yuqori darajada shakllanadi .Bunday holatda o‘zining keying shakllanishi va yuqori 
darajada kamol toppish usullarini egallashga imkon bo‘ladi va bu bo‘lajak o‘qituvchining 
“inson-jamiyat-olam” tizimida professional omil sifatida yanada samarali ishlashini 
ta’minlaydi. 
Shaxsning 
kommunikativ 
qobilyatlarini 
rivojlantiruvchi 
“kasbiy 
faoliyatini 
shakllantirishga asos bo‘luvchi kommunikativ maxoratni tartibsiz ravishda rivojlanishi 
ko‘pincha fe’l-atvorning avtoritar uslubiga, tez-tez konfliktli vaziyatlarning paydo 
bo‘lishiga,pedagog va o‘quvchi munosabatlarida keskinliklar kelib chiqishi , o‘zlashtirish va 
o‘qish istagini pasayishi , ruxiy toliqishga ca axloqit tarbiyada o‘rnini qoplab bo‘lmaydigan 
yo‘qotishlarga, aksar hollarda esa o‘quvchilarning ijtimoiy loqaydlik harakatlariga olib 
keladi”. Kommunikativ kompetensiyani insonga oid murakkab tavsifnoma sifatida ham 
bilish mumkin. U kommunikativ kompetensiyalarni, ruxiy pedagogik kompetensiyalarni 
shaxsning boshqalar bilan muloqotida ko‘rinadigan ruxiy holatlarni qamrab oladi-
bularning hammasi shaxsning kommunikativ xulq atvorida namoyon bo‘ladi. 

Download 15,84 Mb.