473
Ibragimova Z. Bo‘lajak o‘qituvchilarning kommunikativ
kompetensiyasini
shakllantirishda dasturlash texnologiyasi
BO‘LAJAK O‘QITUVCHILARNING KOMMUNIKATIV KOMPETENSIYASINI
SHAKLLANTIRISHDA DASTURLASH TEXNOLOGIYASI
Ibragimova Zarinabonu
Shahrisabz davlat pedagogika instituti magistranti
zarinabonuibragimova@gmail.com
Annotatsiya.
Ushbu
maqolada
bo‘lajak
o‘qituvchilarning
kommunikativ
kompetitsiyasini shakllantirishning metodik asoslari alohida yoritilgan. Bo‘lajak
o‘qituvchilarni tayyorlash ta’lim jarayonining asosiy vazifasi bo‘lib, o‘qituvchining kasbiy
va psixologik tayyorgarligining ajralmas qismi bo‘lgan
kommunikativ kompetensiyani
shakllantirish va rivojlantirishga yo‘naltirilgan muhim masalalar yoritilgan.
Kalit so‘zlar:
kommunikativ kompetensiya, kommunikatisya, kompetensiya, muloqot,
kommunikativ qobiliyatlar.
O‘rta Osiyo allomalaridan biri Ibn Sinoning “Tadbir –ul manozil” nomli asarida
o‘qituvchining xislatlari haqida so‘z yuritilgan. Buyuk bobokalonimiz o‘quvchi
har doim
ta’lim jarayoniga mos bo‘lishi ya’ni o‘quvchining shaxsiy va yordamchi kompetensiyalarini
rivojlantirish uchun qo‘llanilayotgan ta’lim modeli o‘quvchining qaysi bir kompetensiyasini
rivojlantirishini inobatga olgan holda oldindan maqsad qo‘yib ta’lim va tarbiyaning
jarayonini amalga oshirish lozim deb hisoblaydi. O‘sib kelayotgan yosh avlodning yetuk
inson bo‘lib kamol topishishida o‘qituvchilarning o‘rni beqiyosdir. Biz uchun taniqli bo‘lgan
rus o‘qituvchisi S.Suxomlinskiy shunday deb aytgan “ Yaxshi murabbiy bo‘lgan
taqdirdagina yaxshi o‘qituvchi bo‘lish mumkin. O‘qituvchining butun pedagogik
madaniyati, bilimi tarbiyaviy ishda kor qilmasa befoydaa yukka aylanib qoladi.”
Pedagogning tajribali mutaxasis sifatidagi kommunikativ kopetensiyasini shakllantirish
yosh avlodni mehnat faoliyatlarida o‘z o‘rnini
egallashlariga, sifatli ta’lim olishlariga
yordam berishi kerak, ammo bunday vaziyatda eng muhimi shaxsni talabga to‘la javob
beradigan darajada shakllantirish dolzarb muammolardan biridir. Bo‘lajak o‘qituvchining
kommunikativ kompetensiyasini rivojlantirish o‘qituvchilarni tayyorlashdagi muhim
muammolar qatorida o‘ziga xos o‘rin tutadi. Bo‘lajak
pedagoglarni amaliy, metodik,
psixologik, tadqiqotchilik turlari bilan bir qatorda kommunikativ kompetensiyani
rivojlantirish bilan boyib bormoqda. Shu uchun ham o‘qituvchilarni tayyorlash ta’lim
jarayonining muhim vazifasi bo‘lajak pedagogning kasbiy pedogogik tayyorgarligining
ajralmas qismi hisoblangan kommunikativ kompetensiyani rivojlantirishga yo‘naltirilgan
bo‘lishi kerak .
Bundan tashqari kommunikatsiyani muloqotning tarkibiy qismlaridan biri sifatida
belgilash mumkin.
Kommunikativ kompetensiyaning tuzilishi va mohiyatini e’tibor bilan o‘rganib boorish
bizlarga ikta darajani ajratish imkoniyatini beradi:
birinchi daraja
muloqotning o‘zida kommunikativ kompetensiyaning namoyon bo‘lishini
belgilab beradi.
ikkinchi daraja
pedagog kasbiy otivatsiyaning o‘ziga
xos xususiyatlari va uning
muloqotga alohida extiyoji orqali pedagogik kommunikativ qadryatlarni kiritishi kerak.
E.N.Zaretskayaning ta’rifiga ko‘ra, “kommunikativ faoliyat ma’lum tartibda amalga
oshiriluvchi izchil harakatlar tizimi bo‘lib ,ularning har biri xususiy vazifalarni hal qilishga
qaratilgan va muomala maqsadi sari qo‘yilgan o‘ziga munosin “qadam” sifatida ko‘rib
chiqilishi ehtimoli mavjuddir”. Taniqli tadqiqotchi A.N.Leontevning konsepsiyasiga
474
tayangan holda, unda “kommunikativ faoliyatning”, aniq bo‘lgan strukturaviy
kompetensiyalaridan iborat ekanligini ko‘rish mumkin.
Kommunikativ kompetensiyaning mohiyati va uning tuzilishini sinchkovlik bilan
o‘rganib boorish bizga ikkita, o‘zaro bog‘liq va o‘zaro aloqada bo‘lgan darajalarni ajratish
imkonini beradi. Bunda birinchi daraja bevosita muloqotning o‘zida kommunikativ
kompetensiyaning namoyon bo‘lishini belgilab beradi,ya’ni insonning xulq atvorida;
ikkinchisi, pedagog kasbiy motivatsiyasining o‘ziga xos xususiyatlari va yo‘naltirilishi,uning
muloqotga alohida extiyoji tomonidan bo‘lajak o‘qituvchining kommunikativ qadryatlarini
kiritishi kerak.
Bo‘lajak o‘qituvchining kommunikativ kompetensiyasining shakllanish jarayoni ta'lim
mazmuni orqali amalga oshirilishi mumkin va u quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
-o‘quv fanlarining alohida ro‘yxati;
-talabalarning o‘quv fanlarni o‘zlashtirish jarayonida vujudga keluvchi kasbiy
kompetensiyalari;
-talabalarning ijtimoiy hayotidagi ilg‘or hayotiy o‘rni.
Bularning barchasi o‘ziga xos majmuani ifodalab, ularning vositasida bo‘lajak o‘qituvchi
yuqori darajada shakllanadi .Bunday holatda o‘zining keying shakllanishi va yuqori
darajada kamol toppish usullarini egallashga imkon bo‘ladi va bu bo‘lajak o‘qituvchining
“inson-jamiyat-olam” tizimida professional omil sifatida
yanada samarali ishlashini
ta’minlaydi.
Shaxsning
kommunikativ
qobilyatlarini
rivojlantiruvchi
“kasbiy
faoliyatini
shakllantirishga asos bo‘luvchi kommunikativ maxoratni tartibsiz ravishda rivojlanishi
ko‘pincha fe’l-atvorning avtoritar uslubiga, tez-tez konfliktli vaziyatlarning paydo
bo‘lishiga,pedagog va o‘quvchi munosabatlarida keskinliklar kelib chiqishi , o‘zlashtirish va
o‘qish istagini pasayishi , ruxiy toliqishga ca axloqit tarbiyada o‘rnini qoplab bo‘lmaydigan
yo‘qotishlarga, aksar hollarda esa o‘quvchilarning ijtimoiy loqaydlik harakatlariga olib
keladi”. Kommunikativ kompetensiyani insonga oid murakkab
tavsifnoma sifatida ham
bilish mumkin. U kommunikativ kompetensiyalarni, ruxiy pedagogik kompetensiyalarni
shaxsning boshqalar bilan muloqotida ko‘rinadigan ruxiy holatlarni qamrab oladi-
bularning hammasi shaxsning kommunikativ xulq atvorida namoyon bo‘ladi.
