Nazariy
Tajriba-sinov ishini tashkil etishda: 1) informatikadan differensial ta’limning o‘ziga xos
xususiyatlarini inobatga olish; 2) kompetensiaviy yondashuv mohiyatiga tayangan holda
o‘quvchilarda namoyon bo‘ladigan kompetensiyalar majmuini aniqlash; 3) o‘quvchilarning
yosh va psixologik xususiyatlarini inobatga olish; 4) kasbiy madaniyat va kichik
mutaxassislar sifatida o‘quvchilarning kompetensiyalarini shakllantirish.
Pedagogik tajriba˗sinov ishlari 2018˗2021 yillar mobaynida uch bosqichda olib borildi.
Birinchi bosqich –
izlanish˗yo‘nalish olish
bosqichi (2018–2019 yillar). Tajriba˗sinov
ishining ushbu bosqichida professional ta’lim muassasalarining “Informiatika va axborot
texnologiyalari” tayyorlov yo‘nalishida tahsil olayotgan bo‘lajak kichik mutaxassislarda
kasbiy kompetensiyalarni rivojlantirishning maqsad, vazifalari belgilandi, ob’ektlari,
baholash vositalari aniqlandi. Shuningdek, o‘quvchilarda kasbiy kompetensiyalarni
shakllantirishga doir qarashlar, asosiy yondashuvlar, ilmiy adabiyotlar, rasmiy˗me’yoriy
hujjatlar o‘rganildi, zaruriy tadqiqot masalalarini qo‘yish maqsadida nazariy-amaliy
yo‘nalishlarda muammoning holati, ilmiy va tushunchaviy tuzilmasi aniqlandi, bo‘lajak
kichik mutaxassislarini tayyorlash muammosi bo‘yicha materiallar tahlil qilindi va
tizimlashtirildi.
Ikkinchi bosqich ˗
tajribaviy˗tahlil
bosqichi (2019˗2020 yillar). Bu bosqichda
o‘quvchilarda kasbiy kompetensiyalarni shakllantirish tizimini asoslashga imkon beruvchi
nazariy asoslar va uni qo‘llash shart˗sharoitlari aniqlandi, o‘quvchilarda kasbiy
kompetensiyalarni shakllanganlik darajasini o‘rganish uchun mezonlar va ko‘rsatkichlar
aniqlandi,
pedagogik
modellar
o‘rganildi.
Bo‘lajak
mutaxassislarda
kasbiy
kompetensiyalarini shakllanishiga ta’sir ko‘rsatuvchi pedagogik omillar va shart-sharoitlar
aniqlandi. Bunda savol˗javob, suhbat, anketa so‘rovnoma va testlardan foydalanildi.
Uchinchi bosqich –
nazariy˗eksperimental
bosqich (2020˗2021 yillar)da o‘quvchilarda
kasbiy kompetensiyalarni informatika o‘qitish jarayonida shakllantirishning ob’ektiv
zarurat ekanligi asoslandi, kompetensiyaviy yondashuv asosida informatika o‘qitish
mazmuni va metodikasi ishlab chiqildi.
Professional ta’lim muassasalarida o‘quvchilarning kasbiy kompetensiyalarini
shakllantirishga qaratilgan diffetensial ta’lim muhitini yaratish maqsadida “.............” nomli
dasturiy ta’minoti ta’lim jarayoniga tatbiq etildi.
Tajriba-sinov ishlarida Qarshi sanoat kasb-hunar kollejidan 123 nafar, Chirchiq sanoat
kasb-hunar kollejidan 122 nafar, Namangan sanoat kasb-hunar kollejidan 130 nafar, jami
365 nafar ikkinchi va uchinchi bosqich o‘quvchilari ishtirok etishdi.
Professional ta’lim muassalarida bo‘lajak mutaxassislarni kasbga tayyorlash sifatiga ish
beruvchilarning talablarini o‘rganishda so‘rovnoma, suhbat, ariza va ma’lumotlar tahlili
asosida amalga oshirildi.
Tadiqot natijasida olingan natijalar professional ta’lim muasssasalarida bo‘lajak
mutaxassislarda kasbiy kompetensiyalarni informatika fanini differensial o‘qitish asosida
shakllantirish bo‘yicha ishlarni tizimli va izchi tashkil etish zarurligini tasdiqladi.
Pedagogik tajriba-sinovlarini o‘tkazish orqali asosli va ishonchli natijalarini olish uchun
quyidagilarning mavjudligiga e’tibor qaratildi: bo‘lajak mutaxassislarda kasbiy
kompetensiyalarni shakllanganligining mezon, daraja va ko‘rsatkichlari ishlab chiqilganligi;
informatika fanini differensial o‘qitish asosida tadqiq etilayotgan sifatning shakllanishi
dinamikasini kuzatish uchun diagnostik metodikalarning shakllantirilganligi yoki
tanlanganligi, informatika o‘qitishda telekommunikatsiya texnologiyalaridan samarali
foydalanganligi.
512
Bo‘lajak mutaxassislarda kasbiy kompetensiyalarni shakllanganlik mezonlari, darajalari
va ko‘rsatkichlari haqida so‘z yuritganda kasbiy kompetensiyalarni shakllantirishga
qaratilgan informatika ta’limini tizimli joriy etish va natijasini baholashga imkon beruvchi
tavsiflar (sifatiy va miqdoriy ko‘rsatkichlar)ning yig‘indisini aniqlash zarur.
Bo‘lajak mutaxassislarda kasbiy kompetensiyalarni shakllantirish samaradorligi
monitoringining asosiy yo‘nalishlari sifatida quyidagilar belgilandi: jarayonni tashkil etish
samaradorligini baholash – ayni yo‘nalish quyidagi kichik mezonlarni o‘z ichiga oladi:
kasbiy tayyorgarlikning tashkiliy ta’minoti va mazmuni, tayyorgarlik sifati, kadrlar
salohiyati, ta’lim jarayonining o‘quv-metodik ishlar, axborot-metodik ta’minoti; natijaning
smaradorligini baholash-bitiruvchining kasbiy madaniyat normalari, etaloniga mosligini
motivatsion-qadriyatiy, kognitiv, faoliyatiy
mezonlar orqali baholash.
Tajriba˗sinov ishlari tayyorgarlik darajasi bir xil bo‘lgan, shartli ravishda “tajriba˗sinov
guruhi” va “nazorat guruhi” deb belgilab olingan guruhlarda o‘tkazildi. Tajriba˗sinov ishlari
bir xil material va ikki xil metodikadan foydalangan holda o‘tkazilib, ikkala guruh
o‘quvchilarida rivojlangan kasbiy madaniyat taqqoslandi. Shuningdek, “......” nomli dasturiy
ta’minotini mazmuni, uni o‘rganish shart-sharoitlari, metodlari tanlanib, savol-javob,
pedagogik kuzatish natijalari, o‘quvchilarning bilimini nazorat qilish va baholash mezonlari
jamlandi. Nazorat va tajriba˗sinov guruhlarining natijalari muntazam tahlil qilib borildi va
bir-biriga taqqoslanib xulosalar chiqarildi. Zarur bo‘lgan hollarda bu jarayonda bevosita
ishtirok etgan ishlab chiqarish ta’limi ustalari va o‘qituvchilar tomonidan bildirilgan
fikr˗mulohazalar atroflicha muhokama etilib, kursning mazmuni va mashg‘ulotlarni olib
borish metodikasiga kerakli o‘zgartirishlar ham kiritildi.
Tajriba˗sinov ishining maqsadi, vazifasi va dasturga muvofiq pedagogik tadqiqotning
o‘zaro bog‘liq va bir˗birini to‘ldiruvchi metodlar (pedagogik kuzatish, suhbat, anketa
so‘rovnoma, test) tizimidan foydalanildi.
Kasb-hunar kollejlarining 15 nafar o‘qituvchisi, 365 nafar o‘quvchisi, 5 nafar oliy ta’lim
muassasasi o‘qituvchilari bilan anketa-so‘rovnoma o‘tkazildi (2˗ilova). So‘rovnomani
o‘tkazishdan maqsad ularning kasbiy amaliy faoliyati, kasbiy kompetensiyalarni
shakllantirish, differensial ta’lim, qo‘llaniladigan metodik tizim bo‘yicha tushuncha va
qarashlari hamda “........” nomli dasturiy ta’minoti mazmuniga munosabatini aniqlashdan
iborat edi. Ayrim o‘quvchilar hatto o‘zlari tanlagan “Informatika va axborot texnologiyalari”
tayyorlov yo‘nalishi kasblarining mazmun-mohiyati va kasbiy amaliy faoliyat va uni tashkil
etish imkoniyatlari haqida yetarlicha tasavvurga ega emas. Bu esa kollej o‘quvchilarida
kasbiy kompetensiyalarni informatikadan differensial ta’lim berish asosida
shakllantirishning metodik tizimini ishlab chiqish va amalda joriy etishning muhimligi
ko‘rsatdi.
So‘rovnomada ishtirok etgan o‘quvchilarning 50 foizi informatika o‘qitish metodik
tizimini insonning kasbiy ijodiy imkoniyatini rivojlantirish shakliga qiyoslagan bo‘lsa, 22
foizi shaxsiy˗kasbiy shakllanish va informatika ta’limi sifatini oshirish usuli sifatida
baholadi. Faqat so‘rovnomada ishtirok etgan o‘quvchilarning 20 foizi yangi bilimlarga,
ilmiy izlanishga zaruratning mavjudligini anglab yetadi va kasbiy faoliyat madaniyati bilish
faoliyatining turlari ekanligini e’tirof etdi.
O‘tkazilgan tahlil natijalari shundan dalolat berdiki, kollej o‘quvchilariga informatika
o‘qitishning turli yondashuvlar, tamoyillar, metodikalar, texnologiyalar, vositalar,
shakllardan foydalanish zarurligini individual ishlab chiqarish ta’limini tashkil etish va
maxsus kurslarni o‘qitishda tizimli va maqsadga yo‘naltirilgan holda ish olib borish va
buning yangi bilimlarni uzliksiz o‘zlashtirish zarur.
“.........” nomli dasturiy ta’minoti bo‘yicha tashkil etilgan mashg‘ulotlarda kollej
o‘quvchilarga bo‘lajak mutaxassislarning kasbiy kompetensiyasi, informatika sohasidagi
kasbiy faoliyati mazmun va mohiyati haqida bilim berish amaliy ishlar orqali amalga
oshirildi:
|
