Qarshi davlat universiteti

Tuzuvchi : Azimova.Sh.G’,“Kasbiy ta’lim” kafedrasi

katta o’qituvchisi.

Taqrizchilar: Omonova G,

Qarshi qurilish kasb-hunar kolleji o’qituvchisi

M.

dotsenti , tex.fan.nomzodi.
Ma’ruza matni “Kasbiy ta’lim” fakultetining o’quv- uslubiy kengashida 2012 yil sentaybrdagi №2 ,bayonnoma) muhokama qilingan, ma’qullanlangan va QarDu o’quv-uslubiy kengashida (2012 yil noyabr №3 bayonnoma )tasdiqlangan va foydalanishga tavsiya etilgan.

Mavzu: Tikuvchilik sanoatining umumiy tavsifnomasi,

perspektiv rivojlanishi. Kiyim, uning vazifasi.

Kiyimga qo’yiladigan talablar.
Dars o’quv maqsadi: O’quv kursi haqida umumiy tasavvurni shakllantirish. Tikuvchilik sanoatining umumiy tavsifnomasi bilan tanishtirish . Kiyim, uning vazifasi va unga qo’yiladigan talablar to’g’risida gi bilimlarni mustahkamlashdan iborat.

Tayanch iboralar: yengil sanoat, assortiment, aksionerlik jamiyati , klassifikatsiya, ichki kiyim , ustki kiyim, maishiy kiyim, utalitar, iste’molchi talablar , gigienik talablar , ekspluatatsion talablar , estetik talablar ,ishlab chiqarish talablari, tejamkorlik.
Reja:

1.1. Kirish. Fanning maqsad va vazifalari.

1.2. Tikuvchilik ishlab chiqarish korxonalarini mavjudligi va nomlari.

1.3. Kiyimning tavsifnomasi va klassifikatsiyasi.

1.4. Kiyimning vazifalari va unga qo’yiladigan talablar.

1. Fanning maqsad va vazifalari

Mamlakatimiz mustaqillikka erishgandan so’ng, barcha jabhalar qatorida sanoat ishlab chiqarishida ham, jiddiy o’zgarishlar ro’y berdi.

Ma’lumki, yengil sanoat tarmog’i aholini xalq iste’moli tovarlariga bo’lgan ehtiyojini qondirish uchun xizmat qiladi.

- gazlamalarni qabul qilish;

- bichish;

- tikish;

- namlab – isitib ishlov berish;

- pardozlash

bosqichlarida qo’llaniladigan barcha texnologik operatsiyalarni xususiyatlarini o’rganish, bilim va ko’nikmalarni hosil qilishdan iborat.
1. 2.Tikuvchilik ishlab chiqarish korxonalarini mavjudligi va nomlari.
Tikuvchilik ishlab chiqarish korxonalarida bir necha nuqtalar bo’lib, bo’lar asosan assortimentlar bo’yicha bo’lingandir.

1.”Qizil tong” aksionerlik jamiyati asosan ustki kiyim assortimentlarini ishlab chiqaradi. Ularga palto, kalta palto, erkaklar va ayollar plashlari kiradi.

2. “Yulduz” aksionerlik jamiyati asosan erkaklar kostyumlari, yakka tartibda shimlar, har xil razmerlarda ayollar jaketlari ishlab chiqaradi.

3.“Parizod” aksionerlik jamiyati engil assortimentlar bo’yicha ayollar va qizlar uchun kostyum va kuylaklar ishlab chiqaradi.

4.Namangan viloyatidagi tikuvchilik korxonasida erkaklar sorochkasi ishlab chiqariladi. Samarqandda ayollar va erkaklar plashi va kurtkalari, Krasnogorsk posyolkasida bolalar ustki kiyimi, paltolar va x.k.

3. 
   Kiyimning tavsifnomasi va klassifikatsiyasi
   

Kiyim – odam tanasini tashqi ta’sirlardan muhofaza qiluvchi va estetik finksiyalarni bajaruvchi buyum va buyumlar majmuidir. U badanning 80 % dan ortiq qismini yopib turadi va odamning tashqi muhitdan noqulay sharoitlardan saqlaydi, tananing normal sog’lom holatda bo’lishiga yordam beradi.

Hozirgi kiyimlarning bari turli-tumanligini quyidagi tartibda turkumlash qilish mumkin. Jins yosh elementlariga binoan, kiyimlar (erkaklar va ayollar kiyimiga va bolalar kiyimiga) bo’linadi. Bolalar kiyimi o’z navbatida yoshiga qarab bo’linadi, ya‘ni yosh bolalar kiyimi va o’smirlar kiyimi kostyumlariga bo’linadi.

Ishlatilishiga binoan kiyim: ichki kiyim va ustki kiyimga bo’linadi. Ichki kiyim badan ustiga kuylak ichidan, ustki kiyim esa ustidan kiyiladigan kiyimga aytiladi.

Turli xil fasllarda mavsumiy kiyimlar ham kiyiladi, jumladan qishlik, baxorgi, yozgi va kuzgi kiyimlar bo’linadi. Mavsumga binoan bo’lishi iqlim sharoitiga bog’liqligidadir.

Ishlab chiqarishda kiyimlar turlariga binoan bir-biridan farq qiladi va maxsus muhofaza ish kiyimlariga bo’linadi. Bo’lardan yo’l qurilish ishchilariga zarg’aldoq rangda tayyorlanadi.

Maxsus kiyim mehnat spefsifikatsiyasiga va ishlab chiqarish sharoitiga bog’liq bo’ladi. U ishchilarni ishlab chiqarish ta‘siridan muhofaza qiladi, masalan konchilarni, metallurglarning, ximiya sanoati xodimlarining kiyimlari yoki g’ayri tabiiy sharoitda muayyan ishlar bajarish maqsadida foydalanish mumkin. G’ovvozlar, o’t uchiruvchilar, kosmonavtlar kostyumlari maxsus gazlamalardan GOST talabiga qat‘iy rioya qilingan holda tayyorlanadi. Gazlamalarning GOST talabidan qat‘iy ish kiyimlik vazifasi ishlovchining odatdagi ishidir. Ishdan chiqish va yirtilishdan saqlash yoki ishlovchi uchun bevosita kiyim bo’lib, masalan, sotuvchilar, mediklar, tuqimachilar, sartaroshlar kiyimlari xizmat qilishda ishlatiladi. Firma kiyimi, xarbiylar kiyimi, mahkamalar kiyimi masalan, militsiya xodimlarning, grajdan aviatsiya va flot xodimlarining, fermerlardagi, jamoat tashkilotlarining forma kiyimlariga, maktab formasi kiyimlarga bo’linadi. Jamoat tashkilotlarining forma kiyimlari oddiy va qulay qilib tikiladi.

Tomosha kiyimlari artistlar teatrda, estradada, sirkda kiyib chiqadigan ommaviy teatrlashtirilgan yurishlarda, kornovallarda, festivallarda, xalq bayramlarida va handalarda kiyiladigan rangi va shakli jihatdan nihoyatda turli tuman kostyumlarni o’z ichiga oladi.

Kiyimni shuningdek, assortiment gruppalarga binoan ham klassifikatsiya qilinadi. Hamma kiyimlar sinflarga bo’linadi.

Tikuv buyumlari 85 raqami belgisi sinf deb tasdiqlanadi.

85 kiyim

851 ustki kiyim

852 kostyumli buyumli

853 ichki kiyim, kuyla

854 bosh kiyim

855 ishlab chiqarish va maxsus ish kiyim

856 texnikaga oid tikuv buyumlari

857 qo’shilma bo’lgan tikuv buyumi

858 maxsus talablarga oid tikuv buyumlari

859 zahira.

Ommaviy kiyim tikishda kiyimlar turli razmerda rostda va tulalik o’lchamlariga binoan tikiladi. Razmer ko’krak aylanasi bo’yicha aniqlanadi. Kiyim uzunligi esa gavda bo’yidan olinadi. Kiyim razmerlari santimert lentalarda quyidagicha 88-92-96,100-120 gacha o’lchanadi. O’smirlar uchun 88-92 razmerlar, kichik maktab yoshidagi bolalar uchun 64-68-72 razmer katta yoshdagi maktab bolalar uchun 76-80-84 maktabgacha bo’lganlar uchun 56-60 yoshli yoshdagi bolalar uchun 48-52 erkaklar kuylagining razmeri kukrak aylanasining o’lchami hamda bo’yin aylanasining o’lchami bilan aniqlanadi.

Ko’krak aylanasi 67,68,722,88,92,96 va x.k. bo’yin aylanasi 31,32,33 dan 37, 38, 39 va undan yuqori.

1. Maishiy kiyimlar uch to’lalik gruppalarga ajratiladi. Erkaklar uchun bel aylanasiga ko’ra 1,2,3 to’lalik ayollar uchun bo’lsa, ko’krak aylanasiga ko’ra kichik, o’rta, katta to’lalikda bo’ladi. Ommaviy kiyim tikilgandagi uzunligini, razmeri va to’laligini markazlashda bir necha xillarda yoziladi, masalan 3 rost o’rta razmer, 2 to’lalik gruppasi bo’lsa, erkaklar kiyimi uchun 170-100-89, ayollar kiyimi uchun 158-96-104.

2.Maxsus kiyimlar assortimentlaridagi razmerlardan loqaydlik intervali kalka bo’ylab 2-4 sm gacha oshiriladi. Firma kiyimlar, maishiy kiyimlarning razmer va rost shakli bo’yicha tikiladi.

- utalitar: himoyaviy va fiziologik - gigienik

- axborot – estetik: axborot va estetik

Kiyimning himoyaviy vazifasiga uning tashqi muhit ta’siridan, mexanik ta’sirlardan va ishlab chiqarish ta’sirlaridan saqlash hususiyatlari kiradi.

Fiziologik – gigienik vazifalarga kiyimning statika, dinamikada qulayligi, mikroiqlim qulayligi kiradi.

Shuningdek, kiyim shaxs to’grisida va kiyim to’g’risida axborot berish vazifasini bajaradi. Kiyimning estetik funksiyasi uning kishi obraziga mos bo’lgan, konstruksiya jixatdan Murakkabligi va haridorgir ko’rinishi bilan tavsiflanadi.

Kiyim assortimenti axolining didi, talabining o’sirishi, madaniyatining o’zgarishi natijasida doimo o’zgarib turadi. Kiyimga ikki gurux talablari:

- iste’molchi talablar ( gigienik, ekspluatatsion, estetik )

- ishlab chiqarish talablari ( tejamkorlik, texnologik ) qo’yiladi

Gigienik talablar – insonni tashqi muhitning turli omillaridan himoyalash (sovuq, issiq, nam - ter ), mexanik va kimyoviy zararlanishdan himoyalash, organizmni normal hayot faoliyatini ta’minlaydi.

Ekspluatatsion talablar deganda, kiyimning vazifasiga va foydalanish sharoitlariga mosligi, qulayligi, chidamliligi, ishonchliligi va shakli barqarorligi tushuniladi.

Estetik talablar deganda, kiyimning modaga mosligi, yangi materiallardan bejirim tikilganligi, iste’molchini estetik didini qondirishi tushuniladi.

Bu talablar kiyimning sifati va aholi talabi hususiyatlari shakllanishini ta’minlovchi talablar hisoblanadi.

Kam mehnat va kam material sarflab, yuqori sifatli kiyim tayyorlashga yo’naltirilgan ishlab chiqarish talablaridan biri, tejamkorlik bo’lib, u ishlab chiqarishni texnologik, konstruktiv va texnik jixatdan tayyorlash bilan bog’liq harajatlar, shuningdek iste’molchilarning undan foydalanish harajatlari bilan harakterlanadi.

Texnologik talablar deganda, bir vaqtning o’ziga bitta ishlab chiqish oqimida tikish mumkin bo’lgan kiyimlarning tuzulishi va tikish usullarining o’xshashligi, ishlatilgan mashina va moslamalarning bir turli ekanligi natijasida mehnat sarfini qisqartirish va mahsluotni tayyorlashda yuqori texnik - iqtisodiy maqsadga muvofiqligini ta’minlash tushuniladi.


Nazorat savollari:

1. Yengil sanoat mahsulotlari texnlogiyasi fani nimani o’rgatadi ?

2. Toshkentdagi tikuvchilik aksionerlik jamiyatidan qaysilarini bilasiz ?

3. Kiyim deb nimaga aytiladi ?

4. Kiyim assortimentlarini turlarini ifodalab bering.

5. Kyimning vazifalari.

6. Kiyimning axborot funksiyasi nimadan iborat ?

7. Kiyimga qanday talablar qo’yiladi ?

8. Kyim qanday turkumlanadi ?
Mustaqil ish topshiriqlari:
1. Tikuv buyumlarining tasniflanishi(sinflarga, kichik sinflarga, guruhlar, kichik guruh, tur, kichik tur va h.zo)ni mustaqil o’rganing.

Tavsiya etiladigan adabiyotlar:

1. M.

2. M.Sh. Jabborova “Tikuvchilik texnologiyasi” Toshkent. “O’zbekiston” 1994 y.

3. A.T.Truxanova “Tikuvchilik texnologiyasi asoslari” T. “O’qituvchi” 1997 yil

4. I.N.Litvinova, Ya.A.Shaxova. “Ayollar ustki kiyimini tikish” Toshkent “O’qituvchi” 1997 yil
2 – Ma’ruza
Mavzu: Buyumlarni ishlab chiqarishga texnik

tayyorlash texnologik jarayoni.
Darsni maqsadi: Buyumlarni ishlab chiqarish учун тайёрлов ишлари боскичлари va foydalaniladigan норматив - техник hужжатлар to’g’risidagi bilim, malaka va ko’nikmalarni shakllantirishdan iborat.
Tayanch iboralar: konstruksiya, model, badiiy - texnik kengash, andoza, etalon andozalar, ishchi andozalar, yordamchi andozalar, qo’shimcha andozalar, joylashma, bo’rlama, andozalar orasidagi chiqindilar, fond normasi, noratsional qoldiqlar.

Reja:
2.1. Buyumlarni ishlab chiqarishning bosqichlari. Tajriba sexdagi texnologik operatsiyalarning tasnifi.

2.2. Andozalar turi va ularni tayyoorlashga qo’yiladigan talablar.

2.3. Andozalar satxini hisoblash usullari.

2.4. Gazlama sarfini normalash.

1. Buyum modelini yaratish va konstruksiyasini tuzish.

2. Gazlamalarni bichishga tayyorlash.

3. Gazlamalarni bichish.

4. Buyumlarni tikish.

5. Buyumlarni pardozlash.

-kiyimlarning, ular alohida uzellarining va ishlab chiqarish texnalogiyasini takomillashtirish;

- modellarni ishlab chiqarishga tushirishga tayorlash;

-yangi modellar texnalogiyasini ishlatib ko’rish va yangi uskunalarni ishlatish yuzasidan tavsiyalar tayyorlash;

-yangi modellar ishlab chiqarish texnalogik jaroyonlarini nazorat qilish;

-har bir modelga sarflanidigan materiallarni, furniturani me’yorlash.

Har bir modelga asosiy va qo’shimcha matiriallarni bichishda ishlatib ko’rilgan andazalardan, modelning tashqi ko’rinishi tavsifidan; tavsiya qilingan materiallar va furnitura ro’yhatidan; detallarning ularni bir hillashtirish hisobga olingan ro’yhatidan; o’lchovlar tabelidan; texnalogik ishlov berish xususiyatlarining tavsifidan; urtacha o’lcham – rostga materiallar va furniture sarfidan; tamg’alash va o’rash haqidagi tavsiyalardan iborat to’liq texnik hujjatlar ishlab chiqiladi.

Ishlab chiqarishni tashkiliy-texnik jixatdan tayyorlashning dastlabki bosqichi kiyimlarni modelini yaratish xisoblashdi. Model – tayyorlanadigan kiyimning fasoni hamda shakl namunasidir.

Kiyimni yangi modeli modelar uyidan tashqari, malakali rassoom-modelchi yoki modelyer-konstruktorlarga ega bo’lgan tikuvchilik korxonalarda yaratildi.

Model yaratish jarayoni quyidagi bosqichlardan iborat:

- gazlama ustida ishlash va model eskizini ishlab chiqish;

- gazlama va qo’shimcha bezak materiallarni tanlash;

- model eskizini korxonada bosh muxandis boshchiligidagi muxandis texnik xodimlardan iborat badiiy - texnik kengashda tasdiqlash;

- eskiz bo’yicha buyumni rassom – modelchi va texnologik laborantlar hamkorligida mulyaj uslubi bilan bichish va tikish;

- yangi modeldagi kiyimni badiiy - texnik kengashda ko’rib chiqish va katta badiiy - texnik kengashga tavsiya etish.

Katta badiiy - texnik kengash yengil sanoat korparatsiya qoshida tashkil qilingan bo’lib, yilida ikki marta yig’ilish o’tkazadi.

Bu badiiy – texnik kengash tartibiga tikuvchilik sanoati, Modalar uyi va savdo tashkilotlar xodimlari kiradi. Katta badiiy – texnik kengashda o’tgan modellarni ommaviy ishlab chiqarishga tavsiya etiladi. Modellarni ishlab chiqarishni texnik tayyorlash tikuvchilik korxonani tajriba sexida amalga oshiriladi.

1.Modelchilar guruxi.

2.Konstruktorlar guruxi.

3.Normalash guruxi.

4.Andozalar ko’paytirish guruxi.

5.Andozalar yuzasini aniqlash guruxi.

6.Tajriba olib borish guruxi.

7.Buyumni qayta ishlab chiqarish guruxi.

Modelchilar guruxi yangi buyum modellarini ishlab chiqadi.

Konstruktorlar shu modelning har bir bo’lagini aniqlaydi va andoza bo’laklarini yaratadi.

Normalash guruhi bitta modelga sarf bo’ladigan gazlama normasini hisoblaydi va uni hujjatlashtiradi.

Andozachilar guruhlari berilgan kartonlarda 1:1 masshtab orqali andozalar chizib ko’paytiradi. Har bir qirqilgan kontur chiziqlari bo’yicha 0,1-0,2 sm kenglikda yoki boshqa tur buyoqlar bilan chizib chiqiladi. Har bir qirqim tomonlariga muhrlar qo’yiladi.

Andoza yuzasini har xil usullar bilan aniqlanadi. IL mashinasida planimetr yordamida, tortish usullari yordamida, hisob yo’llari bilan yuzalar aniqlanadi.

Tajriba olib borish guruhida 2 ta tikuvchi –sinovchi, modelni tajriba sifatida tikadi va nuqsonlarini aniqlaydi.